Ünite 7: Radyo ve Televizyon Haberciliği (Konuşma Dili Tekniği)

Giriş

Haberin konusu ne olursa olsun, gazetede okunan haberle,

televizyonda ya da radyoda dinlenen haberin dil ve

anlatım yapısı birbirinden farklı niteliklere sahiptir. Bu

ünitede, radyo ve televizyon için hazırlanacak, hedef

kitlenin “dinlenme” ya da “izlenme” eylemine yönelik

haberler ve bu haberlerin nitelikleri üzerinde durulacak; en

genel yapısıyla da “konuşma dili tekniği” açıklanacaktır.

Dil ve Konuşma Dili

Tarihin her döneminde sosyalleşme ihtiyacı içinde olan

insanoğlu, iletişim kurmak, kendini anlatabilmek, duygu

ve düşüncelerini ifade edip paylaşabilmek amacıyla çeşitli

teknik ve yöntemler geliştirmiştir.

Toplumsal bir varlık olan insanoğlunun, sosyalleşme

sürecindeki fizyolojik olarak doğuştan sahip olduğu en

önemli ayırt edici özelliği de kuşkusuz, dil ve dili

kullanabilme üstünlüğü ve konuşabilmedir.

Dil; bireylerin duygu, düşünce ve isteklerini ortak kabul

görmüş kodlar aracılığıyla ifade etmesine ve karşısındaki

bireyi anlamasına yardımcı olan bir sistem veya kodlama

dizgesidir. Dil; bir anlaşma aracıdır, kurallar dizgesidir,

sosyal kurumdur, kültürün aynasıdır, doğal bir araç ve

canlı bir varlıktır.

Dil; ifade biçimi olarak, yazı ve konuşma dili olarak ikiye

ayrılır. Yazı dilinde, toplumsal sistem içerisinde ortak

kılınmış ve geliştirilmiş birtakım sembol ve işaretler

kullanılır. Konuşma dilinin en temel ögeleri ise ses ve

sesin farklı kullanım biçimleri ve sözcük dizgeleridir.

Radyo ve Televizyonda Haber ve Habercilik

Gazete ve dergi basılı kitle iletişim araçlarıyla radyo ve

televizyon gibi göze ve kulağa hitap eden iletişim

araçlarının nitelikleri birbirinden farklıdır. Örneğin; gazete

ya da dergiyi anlamak için okuma-yazma bilmek bir

zorunluluktur. Ancak radyo ve televizyon içeriğini

anlamak için özel bir beceri ya da eğitime gerek yoktur.

Ayrıca gazete ya da dergi okumak için özel bir zaman

ayırmaya ihtiyaç duyulur. Oysa radyo dinlemek ya da

televizyon izlemek için özel bir zaman ayırma zorunluluğu

yoktur.

Öte yandan teknolojik anlamda yayın içeriklerinin

hazırlanmasındaki süreçler de birbirinden farklıdır. Yayın

araç ve gereçleri teknolojik nitelikler nedeniyle tamamen

birbirinden farklıdır. Bunun yanı sıra yayın içeriğinin

hazırlanmasına yönelik araçlar da farklılık göstermektedir.

Bir haber konusunu gazete için kalem, kâğıt ve fotoğraf

makinesi ile haberleştirmek mümkünken, radyo için kayıt

cihazına, televizyon için de kameraya ihtiyaç duyulur.

Haber Bültenleri ve Hazırlanışı

Haber bültenleri, her televizyon ve radyo kurumu/kanalı

için en üst düzeyde saygınlık ve itibar değeri taşıyan ve

genellikle o kanalın izleyiciler ya da dinleyiciler

tarafından tercih edilme nedenlerinden biri olarak

gösterilen programlardır.

Görüntü ve ses unsurları dikkate alınarak hazırlanan radyo

ve televizyon haberleri “haber bültenleri” çerçevesinde

kamuoyuna sunulur. Bültenlerde, bültenin niteliğine bağlı

olarak sayısı değişen nitelikte günün önemli ve en yakın

süre içerisinde meydana gelmiş haberlerine yer verilir.

Radyo ve televizyon kanalları için hazırlanan haber

bültenleri de birbirinden farklı özelliklere sahiptir.

Birbirinden farklı iletişim teknolojisine sahip olan bu kitle

iletişim araçları için farklı kurallar ve teknikler gözetilerek

haber bülteni hazırlanması gerekir.

Radyo yayını içerisinde haber bültenleri genellikle saat

başlarında, bazen de yarım saatlerde verilmektedir.

Radyodaki haber bültenleri, bir ya da iki spiker tarafından

seslendirilmektedir.

