Ünite 8: Diğer Haber Türleri ve Gazetecilik Türlerinde Yeni Yaklaşımlar

Giriş

Gazetecilikle ilgili eski anlayış gazetecinin her konuda bilgi sahibi olması gerektiğine işaret etmekteydi. Bu görüşün aksi olarak bugünkü anlayış gazetecilikte belli bir alanda uzmanlaşmayı daha değerli görmektedir.

Gazeteci elbette genel kültür seviyesi yüksek, güncel siyasi ve ekonomik gelişmelerden haberdar olan ve birçok konunun tarihsel arka planı hakkında fikir sahibi olan kişidir fakat günümüzdeki gazetecilik anlayışı bir gazetecinin birçok konuda bilgisinin olmasının yanı sıra belli bir konuda uzman olmasını tercih etmektedir.

Son yıllarda gazetecilikte yaşanan bir diğer değişim de gazetecilik türlerine ilişkindir. Direkt olarak habercilik pratiğini dönüştüren bu yeni gazetecilik türleri çağın ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde bir haberciliğe erişebilmek adına ortaya çıkan yaklaşımlar olarak kabul edilebilir.

Diğer Haber Türleri

Farklı haber türlerinin kendilerine ait farklı kaynakları mevcut olabilir. Buna rağmen bir gazeteci kaynaklarından bilgi almak için görüşme ve röportaj gibi genel gazetecilik kapsamına girebilecek yolları seçecektir.

Toplanan bilgilerin farklı kaynaklardan kontrol edilmesi, çapraz sorgulamanın yapılması, kişilik haklarına saygı gösterilmesi, yasalara aykırı ifadelere yer verilmemesi ve hazırlanan haberin toplum için bir fayda üretmesi gibi kural ve ilkeler haber türü farklılaşmasından bağımsız olarak gazeteciliğin ürettiği içeriği şekillendirmeye devam edecektir.

Bilim gazeteciliği, bilimin popülerleşmesi ve bilim dünyasının dışında kalan insanların da bilimsel gelişmeleri takip etmesine imkân sağlamaktadır. Bu sayede bilimsel konular bilim insanlarının tekelinden çıkıp herkesin gündemine girebilmekte ve kitleselleşebilmektedir.

Bilim ve teknoloji muhabirlerinden bilimle ilgili kuramsal bilgileri ortalama bir okurun ve izleyicinin anlayabileceği bir seviyede aktarması beklenir. Bu sanıldığı kadar kolay olan bir iş değildir. Muhabirin kaleme aldığı bilim ve teknoloji konusuna hâkim olması, ilgili kavramları bilmesi gerekmektedir.

Çevre haberciliğinde uzmanlaşan bir gazetecinin hangi özelliklere sahip olmasının da üzerinde durulmalıdır. Çevre konusunda uzmanlaşan bir gazeteci çevreyle ilgili konularda siyasi ve ekonomik sonuçları dikkate alır, karmaşık sorunları bu çerçevede analiz etmeye çalışır.

Çevre haberciliğinde haber üretiminde başvurulan en önemli kaynaklar olarak da şunlar gösterilebilir:

• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
• Tarım ve Orman Bakanlığı
• Bilim insanları ve konunun uzmanları
• Ekonomistler
• Bilimsel yayınlar
• Bağımsız çevre koruma örgütleri ve STK’lar

Din ve inanç haberciliği din ve inançlarla bağlantısı olan konuların haberleştirilme sürecidir. Bu çerçevede dinlerin esasları ve kuralları, dini tartışma konuları, dini mekanlar ve ibadetler, dini konularda öne çıkan isimlerin söyledikleri bu haber türü için önemlidir.

Din ve inançlar konusu toplumsal hassasiyeti yüksek meseleler olduğu için gazeteciler bu konuda yazarken oldukça çekingen davranırlar. Hatta bu derecedeki çekingenliği siyasi haberlerde bile yaşamazlar çünkü dinle ilgili konuları haberleştirirken dengeli olmak güçtür. Bunun en önemli sebeplerinden biri de muhabirlerin dini konulardaki yetersiz bilgi düzeyleridir.

Eğitim haberciliği geçmişe göre daha önemli bir haber türü haline gelse de hala medya kuruluşları için olmazsa olmaz bir alan değildir. Bu nedenle her gazetede eğitim konusunda uzmanlaşmış gazeteci bulunmamaktadır.

Enerji haberciliğinin başlıca konuları petrol, doğal gaz, elektrik, nükleer enerji, kömür, yenilenebilir enerji, finans, regülasyon ve diplomasidir. Enerji haberlerinin konuları genelde milyar dolarlık yatırımlarla ilgilidir. Bu durum enerji konusunu manipülasyona açık bir alan haline getirmektedir.

