Ünite 2: Gümrük Vergisi ve Diğer Bazı Mali Yükümlülükler

Giriş

Gümrük vergisi en eski vergi türlerinden biri olup devlete gelir getirici niteliktedir.

Gümrük Vergisi ile İlgili Bazı Temel Kavramlar

Gümrük vergisi, ithalata konu olan eşyanın gümrük tarife cetvellerinde yer alan miktar ve oranlar üzerinden tahsil edilen ve malın maliyetine etki eden bir vergidir.

İthalat vergileri deyimi, eşyanın ithalinde öngörülen gümrük vergileri ve eş etkili vergileri ve tarım politikası veya işlenmiş tarım ürünleriyle ilgili özel düzenlemeler çerçevesinde alınan ithalat vergilerini belirtir.

İhracat vergileri deyimi, eşyanın ihracında öngörülen gümrük vergileri ve eş etkili mali yükler ile tarım politikası veya işlenmiş tarım ürünleri ile ilgili özel düzenlemeler çerçevesinde alınan ihracat vergilerini ifade eder.

Gümrük Rejimi Kavramı ve Uygulamadaki Gümrük Rejimleri

Türk Gümrük mevzuatına göre belirlenen gümrük rejimleri şunlardır:

• Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi: Serbest dolaşım kavramı gümrükleme bakımından çok önemlidir zira bütün gümrük rejimleri ve kullanım şekilleri eşyanın serbest dolaşımda olup olmamasına göre açıklanır.

• Transit Rejimi: I·thalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolas¸ıma girmemis¸ es¸ya ile ihracatla ilgili gümrük is¸lemeleri tamamlanmamıs¸ es¸yanın, gümrük gözetimi altında Türkiye Gümrük Bölgesi içinde bir noktadan digˆerine tas¸ınması, transit rejimi hükümlerine tabidir.

• Gümrük Antrepo Rejimi: İhraç, ithal veya transite konu olan yabancı menşeli eşyanın gümrük vergileri ödenmeden konulduğu ve muhafaza edildiği yerlere antrepo denir. İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmamış ve serbest dolaşıma girmemiş eşyanın gümrük antreposuna konulması koşullarına ilişkin rejimdir.

• Dâhilde İşleme Rejimi: İhraç ürünleri üretmek için gerekli olan ve ithal edilen, bu yüzden de ithali gümrük vergisine tabi ara mallar ya da girdilere gümrük muafiyeti getiren bir ihracat teşvik sistemidir.

• Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi: Serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanılması ve bu kullanım sırasındaki olağan yıpranma dışında herhangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracına olanak tanıyan hükümlerin uygulandığı rejimdir.

• Hariçte İşleme Rejimi: Serbest dolaşımdaki eşyanın hariçte işleme faaliyetlerine tabi tutulmak üzere Türkiye Gümrük Bölgesinden geçici olarak ihracı ve bu faaliyetler sonucunda elde edilen ürünlerin ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf tutulmasına ilişkin rejimdir.

• İhracat Rejimi: Serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkmasına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir.

Eşyanın Tercihli / Tercihsiz Menşei

Menşei, dış ticaret bağlamında eşyanın uluslararası ticaret katıldığı ilk noktayı ifade eder. Bir eşyanın hangi ülkede üretildiğini gösteren belgeye ise menşei şehadetnamesi adı verilir.

Eşyanın tercihli menşei, en çok kayırılan ülke kavramından sapmak suretiyle bazı ülke ya da ülke gruplarına tanınan özel uygulamalara imkân veren ve esasları özel anlaşmalarla belirlenen kuralları ifade eder.

Eşyanın tercihsiz menşei ise en çok kayırılan ülke kuralı bağlamında Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülkelere tavizli, vergi uygulanabilmesi için esas alınan menşe kurallarının bütünüdür.

Gümrük Vergisinin Konusu ve Vergiyi Doğuran Olay

Bir eşyanın gümrük vergisine konu olabilmesi için;

• O eşya en az iki ülke arasında ticarete konu olmalı

• Eşya taşınabilir nitelikte olmalı

Gümrük vergisi açısından vergiyi doğuran olay ise gümrük yükümlüsü tarafından vergi konusu eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine girişinin gerçekleştirilmesidir.

Gümrük Vergisi Yükümlülüğü

Gümrük yükümlülüğü Gümrük Kanunu ile buna istinaden çıkarılan kararname, tüzük ve yönetmeliklere göre doğar. Gümrük vergisinin yükümlüsü, ithal eşyanın sahibidir.

Yükümlülüğün Kapsamı

Mükellefler gerek kanunlarda gerekse diğer mevzuatlardaki yazılı hükümlere göre denetimlere uymak, her türlü vergi, resim, harç ve ücretleri ödemek veya teminata bağlamak, mevzuatta belirtilen işlem ve formaliteleri yerine getirmekle yükümlüdürler.

