Ünite 4: Eşyanın Bir Gümrük Rejimine Tabi Tutulması

Eşyanın Bir Gümrük Rejimine Tabi Tutulması

Gümrük beyanı belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde eşyanın bir gümrük rejimine tabi tutulması talebinde bulunulması olarak tanımlanabilir. Eşyanın gümrüğe sunulması işlemi ise eşyanın gümrük idaresine ya da gümrükçe tayin edilen veya uygun görülen herhangi bir yere getirilmesi üzerine, belirlenen usul ve esaslara uygun olarak, gümrük idarelerine yapılan bildirimidir.

Türkiye Gümrük Bölgesine giriş ve çıkış gümrük kapılarından yapılır. Türkiye Gümrük Bölgesinin giriş noktalarındaki gümrük kapıları ile içeride bulunan gümrükler arasında belirli yolların takip edilmesi zorunludur. Genel hizmete açık demiryolları gümrük yolu sayılır. Türkiye Gümrük Bölgesine giren veya çıkan taşıtlar gümrük gözetimine tabidir. Türkiye Gümrük Bölgesi dışından, demir yolundan başka kara taşıtları ile ancak sınırdaki yetkili bir gümrük idaresine eşya getirilebilir. Türkiye Gümrük Bölgesine giriş ve çıkış ile gümrük idarelerindeki her türlü gümrük işlemleri normal çalışma saatleri içinde yapılır.

Özet Beyan

Özet beyan, yabancı ülkelerden eşya getiren veya yabancı ülkelere eşya götüren kara, hava, deniz ve demir yolu taşıtlarının sürücüsü, pilotu, kaptanı, şef treni, acentesi veya sahipleri tarafından taşınan yük hakkında gümrüğe yazılı olarak yapılan beyandır. Özet beyanda taşıtla ilgili bilgilerden başka konşimento numarası, eşyanın cinsi, ağırlığı, göndereni ve alıcısı hakkında bilgi bulunur. Özet beyan, eşyanın gümrüğe sunulmasını izleyen ilk iş günü mesai bitimine kadar ilgili gümrük idaresine verilir. Taşıyıcı veya temsilcisi tarafından özet beyan yerine orijinal manifesto, mal manifestosu, konşimento, taşıma belgeleri, TIR Karnesi veya Serbest Bölge İşlem Formu gibi belgelerden birinin ibraz edilmesi hâlinde bu belge de özet beyan olarak kabul edilebilir.

Gümrükçe Onaylanmış İşlem ve Kullanım Belirleme Zorunluluğu

Özet beyan kapsamındaki eşyaya, gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanım belirlenerek, buna ilişkin işlemler;

• Deniz yolu ile gelen eşya için, özet beyan verildiği tarihten itibaren kırk beş gün,

• Diğer bir yolla gelen eşya için, özet beyanın verildiği tarihten itibaren yirmi gün içinde tamamlanır.

Türkiye Gümrük Bölgesine getirilen eşya getiren kişi tarafından gecikmeksizin Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara uygun olarak;

• Belirlenen bir gümrük idaresine veya gümrükçe uygun görülen herhangi bir yere,

• Deniz veya hava yoluyla ya da Türkiye Gümrük Bölgesinden geçmeksizin kara yoluyla doğrudan bir serbest bölgeye götürülür.

Geçici Depolama

Eşya gümrüğe sunulmasından sonra gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutuluncaya kadar geçici depolanan eşya statüsünde bulunur ve bu şekilde adlandırılır. Aşağıda verilen genel kurallar çerçevesinde işlem görür.

• Geçici depolanan eşya, sadece gümrük idarelerinin uygun gördüğü yerlerde ve bu idarelerin belirlediği koşullarda depolanabilir.

• Yolcu beraberinde getirilip gümrüğe sunulmasından sonra gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutuluncaya kadar yolcu eşyasına mahsus gümrük ambarlarına konulan eşyanın buralarda kalabileceği süre üç aydır.

• Geçici depolanan eşya, görünüş ve teknik özelliklerinin değiştirilmemesi koşuluyla, aynı durumda muhafazalarını sağlamak üzere yönetmelikle belirlenen elleçlemeye tabi tutulabilir.

