Hava Aracının Tanımı, Çeşitleri ve Hukuki Mahiyeti

Hava aracı, hava hukukuna tabi olup, havada hareket kabiliyetine sahip bulunan her türlü aracı ifade etmektedir.

Hava araçlarının çeşitli şekillerde sınıflandırılmaları mümkündür. Fiziki yapılarına göre hava araçları, havadan ağır olan hava araçları ve havadan hafif olan hava araçları olarak ikiye ayrılır. Havadan ağır hava araçları da motor kuvvetiyle uçanlar ve motorsuz uçanlar diye ayrılmaktadır. Havadan hafif olan hava araçları da motorlu ve motorsuz olarak ayrılmaktadır.

Türk Sivil Havacılık Kanunu’nda ise hem “devlet hava aracı” hem “Türk Sivil Hava Aracı”nın tanımı 3. Maddede yapılmıştır. Buna göre, devlet hava aracı, devletin askerlik, güvenlik, gümrük ve orman yangınları ile mücadele hizmetlerinde kullandığı hava araçlarını ifade etmektedir.

Devlet hava araçları özel hukuk kanun ve konvansiyonlarına tabi değildir. Açık hüküm bulunmayan hallerde devlet hava araçları TSHK’nun kapsamı dışındadır.

Devlet hava araçları hava araçları siciline kayıt edilmezler. TSHK’na göre uçak siciline sadece Türk sivil hava araçları tescil edilebilir.

Hava Araçlarının Tabiiyeti

Tabiiyet, devlet ile hava aracı arasında kurulan hukuki bir bağdır. Bu bağın sonucunda devlet diplomatik himaye gibi hava aracı sahibine/işletenine birtakım haklar bahşettiği gibi hava aracının sahibinden/işleteninden birtakım yükümlülüklere uymasını da talep edebilir.

Kanunun 49. Maddesine göre, bir sivil hava aracı aşağıda belirtilen durumlarda da Türk sivil hava aracı sayılır.

Türk kanunları uyarınca kurulup da;

• Kamu kurumu niteliğindeki mesleki kuruluşlar, dernekler, siyasi partiler, sendikalar veya vakıfların mülkiyetinde bulunan hava araçları, idari organını oluşturan çoğunluğunun Türk vatandaşı olması,
• Türk Ticaret Siciline kaydedilmemiş ticari şirketler, kooperatifler ve bunların birliklerinin mülkiyetinde bulunan hava araçları, şirketi idare ve temsil etmeye yetkili olanlarının çoğunluğunun Türk vatandaşı olması ve şirket ana sözleşmesine göre oy çoğunluğunun Türk ortaklarda bulunması.

TSHK’nun kabotaj hakkını düzenleyen 31. Maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti ülkesi içinde, iki nokta arasında hava yolu ile ticari amaçla yolcu, posta ve yük taşımaları Türk hava araçları ile yapılır.

Hava Aracı Sicili

Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun beşinci bölümünde yer alan 50-84. Maddeleri “uçak sicili” konusuna ayrılmıştır. Kanunun 51. Maddesi uyarınca uçak sicilleri aleni sicillerdir. İlgililerin incelemesine açıktır.

Türk Sivil Havacılık Kanunu m.57 uyarınca, sivil uçak sicilinde ve verilecek tescil belgesinde en az aşağıdaki kayıtlar yer alır:

• Sivil hava aracının;

1)Yapımcısının ticaret unvanı ve adresi

2)Yapım tarihi ve seri numarası

3)Yapımcının sivil hava aracı için belirlediği tip, model, marka.

• Malikin;

1)Gerçek kişi ise, adı ve soyadı, adresi, varsa ticaret unvanı ve kayıtlı bulunduğu ticaret sicili ile sicil numarası

2)Ticaret ortaklığı ise, ortaklığın nevi, ticaret unvanı, kayıtlı bulunduğu ticaret sicili ile sicil numarası

3)Diğer tüzel kişilerden ise; adı ve merkezi.

