Ünite 8: Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

Giriş

Uluslararası ticaretin yasal zeminde gerçekleşmesi amaç ve hedefi doğrultusunda örgütlenen Türk Gümrük İdaresi tarafından, kanunlar ile kendisine yüklenen görevlerinin eksiksiz ve tam olarak yerine getirilmesi büyük önem arz etmektedir. Farklı kamu kurum ve kuruluşlarının çok çeşitli mevzuat düzenlemelerine konu olan hususları takip ederek uygulamaya geçirmek durumunda olan gümrük idaresinin yasal olmayan ticaret engellemeye yönelik stratejilerinin başarısı veya başarısızlığı, sadece dış ticarete taraf olan kesimlerin aktif büyüklüklerini belirlemekle kalmamakta, temelde ülkemizin makroekonomik dengeleri ile kayıt dışılığı ve toplum sağlığı ile gelir adaletini dahi etkilemektedir. İthali yasak, standardına uygun olmayan, düşük kaliteli ve insan sağlığına zararlı eşyaların ülkeye girmesinin toplum sağlığı üzerinde yaratacağı zararlar; düşük kıymetli ithalatın ve kaçak eşya girişinin rekabeti bozucu etkisinden dolayı yerli üretim dallarında oluşacak daralmalar ve bunun genel ekonomik yansımaları; kaçakçılık ve yolsuzluklardan elde edilen haksız kazançların gelir dağılımındaki adaleti bozucu etkisi ve yolsuzluğun toplumsal değer yargıları üzerinde yaratacağı yozlaşma; dış ticaret faaliyetlerinin etkin bir şekilde denetlenerek yasal olmayan ticaretin önüne geçilmesi gerekliliğine işaret eden unsurlardan sadece birkaçıdır.

Gümrük mevzuatı kapsamına giren suç ve cezalar esas itibariyle, 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamına girenler ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu çerçevesinde düzenlenen suç ve cezalar olmak üzere iki ana başlık altında toplanabilir. Her iki kanunda, kapsamına giren konularla ilgili suç ve cezalara ilişkin düzenlemeler getirmektedir.

İdari cezalar, gümrük idaresi tarafından verilmekte ve parasal nitelik taşımaktadır.

Adli cezalar, ise yargı organları tarafından (ceza mahkemeleri) verilmekte ve gümrük mevzuatına aykırı davranışların cezalandırılmasını içermektedir.

Gümrük Suç ve Cezaları

Gümrük suçu, gümrük mevzuatında belirlenen hükümlere aykırı hareket edilmesi fiilidir.

Gümrük Cezalarının Tanımı ve Uygulama Esasları

Gümrük idarelerine yapılan beyanla, gümrük idaresince yürütülen muayene, yapılan denetleme veya sonradan kontrol sonucunda belirlenen noksanlıklara isabet eden gümrük vergileri ile ilgili olarak alınan para cezalarına gümrük cezası denir.

Gümrük cezalarının uygulanmasında aşağıda sıralanan temel hususlar göz önünde bulundurulur:

• Gümrük cezasının oluşabilmesi için cezaya konu olacak eylemin Gümrük Kanunu’nda yer alması gerekir.

• Gümrük Kanunu hükümlerine aykırı hareket edenlere Gümrük Kanunu’nda yazılı olan ceza hükümleri uygulanır.

• Gümrük Kanunu para cezası gerektiren eylemde, “kast” unsuru bulunup bulunmadığını dikkate almaz.

• Gümrük Kanunu’nun vergi kaybına neden olan işlemlere uygulanacak ceza hükümlerine göre ceza tayin eden eylemler hakkında kaçakçılık ve diğer ceza koyan kanunlara göre takibat yapılıp, bu hüküm gereği tayin edilen cezalardan daha ağır bir ceza ile kesin olarak mahkûm edilenler hakkında, ayrıca bu hükümlere göre ceza verilmez.

• Gümrük Kanunu’nun vergi kaybına neden olan işlemlere uygulanacak ceza hükümlerine göre ceza verilmesi, bu eylemler yapanlar hakkında diğer idari yaptırımların uygulanmasına engel teşkil etmez.