• İlgili düzenlemeler çerçevesinde belirtilen süre içinde kendilerine gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanım tayini için gerekli işlemlere başlanmamış eşya, herhangi bir adli veya idari takibata konu olmaması hâlinde tasfiye edilir.

• Gümrük idareleri, söz konusu eşyayı durumu belirleninceye kadar, eşya sahibinin risk ve hesabına gümrüğün gözetimindeki özel bir yere sevk edebilir.

Gümrük Rejimleri

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda yer alan gümrük rejimleri ekonomik etkili gümrük rejimleri ve ekonomik etkili olmayan gümrük rejimleri şeklinde düzenlenmiştir. Bu rejimlerden ekonomik etkili olanların bu şekilde adlandırılmasının temel mantığı, rejimin kendi uygulamasını düzenleyen hükümlerden kaynaklanmaktadır. Ekonomik Etkili Gümrük Rejimleri; Dahilde İşleme Rejimi, Hariçte İşleme Rejimi, Geçici İthalat Rejimi, Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi ve Antrepo Rejiminden oluşurlar. Ekonomik Etkili Olmayan Gümrük Rejimleri ise üç başlık altında incelenebilir. Bunlar; Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi, Transit Rejimi ve İhracat Rejimidir.

Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi

Serbest dolaşımda bulunan eşya ilk olarak kullanılan girdilerin yerli olup olmadığına bakılmaksızın Türk menşeli sayılan eşyaları kapsar. Serbest dolaşım eşyanın gümrük statüsü ile ilgili bir kavramdır. Eşyanın serbest dolaşıma girişi; ticaret politikası önlemlerinin uygulanması, eşyanın ithali için öngörülen diğer işlerin tamamlanması ve kanunen ödenmesi gereken vergilerin tahsili ve diğer mali yükümlülüklerin yerine getirilmesi ile mümkündür. Bu şekilde eşyaya serbest dolaşım statüsü kazandırılarak kesin ithalatı gerçekleştirilmektedir.

Serbest dolaşıma giriş rejimi açısından eşyalar;

• İthalatı yasak eşyalar,

• İthalatı belli kurum ve kuruluşlarca yapılacak eşyalar,

• İthalatı izne tabi eşyalar olmak üzere üç şekilde ele alınmıştır.

Gümrük İşlemlerinde Beyan ve Beyan Şekilleri

Gümrük işlemlerinin yürütülmesinde kanunla belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde yapılacak işlemler için tespit edilen kuralların bütününe gümrük rejimi adı verilir. Söz konusu usul ve esaslar çerçevesinde eşyanın bir gümrük rejimine tabi tutulması talebinde bulunulması ise gümrük beyanı olarak adlandırılmaktadır.

Gerek ithalatta gerekse ihracatta yurda gelen ve yurt dışına giden eşya için gümrüğe beyanda bulunmak gerekir. Bu beyan;

• Yazılı olarak,

• Sözlü olarak,

• Bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla,

• Eşya sahibinin bu eşyayı bir gümrük rejimine tabi tutma isteğini ifade ettiği herhangi bir tasarruf yoluyla yapılabilir.

Yazılı Beyan

Yazılı beyan, şekli ve içeriği Gümrük Yönetmeliği’nce belirlenen gümrük beyannamesi ile yapılır. Bu beyannamenin, eşyanın beyan edildiği gümrük rejimini düzenleyen hükümlerin uygulanması için gerekli bütün bilgileri ihtiva etmesi ve beyan sahibi tarafından imzalanması gerekir. Bu beyannamenin doldurulmasında Gümrük Yönetmeliği’nin talimatları esas alınır.

Sözlü Beyan

Gümrük idaresi ile sürekli işlem yapmayan kişilerin teknik nitelikteki bilgilere sahip olmaması göz önüne de bulundurularak, bu kişilerin özellikle ticarete konu olmayan eşyası ile bir kısım ticari nitelikteki eşyasını sözlü beyan etme kolaylığı sağlanmaktadır.

Tasarruf Yoluyla Beyan

Yolcu salonlarından geçen veya eşya geçiren kişilerin, bu salonlarda münhasıran bu işlemler için düzenlenmiş veya kırmızı hatlara yönelerek bu hatlardan geçmeleri tasarruf yoluyla yapılmış beyan sayılır.