Yükümlülüğün Başlangıç Tarihi ve Sona Ermesi

• Gu¨mru¨gˆu¨n denetimi altında bulunan es¸yada Gu¨mru¨k Beyannamesinin tescil edildigˆi,

• So¨zlu¨ beyan edilen es¸yada bu beyana ilis¸kin tahakkuk belgesinin, duruma go¨re beyannamesinin mu¨kellef tarafından imzalanıp idare tarafından tescil edildigˆi,

• Posta yoluyla gelen es¸yalardan ticari mahiyette olanlarda Gu¨mru¨k Beyannamesinin tescil edildigˆi; gazete, kitap, basılı dergiler ve ticari mahiyette bulanmayan hediyelik, numunelik ve benzeri es¸ya ic¸in gu¨mru¨kc¸e tahakkuk belgesinin tanzim ve tescil edildigˆi gu¨nde bas¸lar.

• Her ne suretle olursa olsun, gu¨mru¨gˆu¨n denetlemesine tabi tutulmamıs¸ veya tuttu- rulmamıs¸ es¸yada, bunların gu¨mru¨k hattında gec¸irildigˆi tarihte, bu tarih bilinmiyorsa gu¨mru¨k hattından gec¸irildigˆine dair gu¨mru¨kc¸e bilgi edinildigˆi gu¨nde,

• Yurda muaf olarak sokuldugˆu ha^lde muafiyetten faydalanamayan s¸ahıslara veya yerlere satılan veya devrolunan veya muafiyetten faydalanılamayan hususlar ic¸in kullanılan es¸yada ilgililer tarafından gu¨mru¨k idaresine yapılacak beyan gu¨nu¨nde, egˆer beyan yapılmamıs¸ ise, devir veya satıs¸ gu¨nu¨nde, bu tarih tespit edilemiyorsa bu konuda gu¨mru¨k idaresince bilgi edinildigˆi gu¨nde,

• S¸arta bagˆlı teminatlı veya teminatsız olarak yurda muafen sokulan eşyada, muaflık beyannamesinin tescil edildigˆi, egˆer beyannamesi yok ise sair gec¸is¸ belgeleri u¨zerinde gu¨mru¨kc¸e yapılan en son giris¸ is¸lem veya vizenin yapıldıgˆı gu¨nde,

• Bakanlıkc¸a tespit edilecek esaslara go¨re es¸yanın ithal is¸lemi sonradan yapılmak u¨zere, mal sahibine, temsilcisine veya tas¸ıyıcısına teslim edilmesi ha^linde vergi o¨deme yu¨ku¨mlu¨lu¨gˆu¨ es¸yanın teslim edildigˆi tarihte,

• Satıs¸ta intikal eden es¸yanın vergi o¨deme yu¨ku¨mlu¨lu¨gˆu¨, Gu¨mru¨k Beyannamesinin verildigˆi veya tahakkuk belgesinin du¨zenlenmis¸ oldugˆu ha^llerde bunların tescil edildigˆi, aksi ha^lde tespit ka^gˆıdının gu¨mru¨kc¸e tanzim ve tescil edildigˆi tarihte başlar.

Gümrük Vergisinde Muafiyet ve İstisnalar

Türkiye’ye giren eşyalardan gümrük vergisinden istisna edilenlerden gümrükçe tahsil edilen vergi ve diğer mali yükümlülükler alınmaz.

Gerçek ve tüzel kişilikler için ithal edilecek ve gümrük vergisinden muaf eşyalara Gümrük Kanunu’nda detaylı biçimde yer verilmiştir. Bu eşyalar ilgili şartlara uygun ise vergisiz olarak ithal edilebilirler.

Genel muafiyete ek olarak, diplomatik niteliği olan kişiler için de muafiyet söz konusudur. Diplomatik muafiyet, karşılıklılık esasına dayanır.

Serbest dolas¸ımda bulunan es¸ya, Tu¨rkiye Gu¨mru¨k Bo¨lgesinden veya Tu¨rkiye’nin anlas¸malarla da^hil oldugˆu gu¨mru¨k birligˆi gu¨mru¨k bo¨lgelerinin digˆer bir noktasından ihrac¸ edildikten sonra u¨c¸ yıl ic¸inde yeniden serbest dolas¸ıma girmesi ha^linde ve beyan sahibinin talebi u¨zerine, ithalat vergilerinden muaf tutulur.

Vergiden muaf olan diğer eşya grupları arasında deniz balıkçılığı ürünleri ve denizden çıkarılan diğer ürünler, geçici olarak çıkan taşıtlar ve eşya da bulunmaktadır.