• Gümrük Kanunu’nun vergi kaybına neden olan işlemlere uygulanacak ceza hükümlerine göre, cezalardan birden fazlasına temas eden mahkûmiyetin olması hâllerinde daha ağır ceza içeren madde hükmü uygulanır.

• İdari yaptırıma konu fiilin ceza uygulamasını gerektiren bir fiile ilişkin olması ve zaman asımı daha uzun bulunan bu fiil nedeniyle ceza davası açılmış olmak kaydıyla, idari yaptırım kararları Türk Ceza Kanunu’ndaki dava ve ceza zaman asımı süreleri içerisinde uygulanır.

• Gümrük vergileri alacağına bağlı idari para cezalarının zaman aşımı, bu idari para cezalarına ilişkin gümrük vergilerinin zaman asımına tabidir.

• Gümrük vergileri ile birlikte alınması gereken para cezaları bu vergiler ile aynı zamanda karara bağlanarak tebliğ edilir ve aynı zamanda ödenir.

• Konusu ve yükümlüsünün aynı olması, aralarında maddi veya hukuki yönden bağlılık bulunması şartıyla; birden fazla işleme veya beyannameye ilişkin gümrük vergileri ve para cezalarına tek tahakkuk ve ceza kararı düzenlenebilir.

• 4458 sayılı Gümrük Kanunu uyarınca idari yaptırım kararları gümrük idarelerinin amirleri veya yardımcıları tarafından verilir.

• 4458 sayılı Gümrük Kanunu göre tahsil edilen idari para cezalarının yüzde on beşi nispetinde bir tutar, varsa muayene ve tahlilden önce cezayı gerektiren durumun ortaya çıkarılmasını sağlayacak muhbirlere Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bütçesinin ilgili tertibinden ödenir.

Gümrük Cezalarının Türleri

Gümrük Kanununda sayılan fiiller karşılığında öngörülen cezalar vergi kaybına neden olan işlemlere uygulanacak cezalar ve usulsüzlüklere uygulanacak cezalar olarak iki grupta toplanmıştır.

Vergi Kaybına Neden Olan İşlemlere Uygulanacak Cezalar

Bu tür cezaların özelliği, eksik beyanda bulunulmasıdır. Bu çerçevede, serbest dolasıma giriş, dâhilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme veya geçici ithalat rejimlerinden birine tabi tutulan eşyaya ilişkin olarak yapılan beyan, muayene ve denetiminde veya eşyanın tesliminden sonra gerçekleştirilen kontrollerde farklılık bulunması hâlinde kanunda öngörülen cezalar, kesinleşme hükümleri göz önüne alınarak tahsil edilir.

Gümrük Kanunu’nda vergi kaybına neden olan cezaların ortaya çıkısı üç şekilde belirlenmiştir. Bunlar;

• Gümrük beyan farklarından doğan cezalar,

• Özet beyan farklarından doğan cezalar,

• Dâhilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme ve geçici ithalat rejimlerine ilişkin hükümlerin ihlalinden kaynaklanan cezalardır.

Usulsüzlük Fiili

4458 sayılı yeni Gümrük Kanunu’nun 239. – 241. maddeleri usulsüzlüklere ilişkin cezalara ayrılmıştır. İthalat ve ihracat vergilerinden muaf olsa bile, gümrük kapıları dışında başka yerlerden izinsiz olarak eşya ithal veya ihraç veya bunlara teşebbüs eden yahut bu tür eşyayı gümrük işlemlerini yaptırmaksızın yurda sokmak veya yurt dışına çıkarmak eylemlerine uygulanacak cezalar düzenlenmiştir.

Usulsüzlük fiili gerektiren durumlarda, söz konusu eşyanın ithalata konu olması durumunda CIF değeri, ihracata konu olması durumunda ise FOB değerinin onda biri oranında para cezası kesilmesi gerekecektir.