Bilgisayar Veri İşleme Tekniği Yoluyla Beyan

Eşyanın beyan edildiği gümrük rejimini düzenleyen hükümlerin uygulanması için gerekli bütün bilgiler beyan sahibi tarafından bilgisayar sistemine girilir. Sistemde kayıtlı beyanname, gümrük idaresince tüm işlemlere esas tutulacak asıl beyannamedir. Bakanlık elektronik imza kullanılması ile beyannameye elektronik ortamda bilgi ve belge eklenebilmesine ilişkin hususlarda düzenleme yapmaya yetkilidir.

Basitleştirilmiş Usul

Basitleştirilmiş usul, beyanın daha kolay yapılmasını amaçlanmaktadır. Çünkü gümrük işlemlerinin zorlaşması, sürenin zaman alması ihracat ve ithalata bazı yükler getirmekte, ayrı bir maliyet unsuru olmakta, bu ise depolama ücretlerini yükselterek sonuçta ihracat ve ithalat fiyatlarını artırmaktadır. Basitleştirilmiş usulle beyan, ticari veya idari belge yahut kayıt, eşyanın teşhisi için gerekli bilgileri kapsamak zorundadır. Kayıt yoluyla işlem yapılan hâllerde kayıt tarihinin yazılması şarttır. Beyan sahibi genel, dönemsel veya özet niteliğinde bir tamamlayıcı beyanda bulunur.

Gümrük Beyannamesine Eklenecek Belgeler

Söz konusu belgeler aşağıdaki gibidir:

• Orijinal fatura

• Ayrıntılı fatura ve çeki listesi

• Taşıma belgeleri

• İşlenmiş tarım ürünleri beyan formu/analiz sonuç raporu

• İthal eşyasına ait kıymet bildirim formu

Orijinal Fatura

Kesin satışlarda, satıcı firma ve diğer hâllerde eşyayı gönderen firma tarafından mahallinde düzenlenmiştir.

Ayrıntılı Fatura ve Çeki Listesi

Ayrıntılı fatura, kıymetleri üzerinden vergiye tabi olup da birden ziyade kap içinde gelen ve aynı zamanda çeşitli cins ve kıymette olan eşyadan, her kapta aynı cins ve kıymette ne miktar eşya bulunduğunu gösteren ve faturaya uygun bir şekilde, satıcı veya gönderici tarafından mahallinde düzenlenmiş bir belgedir.

Çeki listesi, bir fatura kapsamı eşyanın çeşitli cins ve nev’ide ve çeşitli ağırlıktaki kaplara konulması hâlinde, her kapta ne miktar eşya bulunduğunu göstermek amacıyla dü- zenlenen bir belgedir.

Taşıma Belgeleri

Deniz yoluyla yapılan taşımalarda geminin kaptanı veya donatanı veya mümessili tarafından yükletene taşıma belgesi olarak konşimento verilir. Hava taşımalarında, aynı anlamda ve benzeri bilgileri kapsayan hava konşimentosu kullanılır. Kara nakliyatında taşıyıcılar tarafından konşimento yerine düzenlenen belge yük senedidir. Demir yolu ile yapılan taşımalarda ise benzeri bilgileri içeren CIM ve CIV belgeleri gibi uluslararası kabul görmüş taşıma belgeleri kullanılır.

İşlenmiş Tarım Ürünleri Beyan Formu/Analiz Sonuç Raporu.

İşlenmiş tarım ürünleri beyan formu/analiz sonuç raporu; işlenmiş tarım ürünlerinin serbest dolaşıma sokulması hâlinde, bu ürünlerdeki tarım paylarını belirten ve kimyager tarafından onaylanmış belgedir.

İthal Eşyasına Ait Kıymet Bildirim Fonu

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının VII. Maddesinin Uygulanmasına Dair Anlaşma hükümleri çerçevesinde belirlenen ithal eşyasına ait gümrük kıymetinin unsurlarını içeren belgedir.

Beyannamelerin Kabulü ve Kontrolü

Beyannamede yer alacak bilgilerin açık ve okunaklı bir şekilde olması gerekir. Beyannameler tescilden sonra düzeltilemez. Ancak beyan sahibinin talebi üzerine eşyanın cins, nev’i ve niteliğiyle marka ve numaraları dışında beyannamede yer alan ağırlık, adet, ölçü veya kıymet yönlerinden bir veya daha fazla bilginin düzeltilmesine gümrük idare amirince izin verilir ve düzeltmeler beyanda bulunan kişiyle birlikte imzalanarak resmî mühürle mühürlenir.