Genellikle haberlerin özet olarak ya da başlıklarıyla

yayınlandığı ara bültenler ile haberlerin detaylarıyla

verildiği ana haber bültenleri yer almaktadır. Ana

haberlerde, haberler detayları ile sunulurken, ara haber

bültenlerinde ise, sadece haberin başlığı ile spotu

verilmektedir.

Radyoda ana haber bültenleri genellikle sabah, öğlen ve

akşam (07.00-13.00-19.00 gibi) saatlerinde 5-10 dakikalık

sürelerde sunulmaktadır. Ara haber bültenleri ise

genellikle her saat başında ve 3-5 dakika arasında özet

olarak verilmektedir.

Televizyon haber bültenleri konuşma dilinde yazılan, ses

ve görüntünün bir arada bulunduğu programlardır.

Ortalama olarak televizyonda ana haber bültenleri 30-50

dakika, ara haber bültenleri ise 10-15 dakika olarak

tasarlanmaktadır.

Görüntü ve sesin eş zamanlı iletilebildiği televizyon

haberciliğinde; radyodaki gibi kısa, anlaşılır ve basit

cümleler üzerine kurulu anlatım tercih edilmektedir.

Televizyon haberleri de ana ve ara haber bültenleri

şeklinde hazırlanır. Ana haber bültenleri akşam saatlerinde

(19.00 ya da 20.00 gibi) yayımlanan, yaklaşık 15-20

haberin önem sırasına göre verildiği ve haber başına

ortalama 90 saniyenin ayrıldığı bültenlerdir. Ara haber

bültenleri ise, gün içinde ve gece yarısı birkaç defa olmak

üzere kısa sürelerle haber özetleri şeklinde verilen

bültenlerdir.

Konuşma Dilinde Haber Yazma

Radyo ve televizyonculuğun haber dili “konuşma dili

tekniği” olarak ayrı bir biçimde ele alınarak

incelenmelidir. Bu teknikte görüntü ve sesle haberi

kamuoyuna aktarmak, izleyiciyi sıkmamak, merak

uyandırmak ve duyduklarını anlaması için ona yardımcı

olmak başlıca unsurlar arasındadır. Basit gibi görünse de

konuşur gibi yazmak pek de kolay olmadığı gibi oldukça

fazla yaratıcılık da gerektirir.

MEİ201U-HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Ünite 7: Radyo ve Televizyon Haberciliği (Konuşma Dili Tekniği)

2

Sıcak ya da anlık haberler aktaran radyo ve televizyon

haberciliğinde, yaygın olarak konuşma dili tekniği

kullanılmaktadır. İnsanların birbirleriyle anlaşmak için

sesli olarak konuştukları dile “konuşma dili” denir.

Haberlerin sesli olarak birine anlatılıyormuşçasına

sunulduğu radyo ve televizyon haberlerinde kullanılan

konuşma dili tekniği, karşıdaki insanlarla konuşuyormuş

gibi haberi yazma temeline dayanır. Çünkü yazılan bu

haber, bir spiker tarafından sesli olarak okunarak

izleyenlere sunulacaktır.

Radyo ve televizyon haberi hazırlarken özellikle dikkat

edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Haber ögelerini vermek,

• Konuşur gibi yazmak,

• İmgelemem yaratabilmek.

Radyo ve televizyon haberciliğinde bir haber metninin şu

sorulara yanıt vermesi beklenir:

• Ne (Olay nedir, ne oldu?),

• Nerede (Olay nerede oldu?),

• Ne zaman (Olay ne zaman oldu?),

• Neden (Olayın neden/nedenleri nelerdir?),

• Nasıl (Olay nasıl gerçekleşti?),

• Kim (Olayı yaratan ya da olayda var olan kişi/

kişiler kimlerdir?).

Anahtar ilkeleri “konuştuğunuz gibi yazın” ya da

“yazdıklarınızı sesli olarak okuyun” olan konuşma

tekniğinde, sunucuların izleyenlerine “şimdi ne olduğunu

duyduğunu ya da gördüğünü aktarmasıdır” anlayışı esastır.

Sadece kulağa seslenen radyoda dinleyenler gerçekte ne

düşünecekleri konusunda tamamen özgürdürler. Bu

durum, dinleyiciye bir anlamda duyulan her mesaja dair

canlandırma/imgelem yaratma üstünlüğünü ve ayrıcalığını

da sağlamaktadır.

Televizyonda ise imgelem büyük ölçüde görüntü

demektir. Ancak görüntüye her zaman haber metni eşlik

eder. Televizyon için haber metni hazırlarken göze ve

kulağa çok kısa sürelerde ulaşılacağı düşünülerek, kısa ve

açık ifadeler kullanılması en temel zorunluluktur.