Gümrük vergileri ödenmek suretiyle ihraç edilebilen eşyayı, gümrük işlemlerine tabi tutmaksızın veya gümrük vergileri kısmen veya tamamen ödenmeksizin Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkaranlara eşyanın gümrük vergilerinin yanı sıra bu vergilerin iki katı idari para cezası verilir.

Kaçakçılık Suçları ve Cezaları

Gümrük vergileri kavramı gümrük idaresi veya başka idarelerce, eşyanın ithali veya ihracına bağlı olarak uygulanan vergiler ile diğer mali yükümlülükleri kapsamaktadır.

Gümrüklenmiş değer uluslararası kıymet sözleşmesine göre belirlenecek; ithal eşyası için eşyanın CIF kıymeti ile gümrük vergileri toplamını, ihraç eşyası için FOB kıymeti ile gümrük vergileri toplamını ifade eder. 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu da aykırılık oluşturan fiillerden bazıları ve bunlara verilecek cezaları düzenlemektedir. 5607 sayılı Kanun’da, daha önce uygulanan 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanun’dan farklı olarak suç ve kabahat ayrımına gidilmiş ve kaçakçılık fiilleri “kaçakçılık suçları” ve “kaçakçılık kabahatleri” olarak ikiye ayrılmıştır.

Nitelikli Haller

5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nda yer alan fiiller aşağıda verilen durumlardan biri ya da birden fazlası kapsamında meydana gelirse nitelikli fiil hâlini alır. Bu durumda uygulanacak cezalarda farklılık göstermektedir.

1. Kaçakçılık kanununda tanımlanan suçların ve kabahatlerin, bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi hâlinde verilecek ceza iki kat artırılır.

2. Kaçakçılık kanununda suçların ve kabahatlerin üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır.

3. Kaçakçılık kanununda suçların, tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde veya yararına olarak işlenmesi hâlinde, ayrıca bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.

4. Kaçakçılık kanununda suçların, kaçakçılık fiillerini önlemek, izlemek, araştırmak ve soruşturmakla görevli kişiler tarafından veya meslek ve sanatın sağladığı kolaylıklardan yararlanmak suretiyle işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır.

5. Kaçakçılık kanununda suçların ve kabahatlerin belgede sahtecilik yapılarak işlenmesi hâlinde, ayrıca bu suçtan dolayı da cezaya hükmolunur.

6. Kaçakçılık fiillerini önlemek, izlemek ve araştırmakla görevli olup da bu Kanunda tanımlanan suçların işlenmesine kasten göz yuman kişi, işlenen suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur.

7. Kaçakçılık suçunun konusunu oluşturan eşyanın, devletin siyasi, iktisadi veya askeri güvenliğini bozacak ya da çevre veya toplum sağlığını tehdit edecek nitelikte olması hâlinde, fiil daha ağır cezayı gerektiren bir suç oluşturmadığı takdirde, verilecek hapis cezası on yıldan az olamaz.

Etkin Pişmanlık

Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan suçlardan veya kabahatlerden birine iştirak etmiş olan kişi resmî makamlar tarafından haber alınmadan önce fiili diğer failler ve kaçak eşyanın saklandığı yerleri mercine haber verirse, verilen bilginin, faillerin yakalanmasını veya kaçak eşyanın ele geçirilmesini sağlaması hâlinde cezalandırılmaz. Haber alındıktan sonra fiilin bütünüyle ortaya çıkmasına hizmet ve yardım eden kişiye verilecek ceza üçte iki oranında indirilir.

Yolcu Beraberinde Getirilen Kaçak Eşya

Yolcuların, gümrük mevzuatına göre zatî ve hediyelik eşya kapsamı dışında olup beyanlarına aykırı olarak üzerlerinde, eşyaları arasında veya tasıma araçlarında çıkan ya da başkasına ait olduğu hâlde kendi zati eşyasıymış gibi gösterdikleri eşyanın gümrük vergileri, gümrük idarelerince iki kat olarak alınır ve eşya sahibine teslim edilir.