Gümrük Vergisinin Hesaplanması

Gümrük vergisi;

• Yükümlülüğün doğduğu tarihte yürürlükte olan gümrük tarifesine göre,

• Özel hükümlerle belirlenmiş diğer önlemler gerektirdiği takdirde söz konusu eşyanın tarife pozisyonuna göre,

• Bir konşimento içeriği eşyanın değişik tarife pozisyonlarına girdiği durumlarda, ayrı ayrı tarife pozisyonu ile işlemin ek iş yükü getirmesi durumunda, başvurulması halinde, en yüksek ithalat vergisi oranına tabi eşyanın tarife pozisyonuna göre,

Beyan sahibinin gerekli koşulları yerine getirmek kaydıyla başvurusu halinde,

• Bazı ülke ya da ülke grupları ile yapılan anlaşmalar uyarınca tercihli tarifelere göre,

• Tek taraflı olarak bazı ülke veya ülke gruplarına yönelik tercihli tarifelere göre,

• Şartlı muafiyet veya indirim uygulanması koşullarına göre

hesaplanır.

Gümrük Vergisinin Matrahı

Matrah, verginin hesaplanmasında esas alınan değer ve ölçüleri ifade etmek için kullanılan kavramdır. Gümrük vergisi için matrah değer üzerinden hesaplanabileceği gibi miktar esaslı olarak da hesaplanabilir.

Gümrük Vergisinde Tarife

Gümrükte tarife uygulamaları temelde 3 farklı yolla yapılır:

• Tek kolonlu tarifeler

• Çift kolonlu tarifeler

• Üç kolonlu tarifeler

Dış ticaretin serbest piyasa koşulları altında gerçekleşmesini engelleyen her türlü politika tarife önlemi olarak düşünülebilir. Uluslararası mal ve hizmet akışının serbest ticaret koşullarına göre yürümesini engelleyen uygulamalara ise tarife dışı önlemler adı verilir.

Tarife kotası, bir mal ya da mal grubunun gümrük vergisi oranlarında belirli bir miktar veya değer için indirim yapılması ya da muafiyet sağlanmasını ifade eder.

İki ya da daha çok ülkenin yaptıkları ticaret anlaşması uyarınca aralarındaki ticarette karşılıklı ya da tek taraflı olarak daha düşük tarife uygulaması tercihli tarife olarak adlandırılır.

Gümrüklerde uygulanan spesifik tarifeler vergilerin birim ve ağırlık gibi fiziki ölçütler üzerinden alındığı tarifelerdir. Advalorem tarifeler ise verginin değer üzerinden alındığı tarifelerdir. Ayrıca her iki metodu da kombine eden karma tarifeler mevcuttur.

Diğer Bazı Mali Yükümlülükler

İthalat esnasında vergi dışında ortaya çıkan fon, katkı payı, kesinti gibi yükümlülükler diğer yükümlülükler altında toplanır.

İthalat sırasında karşılaşılabilen vergi ve diğer mali yükümlülükler şunlardır:

• Gümrük vergisi

• Katma değer vergisi

• Özel tüketim vergisi

• Damga vergisi

• Anti damping vergisi

• Sübvansiyona karşı telafi edici vergi

• Ek mali yükümlülük

• Telafi edici vergi

• Toplu konut fonu (tarım payı)

• Kaynak kullanımını destekleme fonu (KKDF)

• Tütün fonu

• Maden fonu

• Fikir ve sanat eserlerinin tespit edildiği taşıyıcı maddeler ile bu eserleri çoğaltmaya yarayan teknik cihazların ithalat bedelleri üzerinden yapılacak kesinti

• Çevre katkı payı

• Bandrol ücreti

Katma Değer Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu hükümleri uyarınca katma değer vergisi, her türlü eşya ithalatı ve ithal edilen eşyalar için yurtdışından temin edilen hizmetler üzerinden alınan yayılı bir muamele vergisidir. İthalat sırasında katma değer vergisi yükümlülüğü, Gümrük Kanunu’na göre gümrük vergisi ödeme mükellefiyetinin başladığı anda, gümrük vergisine tabi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescili anında doğmaktadır.

Anti Damping Vergisi /Telafi Edici Vergi

3577 sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkındaki Kanun uyarınca, ithalatta haksız rekabet hallerinden dambing veya sübvansiyona konu olan ithalatın sebep olduğu zarara karşı İthalatta Haksız Rekabeti Değerlendirme Kurulu tarafından yapılan soruşturma sonucunda dambing veya sübvansiyona konu edildiği tespit edilen eşyanın ithalatında dampinge karşı vergi ile sübvansiyona karşı telafi edici vergi alınmaktadır.

Fonlar ve Diğer Yükümlülükler

Bir eşyanın ithalatı sırasında uygulanan fonlar mevzuatımızda toplu bir şekilde bulunmadığı için sayısı tam olarak bilinmemektir. Bu fonlara örnek olarak Toplu Konut Fonu, Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu, Tütün Fonu ve Maden Fonu verilebilir. Yükümlülüklere örnek olmak üzere de Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Bandrol ücreti verilebilir.