Ünite 1: Gümrük ile İlgili Genel Kavramlar

Giriş

Ülkelerin tıpkı vergi sistemleri gibi gümrük sistemleri de vardır. Gümrük işlemleri ile gümrük vergilerini düzenleyen mevzuat, bu mevzuatı uygulayan idare ve bu idarenin bulunduğu alan ve binalardan oluşan organik yapı gümrük sistemi olarak adlandırılır.

Gümrükler sadece gelir getirmesi amacıyla bulunmaz; aynı zamanda dış ticaret politikasının vazgeçilmez unsurları arasında yer alırlar.

Bir gümrük sistemi;

1. Gümrük mevzuatı

2. Gümrük örgütü

olmak üzere 2 temel ögeden oluşur.

Gümrüklerde Uygulanan Mevzuat

Türk Gümrük Mevzuatı

Gümrük mevzuatı ile ilgili hükümler büyük ölçüde Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve Dünya Gümrük Örgütünün (DGÖ) kararlarına dayalıdır. DTÖ genel ticaret kurallarına; DGÖ ise genel gümrük kurallarına yoğunlaşmış kurumlardır.

Gümrükleri ilgilendiren mevzuatlar;

• Gümrük Mevzuatı (Gümrük Kanunu, Gümrük Yönetmeliği ve diğer mevzuat)

• Kaçakçılık, Dış Ticaret ve Kambiyo Mevzuatları

• Mali Mevzuat (Katma Değer Vergisi Kanunu, Özel Tüketim Vergisi Kanunu, Amme Alacaklılarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve diğer mali mevzuat)

• Diğer Mevzuat (Sağlık, Çevre ve Petrol vb mevzuat)

olmak üzere 4 grupta toplanabilir. Türk gümrük mevzuatını da Uluslararası Anlaşmalar, Kanunlar, Bakanlar Kurulu Kararları, Tüzükler, Yönetmelikler, Genelgeler ve Tebliğler şeklinde sıralayabiliriz.

Gümrükleri ilgilendiren mevzuatın da, doğası gereği sürekli yenilenme ve değişim içinde olduğu unutulmamalıdır.

Gümrük Kanunu

Türkiye’de 4458 sayılı Gümrük Kanunu, Türkiye Gümrük Bölgesine giren ve bu bölgeden çıkan eşyaya ve taşıtlara uygulanacak gümrük kurallarını belirler. Bu kanunun iki temel hedefi vardır:

• Gümrük mevzuatı ve uygulamasında Avrupa Birliğine uyum sağlamak

• Türkiye’de etkili bir gümrük rejimine işlerlik kazandırmak

Gümrük Kanununun iyi bilinmesi için kanun sistematiğinin iyi bilinmesi gereklidir. Sistematik bilindiği takdirde kanun ile neyin düzenlenmek istendiği ve ilgili düzenlemenin kanunun hangi kısmında bulunduğu bilinecektir.

Gümrük Kanununun sistematiği (fihristi) 13 kısımdan oluşmaktadır. Bu kısımlar:

• Genel hükümler

• Gümrük vergileri ile es¸ya ticareti konusunda öngörülen digˆer önlemlerin uygulanmasına ilis¸kin unsurlar

• Tas¸ıtların kontrolü ve gümrük bölgesine getirilen es¸ya gümrükçe onaylanmıs¸ bir is¸lem veya kullanıma tabi tutulana kadar uygulanacak hükümler

• Gümrükçe onaylanmıs¸ is¸lem veya kullanım

• Türkiye gümrük bölgesinden çıkan es¸ya

• Özellik gösteren faaliyetler

• Sınır ticareti

• Digˆer gümrük is¸lemleri

• Gümrük yükümlülügˆü

• Digˆer hükümler

• Cezalar

• I·tirazlar

• Yürürlükten kaldırılan hükümler, geçici maddeler ve yürürlük

Gümrük Yönetmeliği

Gümrük Kanunu gümrüklerle ilgili genel kuralları belirlemiş ve çerçeveyi çizmiştir. Detaylar ve uygulamaya ilişkin bilgiler Gümrük Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.

Diğer Mevzuat

Gümrükleri düzenleyen diğer mevzuatlar arasında;

• Türk Gümrük Tarife Cetveli

• Bakanlar Kurulu Kararları

• Tebliğler

yer almaktadır.