Tekerrür

Kaçakçılık kanununda kabahatler dolayısıyla verilen idari para cezasına ilişkin karar kesinleştikten sonra tekrar kabahat işlenmesi hâlinde tekerrür hükümleri uygulanır.

Tekerrür hâlinde, idari para cezası yarı oranında artırılır. İdari para cezasının tamamen yerine getirilmesinden itibaren üç yıl geçtikten sonra işlenen kabahat açısından, önceki kabahat, tekerrüre esas teşkil etmez. Tekerrüre esas alınacak idari para cezaları hakkındaki kayıtların, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde tutulmasına ilişkin esas ve usuller yönetmelikle düzenlenir.

Arama ve Elkoyma

Kaçak eşya, her türlü silah, mühimmat, patlayıcı ve uyuşturucu maddelerin bulunduğundan şüphe edilen her türlü kap, ambalaj veya taşımaya yarayan diğer araçlar ile kişilerin üzerlerinde yapılacak arama ve el koymalar, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu uyarınca yerine getirilir.

Kaçak Eşya Naklinde Kullanılan Taşıta El Koyma

Kaçakçılık Kanunu’nda belirtilen suçların işlenmesinde kullanılan taşıtlara, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 128. maddesinin dördüncü fıkrası hükmüne göre el konulur.

Kaçakçılık suçunun işlenmesinde tekrar kullanılması hâlinde, el konulan araç alıkonulur. Sahibinin aracın değeri kadar teminatı alıkoyma tarihinden itibaren otuz gün içinde gümrük idaresine teslim etmesi_ hâlinde, araç sahibine iade edilir. Aksi takdirde, tasfiye idaresi tarafından soruşturma ve kovuşturma sonucu beklenmeksizin derhâl tasfiye olunur.

Yetkili Merciler

Kaçakçılık kanununda hükümlerine göre idari para cezasına karar vermeye Cumhuriyet savcısı, bazı madde hükümlerine göre mülkiyetin kamuya geçirilmesine ise Cumhuriyet savcısının talebi üzerine, sulh ceza mahkemesi yetkilidir.

Davaya Katılma

Kaçakçılık kanununda tanımlanan suçlar dolayısıyla açılan davalarda mahkeme, iddianamenin bir örneğini ilgili gümrük idaresine de gönderir. Başvurusu üzerine, ilgili gümrük idaresi açılan davaya katılan olarak kabul edilir.

Kaçakçılığı Önleme, İzleme ve Araştırmakla Görevli Olanlar

Mülki amirler, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı personeli ile Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığına bağlı personel, bu Kanun’la yaptırım altına alınan fiilleri önleme, izleme ve araştırmakla yükümlüdür.

Kaçakçılığı önleme, izleme ve soruşturmakla görevli olanlar, operasyon gerektiren kaçakçılık olaylarından haberdar olduklarında kanuni görevlerini yapmaya baslar ve aynı zamanda mahallîn en büyük mülki amirine de bilgi verirler.

Tutanaklar

Kaçakçılık fiillerinin izlenmesine ilişkin tutanakların;

• Tarih, yer, düzenleyenlerin unvan ve isimleri, hâkim kararının tarih ve sayısı ile Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılması durumunda emrin tarih ve sayısını,

• Olay ve kanıtlarını, suç veya kabahat konusu eşya ve taşıma araçlarının ayrıntılı olarak türü, kapsamı, miktar ve nitelikleri ile nerede ve ne suretle el konulduklarını,

• İlgilinin kimlik, iş ve yerleşim yeri ile varsa ifadesini, kapsaması ve imza altına alınması gereklidir.

Silah Kullanma Yetkisi

Gümrük Kanunu gereğince belirlenen kapı ve yollardan başka yerlerden gümrük bölgesine girmek, çıkmak veya geçmek isteyen kişiye “dur” uyarısında bulunulmasına rağmen bu uyarıya uymaması hâlinde, havaya ateş edilmek suretiyle uyarı yinelenir. Ancak silahla karşılığa yeltenmemesi ve sair surette meşru müdafaa durumuna düşülmesi hâlinde, yetkili memurlar saldırıyı etkisiz kılacak oranda doğrudan hedefe ateş edebilir. Memurların silah kullanmalarından dolayı haklarında soruşturma ve kovuşturma açılması hâlinde, bağlı bulunduğu kurum tarafından avukat sağlanır ve avukatlık ücreti kurumlarınca karşılanır.