Haberin giriş cümlesi dinleyicinin ve izleyicinin ilgisini

habere çekmek açısından önemlidir. Radyo ve televizyon

haberinin giriş cümlesi de, dikkat uyandıracak bir anlatım

ve ses tonlamasıyla yapılmalıdır.

İzleyenlerin ya da dinleyenlerin dikkatlerinin habere

çekilmesi ve “şimdi bunu dinleyeceksiniz” denilmesi

anlamındaki bu haberlerde, genel bilgi içerir tarzda ya da

haber ögeleriyle haber girişi yapılabilir.

Haberin giriş bölümü genellikle spiker ya da sunucu

tarafından bir metni okur gibi değil; daha çok bir olayı bir

arkadaşına anlatır gibi bir üslupla aktarılır. Televizyon

haberciliğinde spikerin anonsu ile başlayan bu bölüm,

“Kamera Spikerde” olarak adlandırılır. Üsluba da uygun

şekilde kurulan cümlelerin kısa, anlaşılır ve güncel dildeki

sözcüklerle örülü olmasına özen gösterilir.

Bazı örnek haber girişleri şunlardır:

• İşsizlik cinneti Kayseri’de bir aileyi yok etti.

• Bursaspor’da teknik adam krizi…

• Trafik canavarı dün gece Bursa Eskişehir kara

yolunu kana buladı.

Konuşma dilinde yazılan haberlerde en çok kullanılan

haber yüklemleri şunlardır:

• Doğrudan anlatım yüklemleri; “açıklamak”,

“anlatmak”, “demek”, “söylemek”, “belirtmek”,

“diye konuşmak”, “ileri sürmek”, “vurgulamak”,

“kaydetmek”, “şöyle konuşmak”...

• Dolaylı anlatım yüklemleri; “açıklanılmak”,

“belirtilmek”, “bildirilmek”, “önerisinde

bulunulmak”, “ileri sürülmek”...

Bazı örnek ifadeler ise şöyle gösterilebilir:

... açıklamak

• Belediye Başkanı..., tesislerinin en geç iki ay

içinde hizmete gireceğini açıkladı.

... açıklama yapmak

• Gazetecilere bir açıklama yapan Belediye

Başkanı..., şöyle konuştu: “...”.

• Gazetecilere bir açıklama yapan Belediye

Başkanı..., şunları söyledi: “...”.

Aynı haber radyoda verildiğinde iki farklı biçimlendirme

ile verilebilir:

• Pakistan Enformasyon Bakanlığı, Devlet Başkanı

Pervez Müşerref’in Genelkurmay Başkanlığı

görevinden ayrılmasının ‘ihtimal dışı’ olduğunu

açıkladı. Enformasyon Bakan Yardımcısı Tarık

Azim, olağanüstü hâl ilan edilmesi sebebiyle,

Müşerref’in üniformasını çıkarmasının mümkün

olmadığını belirtti.

• Pervez Müşerref 6 Ekim seçimlerinden sonra

genelkurmay başkanlığından ayrılacağını

söylemişti. Ancak hafta sonu Pakistan’da

olağanüstü hâl ilan edilmişti ve Anayasa askıya

alınmıştı. Pakistan’da söz konusu gelişmeye

tepkiler devam ediyor.

Yukarıda radyo için verilen örneği televizyon için şöyle

biçimlendirebiliriz:

• Sayın seyirciler, Pakistan Devlet Başkanı Pervez

Müşerref, ülkede olağanüstü hâl ilan etti. 6

Ekim’de yapılacak seçimlerden sonra görevinden

ayrılacağını söyleyen Müşerref’in olağanüstü hâl

ilanıyla görevine devam edeceği Enformasyon

Bakan Yardımcısı Tarık Azim tarafından resmen

açıklandı. Karara ülke içi ve dışından tepkiler

sürüyor.

MEİ201U-HABER YAZMA TEKNİKLERİ

Ünite 7: Radyo ve Televizyon Haberciliği (Konuşma Dili Tekniği)

3

Gerek radyo ve gerekse televizyon bülteni için hazırlanan

örnek haber metinlerinin en çarpıcı noktaların, haberdeki

kişi ve olayın geçtiği yer ve zamanın ilk belirtilen unsurlar

olduğuna dikkat ediniz.

Örneklerde de görüldüğü üzere, televizyon ve radyo haber

bülteni için metin yazarken daha coşkulu, dinleyende ve

izleyende heyecan ve ilgi uyandıracak bir üslubun

kullanılması daha yerindedir. Cümleler kısa, anlaşılır ve

birkaç saniye içinde gerekli olan temel bilgileri

aktarabilecek biçimde oluşturulmalıdır.