Beyannamelerin Kabul ve Tescili

Gümrüğe sunulan eşyaya ilişkin gümrük giriş beyannameleri, beyan sahibi tarafından doldurulup imzalandıktan sonra ekleri ile birlikte gümrük idaresine verilir. İbraz edilen giriş beyannameleri servisin ilgili memuru tarafından, Gümrük Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine uygun olup olmadığı, yetkili şahıslar tarafından düzenlenmiş olup olmadığı gibi yönleriyle incelenip uygun görülmesi hâlinde kabul edilir.

Beyannamenin tescili bunun için gümrüklerde tutulan deftere kaydı yapılmak, üzerine kayıt sıra numarası ve tarihi konulmak ve görevli memur tarafından imzalanmak ve resmi mühürle mühürlenmek suretiyle tamam olur.

Beyannamelerin Kontrolü

Gümrük idareleri, beyanın doğruluğunu araştırmak üzere beyanname ve ekli belgeleri kontrol edebilir, beyannamenin içerdiği bilgilerin doğruluğunu araştırmak amacıyla beyan sahibinden beyanın doğruluğunu kanıtlayan belgeleri isteyebilir, eşyayı muayene edebilir ve ayrıntılı muayene veya tahlil amacıyla numune alabilir. Beyanın kontrolü amacıyla beyannamenin kabulünden sonra bilgisayar sistemi tarafından risk kriterlerine göre muayene türü ve görevli muayene memuru otomatik olarak belirlenir. Muayenenin türü kırmızı, sarı, yeşil ve mavi hatlara göre belirlenir. Kırmızı hat; eşyanın fiziki muayenesi ile birlikte belge kontrolünün de yapıldığı hattır. Sarı hat; fiziki muayeneye gerek görülmeksizin eşyaya ait beyanname ve eklerinin doğruluğunun ve birbiriyle uygunluğunun kontrol edildiği hattır. Mavi hat; eşyanın veya buna ilişkin yazılı beyan ve ilgili belgelerin veya ticari belge ve verilerin sonradan kontrol edildiği hattır. Yeşil hat; eşyanın belge kontrolüne veya fiziki muayeneye tabi tutulmadığı hattır.

Belge Kontrolü

Belge kontrolünde, beyannameyi alan muayene memuru beyannamedeki bilgileri ve eklerini inceler; tarife, kıymet, miktar, yasaklayıcı ve kısıtlayıcı önlemler ve duruma göre telafi edici vergi söz konusu ise buna ilişkin belge kontrollerini de yaptıktan sonra uygun bulur ise, bu hususu beyanname üzerinde gösterir ve bilgisayar sisteminde onay verir. Muayene memuru, yaptığı inceleme sırasında beyanname ve ekli belgeler arasında ciddi bir farklılık görür ve fiziki muayenenin yapılmasına karar verir ise beyannamenin arkasına bu hususu belirtir şerh düşerek idare amirine bildirir.

Muayene Edilmeyecek Eşya

Aşağıda yazılı eşya muayeneye tabi tutulmaz:

• Cumhurbaşkanının zat ve ikametgâhı için gelen eşya,

• Millî Savunma Bakanlığı ve Jandarma Genel Komutanlığı ihtiyaçları için Gümrük Kanunu’nun 167 nci maddesinin 3 üncü fıkrasının (a) bendine giren eşyadan, Millî Savunma Bakanlığınca gizliliği önceden Müsteşarlığa bildirilen eşya,

• Yabancı devlet başkanları ve aileleri efradı ile refakatlerinde memur olanların getirdikleri veya Türkiye’deki ikametleri sırasında getirtecekleri eşya ve taşıtları,

• Türkiye’deki yabancı diplomatik temsilciliklerin, yabancı devletlerin Türkiye’deki konsolosluklarının resmî bir görevin yapılması ile ilgili olarak herhangi bir zamanda getirecekleri her türlü basılmış ve basılmamış belgelerle, taşıtları ve diğer her türlü eşya ve resmî binalar için inşaat malzemesi,

• İçinde gizli evrak bulunan mühürlü kurye çantaları.

