Ünite 6: Diğer Haber Alanları ve Yazım Teknikleri

Giriş

Haberciliğin çeşitli alanları bulunmaktadır. Bu alanlar, haber olarak ilgilendiği konu ile adlandırılmakta olup, birbirinden ayrı uzmanlık alanlarını oluşturmaktadır.

Ajans Haberciliği

Haber ajansları, edindiği bilgileri abonelerine tarafsızlık, doğruluk ve hızlılık ilkelerine bağlı kalarak en geniş şekilde ulaştırırlar. Ajanslar, haber ve diğer yan ürünlerini (fotoğraf, video vb.) sözleşmeler yaparak belirli bir ücret karşılılığı abonelerine satarlar.

Ajanslar haberlerini internet bağlantısı üzerinden abonelerine ulaştırırlar. Haber ajansları, ürettikleri haberleri medya kuruluşları ve ajansa abone olan resmi ya da özel sektör kuruluşlar, sivil toplum örgütleri, meslek odaları ya da dernekler gibi hızlı haber alma ihtiyacı içerisindeki tüm kişi ve kurumlara sözleşme yaparak iletirler.

Haber ajansları iki grupta incelenebilir: Ulusal ve Uluslararası. Haber başı (telif) ücret alan muhabirleri aracılığıyla topladıkları haberleri abonelerine ulaştırırlar ve haberleri, siyaset, ekonomi, spor, kültür ve sanat gibi haber kategorilerine göre servis ederler. Türkiye’deki ulusal haber ajanslarından bazıları şöyledir: Anadolu Ajansı, İhlas Haber Ajansı, Anka, Doğan Haber Ajansı.

Pek çok ülkede büroları ya da muhabirleri bulunan bu ajanslar çeşitli ülkelerdeki ulusal ve yerel ajanslardan aldıkları haberleri de kendi isimleriyle servis etmektedirler.

Dünya çapında bilinen ajanslardan bazıları şöyledir:

• Associated Press -AP- (Amerika Birleşik Devletleri),
• Reuters (İngiltere),
• United Press International -UPI- (Amerika
• Birleşik Devletleri),
• Agence France Press -AFP- (Fransa),
• Cable News Network -CNN- (Amerika Birleşik Devletleri),
• Al-Jazeera (Katar).

Hızlılık, doğruluk, tarafsızlık ve ayrıntı haberciliğin önemli ilkeleridir. Farklı görüşlerde abonelere haber ulaştırıldığı için tarafsızlık ve doğruluk çok önemlidir. Bitmiş ya da süren bir olayın hızlı, doğru ve ayrıntılı bir şekilde abonelere ulaştırılması gerekmektedir. Ayrıntı, medyanın haberi kullanımında daha kolay çalışmasını sağlar.

Ajans haberleri; “ilk yayın”, sonraki gelişen durumlara göre “ek”ler ya da “arkası gelecek” şeklinde belirtilerek birbirini takip eden gelişmeler zinciri içinde abonelere duyurulmaktadır. Devam eden olaylara ilişkin haberlerde “B yazısı Tekniği” (Beginning-Başlama/Giriş) kullanılır.

Ters piramit tekniğine uygun olarak yazılan ajans haberinin gövde kısmı kronolojik sıra izler ve gereğinde EK’ler yayınlanır ve başlıklar genellikle kısa olmayıp, olayı özetler şekilde ve cümle olarak verilmektedir.

Haber girişleri birkaç paragrafla belirtilebilen çoklu girişlerdir ve muhabir ismi belirtilmemektedir. Haberin yayına konulduğu tarih ve saat de haber ajanslarından geçilen metinlerde yer alır.

İnternet Haberciliği

Bugün milyonlarca internet kullanıcısı gazetesini internetten okuyup, radyosunu ya da televizyon programlarını internetten izlemektedir. İnternet haberciliğinde haberler çeşitli kaynaklardan derlenir ve bir web sitesinin altında internet editörleri tarafından yayımlanır.