Kaçakçılık, Dış Ticaret ve Kambiyo Mevzuatı

5607 sayılı Kaçakçılık ile Mücadele Kanununun amacı, kaçakçılık fiillleri ve yaptırımları ile kaçakçılığı önleme, izleme, araştırma usul ve esaslarını belirlemektir.

Dış ticareti mevzuatı; ihracat mevzuatı, ithalat mevzuatı, yatırım mevzuatı, hizmet ticaretini destekleme ile ilgili mevzuat, serbest bölgeler mevzuatı, ürün güvenliği ve teknik düzenlemeler ile ilgili mevzuat ve dış ticaret anlaşmalarından oluşur.

Kambiyo mevzuatı ile yabancı paralar üzerinden ödeme yapılmasına ilişkin işlemlerin nasıl yapılacağı belirlenmektedir.

Mali Mevzuat

Mali mevzuat ise mevcut gümrük rejimleri çerçevesindeki vergi ve benzeri mali yükümlülüklerden oluşmaktadır. Katma Değer Vergisi, Özel Tüketim Vergisi ve Gümrük Vergisi bu noktada özel önem arz eder.

Türk Gümrük Teşkilatı

Türkiye-Avrupa Topluluğu 36. Ortaklık Konseyinin 06.03.1995 tarihli kararı ile 01.01.1996 tarihinde başlamak üzere taraflar arasında “Gümrük Birliği” tesisi öngörülmüştür. Topluluk Gümrük kodunda yer alan hükümlerin, Ortaklık Konseyi Kararı gereğince Gümrük Kanununa yansıtılması amacıyla 4458 sayılı Gümrük Kanunu 1999’da yayımlanmış ve 2007 yılında yayımlanan 5067 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ile bütün gümrük suçlarına ilişkin yeni düzenlemeler yapılmıştır.

06.04.2011 tarih ve 6233 sayılı Kanun kapsamında bakanlıkların yeniden yapılandırılması çerçevesinde, 08.06.2011 tarih ve 27958 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan kanun hükmünde kararname ile Gümrük ve Ticaret Bakanlıklarının da kuruluş, görev, yetki ve sorumlulukları yeniden belirlenmiştir.

Gümrük ve Ticaret Bakanlığının görev ve yetkileri şunlardır:

• Gümrük politikasının hazırlanmasına yardımcı olmak ve uygulamak; gümrük hizmetlerinin süratli, etkili, verimli, belirlenmis¸ standartlara uygun s¸ekilde yürütülmesini sagˆlamak ve denetlemek.

• Gümrük Kanunu, gümrük is¸lemleriyle ilgili digˆer mevzuat ve uluslararası sözles¸melerin uygulanmasını sagˆlamak; gümrükçe onaylanmıs¸ bir is¸lem veya kullanıma ilis¸kin is¸ ve is¸lemleri yürütmek; gümrük kontrolüne tabi kis¸i, es¸ya ve araçların muayene ve kontrolünü yapmak.

• Gümrük tarifesini hazırlamak; gümrük vergileri ile gümrük idarelerince tahsil edilmesi gereken vergi, fon ve digˆer mali yüklerin tahakkuk, tahsil, takip ve kontrolünü yapmak; ertelenmis¸ kontrol ve sonradan kontrol hizmetlerini yürütmek; ihtilaflı durumlarda uzlas¸maya ilis¸kin is¸lemleri düzenlemek ve yürütmek; gümrük is¸leriyle ilgili istatistiki bilgileri üretmek, toplamak, degˆerlendirmek ve açıklamak

• Geçici depolama yerleri, antrepolar, ambarlar, lojistik merkezleri, tasfiyelik es¸ya depoları, magˆazalar ve satıs¸ reyonları açılması ve is¸letilmesine izin vermek, is¸letmek, is¸lettirmek ve denetlemek; gümrük mevzuatına göre tasfiyelik hâle gelen es¸yanın tasfiye is¸lemlerini yürütmek.

• Gümrüklü yer ve sahalarda münhasıran, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde gerektigˆinde ilgili kurulus¸larla is¸birligˆi yapmak suretiyle kaçakçılıgˆı önlemek, izlemek ve sorus¸turmak.

• Kara ve demir yolu kapıları ile gümrük tes¸kilatı bulunan hava ve deniz limanlarında, serbest bölgeler, antrepolar ile gümrüklü yer ve sahalarda ve Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde gümrük muhafaza görevlerini yerine getirmek.