Çocuk haberciliği konusunda uzmanlaşmak isteyen gazetecilerin öncelikle vicdan sahibi bireyler olmaları gerekmektedir. Çocuklarla ilgili haberlerin çocukları korumacı bir yaklaşımla ele alınmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Gazetecilerin haberin hazırlanması ve sunulmasında çocukları merkeze alan bir etik anlayışa sahip olmaları önemlidir.

Medya çocukları haberleştirirken haber konusunun sansasyonel boyutundan beslenmemeli, bunun yerine çocuklarla ilgili problemlerin çözülmesine öncülük etmelidir.

Kadınlarla ve çocuklarla ilgili haber kaynaklarının sıralanabilmesi diğer haber türlerinde olduğu gibi kolay değildir. Haber kaynağı kadın veya çocuklarla ilgili haber konusunun ne olduğuna göre değişecektir fakat bu kısımda vurgulandığı üzere hak temelli habercilik anlayışı çerçevesinde kadınlarla ve çocuklarla ilgili toplumsal faydaya işaret eden haberler hazırlayabilmek için yalnızca devlet kurumlarından alınan bilgilerle yetinilmemelidir.

Sivil havacılık haberciliği alanında uçak kazalarının haberleştirilmesi önemli bir süreçtir. Bir kriz haberciliği örneği olarak görülebilecek bu gibi durumlarda muhabirlerin etik ilkelere dikkat etmeleri gerekmektedir. Özellikle kazada hayatını kaybeden kişilerin isimlerinin açıklanması ve kaza yerine ilişkin görüntülerin paylaşılması konusunda hassas olunmalıdır.

Türkiye’de sivil havacılık haberciliği akademik olarak henüz çalışılmamış bir alandır. İngiltere’de ise sivil havacılık gazeteciliğiyle ilgili detaylı bir çalışma 1963’de bilimsel makale olarak yayımlanmıştır.

Turizm ve gezi haberlerinde doğal güzellikler, yöresel tatlar ve farklı kültürlere ait yaşam biçimleri çok sayıda fotoğraf eşliğinde haberleştirilir. İnsanlar bu tür yayınlardan etkilenerek gezip görmek istedikleri yerler konusunda karar verirler.

Gazetecilik tarihinde turizm ve geziyle ilgili ilk profesyonel yazarlık örnekleri Belçikalı ve Fransız gazetecilerin çabalarıyla gerçekleşmiş, 1954 yılında ise Uluslararası Turizm Gazetecileri ve Yazarları Federasyonu (FIJET) kurulmuştur.

Gazetecilik Türlerinde Yeni Yaklaşımlar

Barış gazeteciliği odaklandığı konudaki çatışma ve gerilimleri belirli bir bilinç ve sorumlulukla işler. Ana hedef barışı ve uzlaşmayı tekrar sağlayabilmektir. Barış gazetecisi hazırladığı haberlerin sonucunda hem medya dünyasındaki kişilerin hem de izleyicilerin ve okurların barış yanlısı bir tavır almasını bekler.

Barış gazetecisi tarafına uygun hareket etmek adına gerçekleri manipüle etmese de habere konu olan gerçekleri sunarken dil ve aktarımda barış yanlısı olmayı öncelikli görür.

Kriz dönemi “belirsizlik” üzerine kuruludur. Bu belirsizlik ortamı mevcut kuralları değiştirir ve bulunulan çevrede yeni kurallar ve koşullar ortaya çıkar. İnsanlar kriz esnasında ve sonrasında güç duygu durumları ve algı bulanıklığı gibi problemler yaşarlar. Kriz dönemlerinde yetkililerin birincil görevi hızlı ve doğru kararlar alabilmektir.

Kriz anlarını haberleştiren ve yaşanan krizi toplumun veya dünyanın geniş kesimlerine aktaranlar kriz habercileridir. Kriz haberciliği bir haber türü olmaktan ziyade bir gazetecilik pratiği türü olarak değerlendirilebilir.

Beklenmedik büyük krizlere medya büyük ölçüde hazırlıksız yakalanmaktadır. Haber akışının nasıl yönetileceği, gelen bilgilerin doğruluğuna nasıl güvenileceği ve hangi yetkili ağızdan bilgi alınabileceği bu tür durumlarda krizin en can sıkıcı noktalarıdır. Kriz anında gazeteciler sadece krizle ilgili yaşanan gelişmeleri bire bir aktarmakla yetinemezler.