İnternetin yaygınlaşmasıyla muhabir kadrosundan ve haber merkezi yapısından yoksun kişisel haber siteleri de ortaya çıkmıştır. Haber siteleri, haber ajansları, diğer gazete ve haber sitelerinin haberlerini yayımlamaktadır. İnternet haberciliğinin özellikleri şöyledir:

• Hipermetin: İnternetteki bilgi ve haber doğrusal olmayan hiyerarşik bir yapıdadır ve aralarında oluşan bağlarla sayfa ve görüntülere ulaşır.
• Etkileşimlilik: Kullanıcılar haberlere yorum yazarak aktif etkileşim ve kaç kişinin nereden bağlandığını vb. takip ederek pasif etkileşim gösterebilir.
• Doğrusal olmayan yapı: İnternetteki haberler önem sırasına göre değil farklı sayfalarda, farklı dokümanlarda ve linklerde verilir.
• Çoklu ortam: Yazı, ses, görüntü birlikte kullanılır.
• Yöndeşme: Yalnızca içeriğin üretim, dağıtım ve tüketiminde yeni yollar sunan teknolojik bir olgu olmadığı aynı zamanda medya ekonomisi ve düzenleyici yapılarla ilişkisi olduğunu tanımlar.
• İsteğe göre değiştirmek ve kişiselleştirmek: Haber içeriği ve sunumunu ihtiyaçlara göre şekillendirmek.

Dergi Haberciliği

Zaman kısıtlılığı olmayan dergi haberciliği ayrıntılı, geçmişi kapsayan ve derinlemesine incelemelerle farklı bakış açılarını yansıtan bir yapıdadır. Bu nedenle dergiler, gazetelere kıyasla daha bilgilendiricidir ve öyküsel bir dille ve yalın bir anlatımla yazılır.

Dergi haberciliğinde gazetecilikte kullanılan ters piramit tekniği yerine uzun konuların öykü tadında yazılmasına olanak sağlayan teknikler kullanılır. Dergiler okurların ilgilerine göre farklı konulardadır ve bu nedenle haberler de çeşitlilik göstermektedir.

Halkla İlişkiler Haberciliği

Halkla ilişkiler alanında, kurumların medya ile ilişkileri açısından, basın bültenleri önemlidir ve bültenler belirli bir formatta yazılır. Bültenlerin konusu; kişiler, kurumlar veya etkinliklerle ilgili duyurulardır.

Basın bülteninin doğru hazırlanması, hedef kitleye mesajın doğru ve etkili bir şekilde iletilebilmesi açısından önemlidir. Basın bülteni bir haber metnidir ve hazırlanırken kişi, kurum ve ürün reklamı yapılmamalıdır. Bültenlerde geniş zaman kipi tercih edilmeli ve bülten doğrudan anlatım ifadeleriyle sonlandırılmalıdır.

Standart bir basın bülteninin temel unsurları şunlardır:

• Başlık: Bültenin en önemli bölümüdür ve mesaj başlıkta verilerek hedef kitlenin dikkati çekilir.
• Giriş: 15-20 sözcükle özetlenen ‘kim, nerede, nasıl, neden’ sorularına yanıt veren açıklayıcı bir giriş yazılmalıdır.
• Gövde: Ters piramit tekniği uygulanan haberle ilgili detayların açıklandığı bölümdür.
• Görseller: Bültenle birlikte gönderilecek fotoğrafların neler olduğu ve fotoğraflarla ilgili tanımlamalar yazılmalıdır.
• Sonuç: Sonuç paragrafında kurum, kişi, etkinliklerle ilgili genel bilgiler ya da iletişim bilgileri verilir.

Yerel Yönetim Haberciliği

Yerel yayın kuruluşları için yerel yönetimlerden gelecek haberler çok değerlidir. Yerel yönetimlerle ilgili haber yazarken bir muhabir, yerel yöneticilerin yaptığı etkinlikleri izlemesi gerekir.

Söylev ve Toplantı Haberciliği

Toplum önünde saygınlığı olan bir kişinin bir topluluk önünde yaptığı söylev, konferans, seminer, panel, sempozyum, basın toplantısı, kongre gibi etkinliklerin haber haline getirilmesinde ters piramit tekniği kullanılır. Bu tür toplantılar üzerine yapılan haberler “toplantı haberleri” olarak adlandırılır.

Bir toplantıyla ilgili üç tür haber yazılabilir;

• Birincisi, toplantının ileriki bir zamanda yapılacağını duyuran,
• İkincisi, toplantının bugün ya da yarın yapılacağı konusunu işleyen ve
• Üçüncüsü, toplantı sonrası yazılan ve olup biteni anlatan haberlerdir.

Medya mensuplarının kurum ve şirketlerin yönetim binalarına veya lüks otellere davet edilmesiyle yapılır. Basın toplantılarının konuları; kurum ve kuruluşların yeni ya da eski faaliyetleri, yeni üretilen mal ve hizmetler, firma ortaklıkları, sivil toplum kuruluşlarının etkinlikleri, eylemleri, yürüyüşleri vb. olabilir.