Gümrük Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları

Gümrük Kanunu’nun düzenlemiş olduğu konular üzerinde yükümlü ve gümrük idaresi arasındaki menfaat çatışmalarını gümrük uyuşmazlıkları olarak tanımlayabiliriz. Gümrük idaresinin menfaat Gümrük Kanunu ile kendisine tanınan hak ve yükümlülükler çerçevesinde, Türkiye Gümrük Bölgesi içinde eşya hareketlerinin kanunda tanımlanan usul ve esaslar çerçevesinde gerçekleştirilmesi ve ulusal ekonomide ortaya çıkabilecek aksaklıkların önlenmesi ile sınırlıdır.

Genel Uyuşmazlık Konuları

Gümrük idareleri tarafından yapılan incelemeler kapsamında genellikle aşağıdaki konularda uyuşmazlıklarla karşılaşılmaktadır:

• Eşya kıymetini etkileyen royalti sözleşmeleri, borç dekontları, iskonto, vade ve kur farkı faturaları ile ilgili uyuşmazlıklara sık sık rastlanılmaktadır.

• Gümrük tarife pozisyon cetveline ilişkin uyuşmazlıklar görülmektedir.

• Damping, Anti-damping soruşturmaları

• Referans fiyat uygulamaları

• Menşe konusunda uyuşmazlıklar

• Fiyat farklılıkları

• Kurum ve kuruluş kontrolleri

• Transfer fiyatı araştırmaları

Gümrük Uyuşmazlıklarının İdare ile Yükümlü Arasında Barışçıl Yollarla Çözümlenmesi

Yükümlüler ile gümrük idaresi arasında doğan anlaşmazlıklar ilk aşamada Gümrük ve Ticaret Bakanlığının idari kademelerinde belirli yöntemlerle çözümlenmeye çalışılır. Eğer bu girişim başarısız olursa yükümlü idari yargı mercilerine başvurabilir.

Düzeltme Talebi: Gümrük Kanunu’nun 242. maddesi gereğince, yükümlüler, kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri için tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde ilgili gümrük idaresine verecekleri bir dilekçe ile düzeltme talebinde bulunurlar.

İtiraz: Gümrük idaresi ile yükümlüler arasında doğan anlaşmazlıkların çözümünde ikinci idari aşama, itiraz yoludur. İtirazların yapılabileceği hâller aşağıdaki gibidir:

• Düzeltme taleplerine ilişkin kararlar,

• Gümrük vergileri,

• Gümrük cezaları,

• İdari kararlar.

Gümrük Uyuşmazlıklarının İdari Yargı Mercilerinde Çözümü

Gümrük uyuşmazlıklarının idare ile yükümlü arasındaki barışçıl yollarla çözümlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda, yükümlülere Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeği gereğince idari yargıya başvurmaları yolu açık tutulmuştur. Bu yol hem gümrük vergileri hem de gümrük para cezaları için geçerlidir.

İdari yargı mercilerine yapılan itirazda, gümrük idaresine itiraz sırasında kullanılan bilgi ve belgeler dışında herhangi bir bilgi ve belge kullanamazlar.

Gümrük vergisi yükümlüleri, gümrük idaresine nezdinde yapmış oldukları düzeltme talebi ile itirazlar sonuçlanmadan idari yargı mercileri nezdinde dava açma hakları yoktur. İlke olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığının merkez ve taşra birimleri tarafından verilen,

• Düzeltme taleplerine ilişkin,

• Gümrük vergisi aslına yönelik,

• Yaptırım niteliği taşımayan.

İdari ret kararlarına karsı idari yargıya başvurulabilir.