Ünite 3: Kıymet Kavramı ve Kıymet Tespit Yöntemleri

Kıymet Kavramı

Gümrük Kanununun 24. maddesinin 1. fıkrasında kıymet kavramına ilişkin olarak “İthal eşyasının gümrük kıymeti, eşyanın satış bedelidir. Satış bedeli, Türkiye’ye ihraç amacıyla yapılan satışta anılan Kanun’un 27 ve 28. maddelere göre gerekli düzeltmelerin de yapıldığı, fiilen ödenen veya ödenecek fiyattır.” ifadesi yer almaktadır.

Aynı eşya, fiziksel özellik, kalite ve tanındığı özellikleri dâhil olmak üzere her hususta aynı olan ve aynı ülkede üretilmiş eşyadır. Benzer eşya, her hususta aynı olmamakla birlikte aynı işlevi görmelerini ve ticari olarak birbirlerini ikame edebilmelerini mümkün kılan, benzer özellik ve benzer unsurları bulunan ve aynı ülkede üretilmiş olan eşyadır.

Uluslararası Kıymet Sözleşmeleri

Gümrük kıymetine ilişkin temel esaslar uluslararası düzeyde farklı anlaşmalarla düzenlenmiştir. Daha önce Brüksel Kıymet Sözleşmesine üye olan Türkiye de birçok ülke gibi Brüksel Kıymet Sözleşmesinden vazgeçerek Cenevre Kıymet Sözleşmesini imzalamıştır. Cenevre kıymet sözleşmesine göre gümrük idarelerine verilen ve sübjektif esaslara dayanan yetkiler kısıtlanarak objektif esaslara dayanan bir sistem kurulmuştur. Cenevre Kıymet Sözleşmesinin kabulü ile öncelikle ithal edilen eşya için fiilen ödenen gerçek fiyat esas alınmaya başlanmıştır.

Gümrük Kıymetinin Tespit Yöntemleri

Bu yöntemler sırasıyla; İthal eşyanın satış bedeli yöntemi, aynı (cins) eşyanın satış bedeli yöntemi, benzer (cins) eşyanın satış bedeli yöntemi, indirgeme yöntemi, hesaplanmış kıymet yöntemi ve son (geri dönüş) yöntemidir.

Satış Bedeli Yöntemi

İthal eşyasının kıymeti eşyanın satış bedelidir. Satış bedeli Türkiye’ye ihraç amacı ile yapılan satışta, Gümrük Yönetmeliğinin 43. ve 44. maddelerine göre gerekli düzeltmelerin de yapıldığı fiilen ödenen veya ödenecek fiyattır. Bu fiyatın içerisinde alıcı tarafından satıcıya veya satıcının yararına, ithal konusu ile ilgili olarak yapılan veya yapılacak tüm ödemeler yer almalıdır.

Aynı Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi

Satış bedeli yöntemine göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti Türkiye’ye ihraç amacıyla satılarak kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın bir tarihte ihraç edilen aynı eşyanın satış bedelidir.

Bu yöntemin uygulanması sırasında aynı eşyaya ilişkin birden fazla satış bedeli tespit edilirse, ithal eşyasının gümrük kıymetini belirlemek üzere bunlardan en düşük olanı kullanılır.

Benzer Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi

Bu yönteme göre gümrük kıymeti belirlenirken, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı ticari düzey ve yaklaşık aynı miktarda ve ithal tarihinden itibaren doksan gün içinde satılan benzer eşyanın satış bedeli kullanılır. Böyle bir satışın bulunmaması durumunda, farklı ticari düzey ve/veya farklı miktarlardaki benzer eşyanın satış bedeli, bu ticari düzey ve/ veya miktar farkları göz önüne alınarak yapılacak düzeltmeden sonra kullanılır.

İndirgeme Yöntemi

Bu yöntemde, kıymeti belirlenecek eşya ya da aynı veya benzer eşya, Türkiye’de ithal edildiği hal ve durumda satılmışsa, bu yönteme göre ithal eşyasının gümrük kıymetinin belirlenmesinde, bu eşyanın ya da aynı veya benzer eşyanın ithalatçı tarafından yurt içinde müstakil kişilere aynı veya yakın bir tarihte yapılan en büyük miktardaki satışına ait birim fiyat esas alınır.