Bu tür toplantılarda yapılan konuşmalar kamuoyu açısından haber niteliği taşıyabilir ve bu tür haberleri yazarken temel haber yazma kuralları gözden uzak tutulmalıdır. Haberin ortak noktasının bulunması, bilgilerin eksiksiz toplanması, yazım tekniğine karar verilmesi, kimin, hangi söylediği yazılacak konusuna dikkat edilmesi gerekir. Bu tür haberleri yazarken şunlara dikkat edilmelidir:

• Bu tür haberler, toplantının üzerinde durduğu temel konuyu alır ve özetler.
• Aynı ya da farklı fikirler konu olarak seçilebilir.
• Ana konu ilk paragraflarda verildikten sonra konuşmacıların söylediğine birkaç cümle ile yer verilebilir.
• Bir konuşmacı diğerlerinden farklı ilgi çekici bir konuyu ele alırsa haber buraya odaklanabilir.
• Birkaç konuşmacının söylediklerini anlatan haberlerde birden çok ara başlık kullanmak okuyucuyu rahatlatır.

Toplantı haberlerini yazarken şu hususlar göz önünde tutulmalıdır:

• Toplantının amacı, zamanı, yeri,
• Gündem konuları,
• Toplantıda yapılan temel eylem,
• Toplantının süresi,
• Katılımcıların adı, soyadı, unvanı,
• Önemli olarak ne söylediği, konuşmanın ana başlıkları,
• Konuşmanın durumu ve ilerleyişi,
• Toplantı sırasında gerçekleşen beklenmedik şeyler,
• Toplantıda alınan karaların etkilediği, oylama veya politikalarla ilgili kişiler ve yetkililerin görüşleri ve yorumları,
• Arka plan bilgiler,
• Gündem dışı görüşülen konular,
• Gelecek toplantının gündemi,
• Toplantıda beklenmedik olaylar.

Emniyet ve Adliye Haberciliği

“Emniyet-adliye” ya da “polis-adliye” olarak tanımlanan bu haberler emniyet ve adliye kaynaklarından erişilir. Adli haber yaparken soruşturmayı etkileyebilecek, suçluların yakalanmasını engelleyebilecek ve kişileri haberde yargılayıp, suçlayacak haber yapılmaması gerekir.

Polis ya da emniyet muhabirlerinin başlıca görevleri şöyledir: Kazalar, suçlar, yangınlar, emniyet politikaları, emniyet faaliyetlerinin duyurulması.

Polis telsizi dinlemelerinden öğrenilerek olay yerine gidilerek bilgi ve görüntü elde edilebilir ya da emniyet basın bültenlerinden bir gün önceye ait bilgi edinilebilir.

Bu tür haberleri yazarken şu hususlara dikkat edilmelidir:

• Emniyet yetkililerinden olay ve kişiler hakkında bilgi alınmalı,
• Olayın tanıkları ile görüşerek bilgi alınmalı,
• Olaya karışan kişileri tanıyan kişilerden ve yakınlarından bilgi alınmalı,
• Ölü ve yaralı sayısı kesin bir biçimde öğrenilmeli,
• Olaya adı karışanların kimlikleri, adresleri ve yaşamları hakkında bilgi toplanmalı,
• Olay ile ilgili aranan kişiler varsa bunların kimlikleri ve eşkâlleri tanımlanmalı,
• 18 yaşından küçüklerin kimlikleri açık bir biçimde belirtilmemeli,
• Cinayet ya da yaralamanın olası nedenleri ve sonuçları farklı kaynaklardan sorgulanmalı,
• Olayın neden ve sonuçları duygusallıktan arındırılarak aktarılmalı,
• İleri sürülen nedenlerle ilgili olarak bir kez daha “iyi ama neden?” sorusu sorulmalı,
• Cinayette ya da yaralamada kullanılan aletler ve uygulanan yöntem net olarak öğrenilmeli,
• Mümkünse yaralıların, zanlıların, emniyet görevlilerinin, savcının, adliye doktorunun, görgü tanıklarının ve diğer görevlilerin sözleri kaydedilmeli,
• Ölülerin defnedilmesi ya da yaralıların tedavisi takip edilmeli,
• Haberin başka kişilere örnek olmasını önlemek için detayların verilmemesine özen gösterilmeli,
• Olayda suçlanan kişinin bir “suçlu” değil “zanlı” olduğu göz önünde bulundurmalıdır.