Kriz konusunun mutlaka bir arka planı olmalıdır. Bu sunulamazsa bağlamdan kopuk bir habercilik yapılmış olacaktır. Bu noktada medya kuruluşlarının arşivlerinin ve insan kaynağının önemi ortaya çıkar.

Robot gazetecilik denilen gelişme ise daha öncekilerden farklı olarak içerik üretme üzerine kurulu bir yeniliktir. Teknolojik gelişmeler bugüne kadar medyanın içeriğinin daha hızlı ve daha kaliteli bir şekilde izler kitleye ulaşmasını sağlamaktaydı. Robot gazetecilikte ise artık metinsel içeriğin de teknoloji eliyle oluşturulabileceğini görmekteyiz.

Robot gazetecilik denilen yeni gazetecilik pratiği bir yazılım ve algoritma yardımıyla insan eli değmeksizin bir olayın anlaşılabilir bir haber metni haline getirilmesidir. Literatürde robot gazetecilik için “otomatize içerik”, “algoritmik haberler”, “web 3.0 gazetecilik” ve “robogazetecilik” gibi adlar da kullanılmaktadır.

Robot gazetecilik yöntemiyle haber üretilmesinin ilk örneği olarak Los Angeles Times gazetesinde 2014 yılında yayımlanan bir deprem haberi gösterilebilir. Bu haberin üretimi aslında çok da karmaşık olmayan bir yazılıma bağlıdır. Daha önceden hazırlanmış bir deprem haberi metni yazılıma yüklenmiştir. Depremin nerede, hangi şiddette ve ne zaman gerçekleştiği ise metinde boş bırakılmıştır.

Veri gazeteciliği büyük veri setlerinden anlamlı çıktılar sağlamaya çalışan yeni bir gazetecilik türüdür. Geleneksel gazetecilikte kaynak olarak insanlar, kurumlar ve belgeler öne çıkarken, veri gazeteciliğinde temel haber kaynağı elde edilmiş fakat işlenmemiş büyük miktarlardaki veridir.

Veri gazetecisi devasa veri setleri içerisinden nitelikli bilgi üretip bunu analiz edebilen kişidir. Veri gazeteciliğinde bilgilerin sunumu interaktif haritalar, detaylı grafikler, videolar ve infografikler eşliğinde yapılmaktadır.

Veri gazeteciliğinin kökeni 1960’ların ABD’sine dayanmaktadır. 2000’li yıllardan itibaren internet altyapısının ve yeni iletişim teknolojilerinin hızlı bir şekilde gelişmesi ve çoğu demokratik ülkede devlete ait verilerin halka açık bir şekilde internette paylaşılması veri gazeteciliğinin ortaya çıkmasının en büyük nedenleridir.

Veriler tek başlarına bir şey ifade etmeyebilirler. Bu nedenle veri gazetecisi verileri önce enformasyona daha sonra ise bilgiye dönüştürebilen kişidir. Veri gazeteciliği “birbirinden bağımsız ya da birbiri ile bağlantılı olan genellikle büyük çapta veri setlerinin incelenmesi, bu setlerde yer alan bağlantılar arasındaki ince noktaları analiz etme ve okuma, tüm bu işlemlerin sonucu bu verilerden hikâye çıkarma işidir”.

Advertorial’lar okuyucuları bir ürünü satın almaları için motive ederken aslında reklam değilmiş gibi görünen, dergi, gazete veya haber portalının bir parçası gibi duran reklamlardır.

Advertorial türünde reklamlar televizyonlarda, dergilerde ve gazetelerde uzun bir süredir yayımlanmaktadır. Son dönemde advertorial reklamların haber portallarında da son derece popüler olmaya başladığı söylenebilir.

Advertorial reklamlarda amaç okuyucu haber sitesinde haberlere göz gezdirirken -bazen oradaki haberlerle ilgili bir konuda advertorial’ın da tıklanması ve reklamdan kaçmaya alışmış okuyucuyu farklı bir yöntemle reklama çekmektir.

Bazı durumlarda advertorial’lar gerçekten bilgilendirici olabilir. Örneğin, belli bir hastalıkla ilgili önemli bilgiler sunan bir advertorial aslında özel bir hastanenin bir reklam ajansına hazırlattığı bir reklamdır. Okuyucu bunu başlangıçta bir sağlık haberi metni sanabilir.

Okuyucuların advertorial’lara karşı dikkatli olmaları ve bunların haber sitesinin veya gazetenin çalışanları tarafından hazırlanan haberler olmadığını bilmeleri gerekmektedir. Advertorial’lara her zaman “bu bir reklamdır” ya da “advertorial” ibaresi konulmalıdır.