İthal edildiği hal ve durumda satılan kıymeti belirlenecek eşya ya da aynı veya benzer eşya yoksa ithalatçının talebi üzerine ithal edildikten sonra işlenen veya değişikliğe tabi tutulan kıymeti belirlenecek eşyanın, müstakil kişilere en büyük miktardaki satışına ait birim fiyat gümrük kıymetine esas alınır. Bu birim fiyatından eşyanın işlenmesi veya değişikliğe tabi tutulmasından doğan ilave kıymetin düşülmesi ve yukarıda belirtilen indirimlerin yapılması gerekir.

Hesaplanmış Kıymet Yöntemi

Hesaplanmış kıymet aşağıdaki unsurların toplamından oluşur;

• İthal eşyasının üretiminde kullanılan malzeme ve yapılan imalat veya diğer imal işlemlerinin bedel veya kıymetleri,

• Türkiye’ye ihraç edilmek üzere ihraç ülkesindeki üreticiler tarafından üretilen, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı sınıf veya cins eşyanın satışında mutat olan kar ve genel giderlere eşit bir tutar,

• İthal eşyasının giriş liman ve mahalline kadar nakliyesi ile ilgili olarak yapılan yükleme, boşaltma, elleçleme giderleri ile nakliye ve sigorta giderleri.

Son Yöntemi (Geri Dönüş Yöntemi)

Yukarıdaki maddelerde yer alan yöntemlere göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti şu esaslara göre belirlenir;

• Türkiye’de üretilen eşyanın Türkiye içindeki satış fiyatı,

• Gümrük idaresinin iki alternatif kıymetten yüksek olanını kabul etmesini öngören bir sistem,

• Eşyanın ihraç ülkesindeki iç piyasa fiyatı,

• Aynı veya benzer eşyanın, 25. maddenin 2. fıkrasının (d) bendi hükümlerine göre hesaplanmış kıymeti dışındaki maliyet bedeli,

• Türkiye’den başka bir ülkeye ihraç edilen eşyanın fiyatı,

• Asgari gümrük kıymetleri,

• Keyfî kıymetler, esas alınmaz

Gümrük Kıymetinin Tespitinde İzlenecek Yol ve Süreçler

Yukarıdaki yöntemlerin uygulanmasıyla ilgili kural şu şekildedir: İlk önce matrahın hesaplanmasında söz konusu eşyanın satış bedeli esas alınacaktır. Eşyanın satış bedeli yoksa veya bu bedel gerekli koşuları taşımıyorsa, önce aynı sonra benzer eşyanın daha önce gümrük idaresince kabul edilmiş satış bedelleri esas alınmaktadır. Eğer bu yöntemler de kullanılmaz ise ilk beş yöntemin esnek bir şekilde yorumlanması yoluna gidilir. Böylece yöntemlerin sırasıyla uygulanması sayesinde ithal eşyanın gümrük kıymetine mutlaka ulaşılması sağlanır.

Fiilen Ödenen veya Ödenecek Olan Gümrük Kıymetinde Fiyata İlave Edilecek Unsurlar

Fiilen ödenen veya ödenecek fiyata yapılacak ilaveler için nesnel ve ölçülebilir veriler esas alınır. Gümrük kıymetinin belirlenmesinde, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata bu maddede öngörülenler dışında hiçbir ilave yapılamaz. Satın alma komisyonları ifadesinden; ithalatçının temsilcisine kıymeti belirlenecek eşyanın satın alınmasında yurtdışında verdiği temsil hizmeti karşılığında ödediği ücret anlaşılır. İthal eşyasının gümrük kıymetinin belirlenmesi sırasında;

• Türkiye’de çoğaltılması hakkı için yapılan ödemeler,

• Türkiye’ye ihraç amacıyla satışında bir satış koşulu olmaması kaydıyla, dağıtım veya tekrar satış hakları için alıcının yaptığı ödemeler, fiilen ödenen veya ödenecek fiyata ilave edilmez.