Medya mensupları, polis arama ve taramalarının bazılarına davet edilebilmektedir. Rutin arama ve taramalar medyaya haber verilmeden yapılır ancak önceden belirlenen bir günde ve hedefe yönelik gerçekleştirilen arama ve tarama faaliyetlerinde son ana kadar medyaya bilgi verilmez, eylem yaklaşınca medyaya haber verilir.

Medya mensuplarının izlemesinin sakıncalı olabileceği bir kısım arama ve tarama faaliyetlerine medya mensupları davet edilmez. Eylemden sonra kamera kayıtları ve basın bülteni medyaya verilir.

Öldürme haberlerinde etik kurallara titizlik gösterilmeli ve ölen kişinin görüntüsü verilmemeli, haber içeriğinde herhangi bir suçlamada bulunmamalıdır. Adli haberlerde “gözaltına alma” ile “tutuklama” arasındaki fark göz ardı edilmemelidir.

Suçlarla ilgili haberler şunları kapsamalıdır:

• Kurbanın kimliği,
• Olayın gerçekleştiği zaman, gün ve yer,
• Kullanılan silah türü,
• Yetkililerin olayla ilgili açıkladığı şeyler,
• Öldürme nedeni,
• Polisin açıklamaları,
• Suçun nedenleri,
• Cesedi kimin bulduğu,
• İpuçları,
• Katile yönelik tanımlanan şeyler,
• Ölen ve öldürülenin komşu ve arkadaşlarının yorumları,
• Suça ilişkin suç kayıtları,
• Daha önceki bir suçla bağlantısının olup olmadığı,
• Olayın, kurbanın ailesindeki yansıması.

Adam öldürmeden tutuklanma haberlerinde şunlara dikkat edilmelidir:

• İsimler,
• Tutuklanan kişinin tanımı,
• Öldürülenin ismi,
• Zaman, gün ve yeri,
• Tam olarak suç nedir?
• Tutuklama sonuçları,
• Olayın nedeni,
• Araştırma sonuçları,
• Tutuklamayla ilgili görevliler,
• Aramalar,
• Yargılanmak üzere mahkemeye çıkarma ve
• kefalet durumu var mı?
• Şüphe uyandırabilecek kayıt, bilgi veya belge var mı?

Hırsızlık haberlerinde şu bilgilerin verilmesi önemlidir:

• Mağdurların kimliği,
• Çalınan para ve mallar ile bunların değeri,
• Zaman, yer ve suçun işlendiği gün,
• Mülke nasıl girildiği,
• Silah kullanıldı mı?
• Yaralanma oldu mu?
• İpuçları var mı?
• Olağandışı durumlar,
• Mağdurların ve şahitlerin anlattıkları.

Sağlık Haberciliği

Halkın sağlıkla ilgili konularda aydınlatılması ve hastalıklarla ilgili bilgilendirilmesini amaçlar. Sağlık haberciliğinde teşhis ve tedaviye yönelik haberler değil sağlıklı yaşam için yapılması gerekenler haber yapılmalıdır. Bu habercilikte tıbbi araştırmalar kesinleşmiş sonuçlar gibi yayımlanamaz ve hastanın, yakınının ya da yetkilinin izni olmadan ses ve görüntü alınmamalıdır.

Moskova Rehberi; 28-30 Mayıs 1998’de Moskova’da toplanan “Sağlık için iletişim” toplantısında alınan kararlar şu ilkeleri kapsar:

• Öncelikle halka zarar verme,
• Araştır, doğruyu bul,
• Umut verme,
• Kendine “bu haberden kim yararlanır” sorusunu sor,
• Haber kaynağının gizliliği ilkesini unutma,
• Vereceğiniz haberler hasta, sakat ve çocuklara aitse, bir kez daha düşün,
• Özel hayatı ve acıları haber yapma,
• Acıyı, duygu sömürüsü için asla kullanma,
• Kararsız kalırsan haberden vazgeç!

Ekonomi Haberciliği

Zamlar, ücret, maaş ve emekli aylıklarındaki artışlar, konut sektöründeki durgunluk, otomotiv sektöründeki ilginç tablo, döviz, altın ya da borsadaki ani değişimler, petrol fiyatları, ithalat ve ihracat kararları, ihaleler, özelleştirmeler, yeni yasal düzenlemeler, aylık ekonomik göstergeler vb. birçok konu haber yapılabilir.

Ekonomi muhabirleri şu konulara hakim olmalıdır: Yerel spot haber öyküleri, ekonomide göze çarpan unsurlar, borsa hareketleri, açıklayıcı ekonomi öyküleri . Ekonomi muhabirliği uzmanlık gerektirir ve muhabirler, parayı yönetenlere, yatırımcılara ve manipülatörlere karşı aynı uzaklıkta bulunmalıdır.