Görevlilerin Sorumluluğu

Muayene memurları, gümrük vergileri ile gümrük idaresince tahakkuku gereken diğer vergileri tahakkuk ettirmek veya muaflık hükümlerini uygulamak, Gümrük, Dış Ticaret, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı ile diğer mevzuat hükümleri bakımından yapılacak işlemleri yürütmekle görevlidir.

Muayene Yeri, Muayenede Bulunacaklar, Muayene Masrafları

Eşyanın muayenesi, bunların gümrük idarelerince konulmasına izin verilen yerlerde veya antrepolarda yapılır. Beyan sahibi eşyanın muayenesi ve numune alınması sırasında hazır bulunabilir. Görevli muayene memurunun gerek görmesi hâlinde, muayene ve numune alma işlemini kolaylaştırmak için gerekli yardımı sağlamak üzere beyan sahibinin veya temsilcisinin de muayenede bulunması istenir. Gümrük idaresince muayenesine lüzum görülen eşyanın muayene yerlerine taşınması, buralardan tekrar kaldırılması, kapların açılıp kapatılması, eşyanın kaplardan çıkarılıp tekrar yerleştirilmesi, tartılması, numune alınması, numune kaplarının sağlanması, orijinal kapların laboratuvar ve diğer kontrol mercilerine gönderilmesi ve getirilmesi gibi muayenenin gerektirdiği tüm elleçleme giderleri beyan sahipleri tarafından karşılanır.

Beyan ile Muayene Arasında Cins, Nev’i veya Nitelik Farkı

Beyanın kontrolü sonucunda fark tespiti halinde, sistemde gerekli düzeltmeler yapılarak idare amirince beyan sahibine tebliğ edilir.

Mali Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi ve Eşyanın Teslimi

Gümrük idareleri, beyan sahibinin talebi üzerine ve eşyanın yanlışlıkla beyanname konusu gümrük rejimine tabi tutulmasına veya beyan edildiği rejime tabi tutulmasının özel nedenlerle artık mümkün olmadığına ilişkin kanıtlayıcı belgelerin ibraz edilmesi hâlinde, tescil edilmiş bir beyannameyi iptal edebilir.

Mali yükümlülüklere ilişkin tahakkuk işlemi, muayene yapılacaksa muayeneden sonra, muayene yapılmayacaksa idare amirlerinin muayene memurlarına havale etmesi üzerine, muayene memuru tarafından yapılır.

Yapılan vergi tahakkuku, mükellefe veya temsilcisine bildirilerek beyanname üzerine tahakkuku gördüklerine dair imzaları alınır. Bizzat görüşülemeyen mükellefe yazılı tebligat yapılır. Vergi tahakkukuna 15 gün içinde itiraz edilmediği takdirde tahakkuk kesinleşmiş olur. Tahakkuka itiraz haklı bulunursa düzeltme yapılır. Gümrük idaresi ve mükellefin her ikisi de haksız bulunursa işlemin yeniden yapılması gerekir.

Gümrük İşlemleri İle İlgili Diğer Bazı Hususlar

Bilgi Talebi. Kişiler gümrük idarelerinden gümrük mevzuatının uygulanması hakkında bilgi talep edebilirler. Ancak bu tür bir talep, fiilen tasarlanan bir ithalat ya da ihracat işlemine dayanmıyorsa reddedilebilir.

Bağlayıcı Tarife Bilgisi. Eşyanın Türk Gümrük Tarife Cetvelinde sınıflandırılmasına ilişkin olarak, kişinin yazılı talebi üzerine Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca verilen idari karardır.

Bağlayıcı Menşe Bilgisi. Kişinin yazılı talebi üzerine Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından verilen ve eşyanın tercihli veya tercihli olmayan menşeinin tespitine ilişkin idari karardır.

Posta Gümrük İşlemleri. Posta yoluyla Türkiye Gümrük Bölgesine gelen, Türkiye’den gönderilen veya Türkiye’ye iade edilen eşya, posta çantaları ve koliler gümrük idaresinin kontrolüne ve muayenesine tabidir. İçinde eşya bulunmadığı anlaşılan mektuplar bu hükmün dışındadır.