Gümrük Kıymetine Dahil Edilmeyecek Giderler

İthal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatından ayırt edilebilmeleri koşuluyla, aşağıdaki giderler gümrük kıymetine dahil edilmez:

• Eşyanın, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi ile Türkiye’nin anlaşmalarla dahil olduğu gümrük birliği gümrük bölgelerine giriş yerine varışından sonra yapılan nakliye ve sigorta giderleri,

• Sınai tesis, makine veya teçhizat gibi ithal eşyası için ithalattan sonra yapılan inşa, kurma, montaj, bakım veya teknik yardıma ilişkin giderler,

• İthal eşyasının satışıyla ilgili olarak bir finansman anlaşması uyarınca alıcı tarafından üstlenilen faiz giderleri,

• İthal eşyasının Türkiye’de çoğaltılması hakkı için yapılan ödemeler,

• Satın alma komisyonları,

• Eşyanın ithali veya satışı nedeniyle Türkiye’de ödenecek ithalat vergileri.

Gümrük Kıymetinin Tespitinde Diğer Bazı Hususlar

Alıcı ile Satıcı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi

Alıcı ile satıcı arasında ilişki olması durumunda ithal eşyasının kıymet tespiti oldukça önem kazanmaktadır. Bu durumda fatura tutarının esas alınarak kıymet tespitinin yapıldığı satış bedeli yönteminin uygulanması gerçek değerin tespiti açısından sağlıklı değildir.

Çabuk Bozulabilir Eşyada Gümrük Kıymetinin Belirlenmesi

Çabuk bozulabilir eşyanın gümrük kıymetinin belirlenmesinde beyan sahibinin talebi üzerine gümrük idaresince basitleştirilmiş usuller uygulanır. Bu usullere göre kıymet belirlenirken, beyan sahibinin elindeki bilgilere göre hesaplanmış ve gümrük idarelerince kabul edilebilecek geçici bir kıymet esas alınır. Esas alınan bu kıymet çerçevesinde işlemler yapıldıktan sonra gümrük idaresinin yapılan işlemi tekrar kontrol etme yetkisinin olduğu unutulmamalıdır.

Bilgisayarlarda Kullanılmak Üzere İthal Edilen Veri ya da Komutlar Yüklü Bilgi Taşıyıcılarının Gümrük Kıymetinin Belirlenmesi

Sadece taşıyıcı ortamın kendisinin maliyeti veya kıymeti esas alınır. Bu nedenle, taşıyıcı ortamın maliyet veya kıymetinden ayırt edilebilmesi koşuluyla, gümrük kıymeti, veri veya komutların maliyet veya kıymetini içermez.

Kıymet Tespitinde Kullanılan Döviz Kuru

Eşyanın gümrük vergisine esas alınacak kıymetinin Türk Lirası olarak beyanı zorunludur.

Royalti ve Lisans Ücretleri

Gümrük kıymetine dahil edilecek royalti/lisans bedelinin,

• Kıymeti belirlenecek eşya ile ilgili olması,

• Kıymeti belirlenecek eşyanın satış koşulu olarak yapılması gerekmektedir.

Gümrük Kıymet Beyanı ve Beyanın Kontrolü

Kıymet Beyanı

Gümrük kıymetinin belirlenmesi için gerekli belgelerin sayısı ve niteliği kullanılan kıymet tespit yöntemine göre değişir, ancak genelde belli başlı belgeler; eşyaya ait fatura, nakliye ve sigorta giderlerine ait belgeler, sözleşme ve benzeri belgeler ile her yöntem için özelliği olan belgelerdir. Beyanname ekleri ile beyannamedeki bilgilerin birbirini doğrulaması gerekir.

Beyanın Kontrolü

İthal Eşyaya Ait Kıymet Bildirim Formunda bulunması gereken unsurlar ve bu unsurlara ilişkin kontrol süreçleri şu şekildedir.

• Satıcının adı ve adresi

• Alıcının adı ve adresi

• Faturanın tarih ve sayısı

• Sözleşmenin tarih ve sayısı

• Teslim koşulları

• Satıcı ile alıcı arasında münasebet bulunması durumu

• Eşyanın elden çıkartılması veya kullanımı konusundaki kısıtlamalar

• Kıymeti belirlenmekte olan eşya bakımından kıymeti belirlenemez mahiyetteki herhangi bir koşulun varlığı

• Satıcının faturasında yer alan satış fiyatı

• Döviz kuru

• Alıcının satıcıya mal veya hizmet şeklindeki yardımları

• Royalti ve lisans ücretleri

• Eşyanın tekrar satışı veya diğer herhangi bir şekilde elden çıkartılması veya kullanılması karşılığında sağlanan hasılanın bir bölümünün doğrudan veya dolaylı olarak satıcıya intikal ettirilmesi

• Nakliye, yükleme ve sigorta giderler.