Ekonomi muhabirleri şunlara dikkat etmelidir:

• Şüphe içinde olunduğunda, haberin genel kitleye yönelik olduğu unutulmamalı ve iyice araştırmadan yazılmamalı,
• Jargonlardan ve ekonomik terimlerden kaçınılmalı, kullanılmak zorunda kalınan özel kavramlar mutlaka açıklanmalı,
• Habere konu olan olay açıklanmalı, ancak aşırı açıklamalardan da kaçınmalı,
• Birinci sayfaya ya da haber sırasına girecek ekonomi haberinde daha fazla açıklamalarda bulunmalı çünkü bu haberler ekonomi sayfalarını okuyanlara kıyasla çok daha genel bir kitleye hitap etmektedir,
• Ekonomik trendin ya da gelişmelerin ne olduğuyla birlikte, nasıl olduğu da tanımlanmalı,
• Konunun önemine göre analiz, anekdot, örneklendirme ve canlandırma unsurları da kullanılmalıdır.

Ekonomi haberlerinde kaynaklar genellikle iki şekilde kullanılmaktadır:

• “Haberi destekleyici ya da aktarıcı alıntılar yapmak için” ya da
• “Habere ilişkin arkaplan bilgi aktarımında”.

Kültür ve Sanat Haberciliği

Konserler, sanat sergileri, sinema, tiyatro gösterileri, yeni çıkan kitap, yeni çıkan albümler, en çok satan eserler, vizyona giren filmler, yeni sahnelenen tiyatro eserleri, sanatçıların hayat öyküleri vb. konularda yazılabilir.

Bu tür haberleri yazanların edebiyat, arkeoloji, sanat tarihi, antropoloji, müzik, sahne sanatları, plastik sanatlar, sinema, yayıncılık gibi alanlarda bilgili olması gerekir. Bu haberler düz haber gibi ya da röportaj olarak verilebilir. Haber hikayeleştirilerek de verilebilir.

Kültür ve sanat haberleri verilirken şu unsurlara dikkat edilmelidir:

• Etkinliğin yer ve zamanı,
• Etkinliği düzenleyenlerin ve katılımcıların isimleri,
• Etkinliği izleyenlerin sayısı,
• Etkinliğe katılanların görüşleri,
• Sanatçılar ve yaptıkları işler,
• Serginin konusu,
• Müzayedenin konusu ve yüksek fiyatlı satılacak eserler,
• Kültür merkezlerindeki etkinliklerin konuları,
• Kültür-sanatla ilgili seminer, panel ve akademik toplantılar,
• Tiyatro, sinema, opera, bale gösterileri ve kimlerin katıldığı,
• Kitap tanıtımları,
• Sanatsal içerikli festivaller,
• “En çok satanlar” listelerinde de mutlaka kaynak belirtilmelidir.

Magazin Haberciliği

Sanat, eğlence ve spor dünyasında tanınmış kişilerle ilgili yapılan, bol resim ya da görüntü ağırlıklı haberlerdir. “Yumuşak haber” olarak adlandırılan magazin haberleri, sosyete dedikoduları, sanatçıların özel yaşamları, güzellik ve ses gibi çeşitli yarışmalar, basit sokak eylemleri, dramatik kavga ya da cinayet haberleri, hayat pahalılığı, zayıflama yöntemleri, yemek tavsiyeleri, fal yorumları vb. konularda yazılır.

Magazin haberciliği, görsel malzeme kullanımına önem vermektedir ve “duygusallığı” da ön planda tutmaktadır. Magazin haberciliğinde “paparazzi” ve “sansasyonel haber” kavramlarını açıklamak gerekir. Paparazzi, sansasyona yol açabilecek bir öykü için hakkında açık ya da gizli şekilde araştırma yapan, haber konusu kişiyi takip eden muhabirdir. Bu tür haberler için de aynı ifade kullanılır. Sansasyonel haber ise pek çok kimse üzerinde heyecan uyandıran haberdir.

Magazin eğilimli haberler iki türlüdür: Doğrudan “magazin haberi” olarak nitelendirilen haberler ve “içeriği magazinleştirilmiş haberler”dir. Bu tür haberlerde, “kişiselleştirme” ve “dramatize etme” anlayışları da yaygın olarak kullanılır. Özellikle magazinleştirilmiş haberlerde kişiselleştirme daha yaygındır.