• Gümrüklü yer ve sahalarda koordinasyonu sagˆlamak ve kamu düzeninin bozulmasını önleyecek tedbirleri almak.

• Bakanlıgˆın görev alanına giren konularda laboratuvarlar kurmak ve çalıs¸malarını yürütmek.

• Gümrük müs¸aviri ve yardımcılarıyla yetkilendirilmis¸ gümrük müs¸avirlerine ilis¸kin gerekli düzenlemeleri yapmak ve denetlemek.

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, merkez teşkilatı, taşra teşkilatı ve yurt dışı teşkilatı olmak üzere üçlü bir yapıya sahiptir.

Gümrükler Genel Müdürlüğü

Önceleri Gümrük Müsteşarlığının ana hizmet birimleri arasında birinci sırada yer alan Gümrükler Genel Müdürlüğü, 2011 yılında bakanlıkların yeniden yapılandırılması çalışmalarının sonucu gümrük müsteşarlığı ile çeşitli müdürlüklerin yeniden birleştirilmesi sonucu kurulan Gümrük ve Ticaret Bakanlığının ilk sıradaki hizmet birimi olmuştur.

Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü

Gümrük ve Ticaret Bakanlığının bünyesinde bakanlığın bir birimi olarak hizmet vermektedir. Müdürlük faaliyetlerini başta Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve Gümrük Kanunu olmak üzere bazı yasal düzenlemeler çerçevesinde yürütmektedir.

Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü

Gümrük ve Ticaret Bakanlığının bünyesinde Bakanlığın bir hizmet birimidir.

Türk Gümrük Mevzuatına İlişkin Bazı Temel Kavramlar

Gümrük

Genel anlamda, yabancı ülkelerden gelen ve kendi kanun ve tarifelerinde yazılı esaslara göre vergiye tabi tutulan bütün eşya ve kişilerin muayene ve kontrol edildiği hat ve bölgedir.

Gümrük Bölgesi

Kıyı kesiminde denize doğru 8-10 kilometrelik, ortak nehirlerde ise nehirlerin karasularından sayılan o ülkeye ait kısım, o ülkenin gümrük bölgesi olarak adlandırılır.

Türkiye Gümrük Bölgesi

Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Buna, Türkiye karasuları, iç suları ve hava sahası da dahildir.

Gümrük Kapıları ve Yolları

Gümrük bölgelerine girişlerin yapıldığı yerlere gümrük kapıları adı verilir. Gümrük yolları ise, gümrük bölgesinin giriş noktalarındaki gümrük kapıları ile bu bölgenin içinde yer alan gümrük kapıları arasında izlenmesi zorunlu olan yollardır.

Gümrük Statüsü

4458 sayılı kanuna göre Türkiye Gümrük Bölgesinde dolaşan bir eşya 2 tür gümrük statüsü ile dolaşabilir: serbest dolaşım ve gümrük gözetiminde dolaşım.

Gümrük gözetim statüsü ise gümrük gözetimi işlemlerine tabi olan eşyayı ifade eder.

Serbest Dolaşımda Bulunan Eşya

Gümrük Kanunu’nun 18. ve 19. maddesi hükümlerine göre Türk menşeli sayılan eşyadır.

Ticaret Politikası Önlemlerine Tabi Eşya

İlgili mevzuat çerçevesinde, özellikle serbest dolaşıma giriş aşamasında uygulanan kota, tarife engelleri gibi ticaret politikası önlemlerine konu olan eşyadır.

Gümrük Rejimi

Gümrükteki uygulamaların yasal düzenlemelerle gümrüğe bağlanması için oluşturulan kurallar toplamına gümrük rejimi adı verilir.

Elleçleme

Gümrük denetimi altındaki eşyanın asli nitelikleri değiştirilmeden istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kaplarının yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemlere elleçleme adı verilir.

Gümrüklerde Temsil

Temsil, doğrudan veya dolaylı olarak, gümrük mevzuatı ile öngörülen tasarrufları ve işlemleri gerçekleştirmek amacıyla gümrük idarelerindeki işlerin bir başkası tarafından yürütülmesi işlemidir. Temsilci, temsil edilen kişi namına hareket ettiğini, temsilin doğrudan ya da dolaylı olduğunu belirterek gerekli temsil belgelerini ibraz etmek durumundadır.