• İktisap şekli
• Verilen tescil işareti

Her hava aracı tescil edilemez. Bir hava aracının hangi hallerde Türk sivil aracı siciline tescil edileceği Sivil Havacılık Kanununun 60. Maddesinde yer almaktadır. Buna göre bir sivil hava aracının tescil edilebilmesi için, aşağıdaki hususlar gereklidir:

• 49’uncu madde uyarınca hava aracının Türk sivil hava aracı sayılması.
• Başka bir memlekette tescil edilmemiş olması ve eğer tescil edilmiş ise oradan kaydının silindiğine dair belge getirilmiş olması
• Hava aracının uçuşa elverişli bulunduğuna dair Ulaştırma Bakanlığınca verilmiş belgeyi haiz olması

Re’sen terkin TSHK’nun 61. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, bir Türk sivil hava aracı;

• 49’uncu madde uyarınca Türk sivil hava aracı sayılması için bulunması gereken nitelikler ortadan kalkarsa veya bu nitelikleri haiz olmayan bir kişinin mülkiyetine geçerse,
• Yabancı bir devletin siciline kaydedilirse veya Türk siciline kaydedildiği halde, yabancı sicildeki kaydı terkin edilmemiş olursa Ulaştırma Bakanlığı tarafından re’sen sicilden terkin olunur.

Hava Aracının Mülkiyetinin Devri

Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun 65. Maddesine göre, “Bu Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, hava araçları menkul mal hükümlerine tabidir”. Esasında hava araçları, gemiler gibi çok değerli taşınırlardandır. Bu nedenle uygulamada, özellikle de deniz ticareti hukukunda, geminin taşınmaz gibi değerlendirilerek taşınmazlara ilişkin hükümlere tabi tutulduğuna rastlanılmamıştır. Halbuki gemi de hava aracı da niteliği itibariyle taşınır eşyadandır.

Bir hava aracının mülkiyetinin nakli, genellikle satım sözleşmesine dayanır. Ancak mülkiyet nakil borcu doğuran sözleşmeler satım sözleşmesinden ibaret değildir. Nitekim bir kişi, diğer bir kişiye hava aracını bağışlamış da olabilir.

Sahip değişikliği için gereken belgeler şunlardır:

• Tescil Müracaat Formu

• Noter huzurunda düzenlenmiş “Satış Sözleşmesi” ve bu Sözleşmeden doğan vergi,

• Varsa Noter Onaylı Eski İşletme Anlaşması Feshi

• Noter Onaylı Yeni İşletme Anlaşması

• Noter Onaylı İmza Sirküleri

• Vergi İlişik Kesme Belgesinin Aslı

• Finansal Kiralama Yoluyla geçici ithali yapılan hava araçları için FİDER tarafından onaylanan “Tadil Sözleşmesi”

• Sigorta (Hava aracının 3. Şahıs mali mesuliyet sorumluğu işleticisine aittir)

• Tescil Sertifikasının Aslı

• Hizmet Tarifesinde yayımlanan Hizmet Bedeli

Hava Aracı İpoteği

Bir alacağın temini için hava aracı üzerinde ipotek tesis olunabilir. Hava aracı ipoteği, alacaklıya hava aracı bedelinden alacağını alma yetkisini verir. Müstakbel alacaklar veya şarta bağlı olan bir alacak için dahi ipotek tesis edilebilir.

Sivil hava aracı ipoteğinin tescilinde;

• Alacaklının adı, soyadı ve adresi;
• Alacağın tutarı ve faiz oranı;
• Alacağın tutarı kesin değil veya değiştirilebilir ise faizler dahil, ipoteğin temin ettiği azami tutar;

d)Nama veya hamiline yazılı tahvillerin ipotek ile temini durumunda ipotek borcun tamamı için kurulacaksa, alacaklı yerine, borçlu ile alacaklıların tümünü birden temsil edecek bir temsilci; ihracı üstlenen işletme için kurulacaksa, ipotek üzerinde tahvil sahipleri lehine bir rehin hakkı da;

tescil olunur.

Uygulamada ise, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, hava aracı ipoteği hakkında şu belgeleri talep etmektedir:

• Noter onaylı ipotek sözleşmesi

• Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü hizmet tarifesinde yer alan İpotek Tescil Bedelinin yatırıldığına dair dekont

• Hava aracının sahibi ile işleticisinin farklı olması durumunda işletici tarafından tescile muvafakat edildiğine dair yazılı beyan (beyanda imzası bulunanlar bu hususta imza atmaya yetkili olduğunu belgelendirmelidir)

• İpoteğin tescili talebinin içeren Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne hitaben yazılmış bir üst yazı

Hava Aracının Kiralanması

Kira sözleşmesi, kiraya verenin bir şeyin kullanılmasını veya kullanmayla birlikte ondan yararlanılmasını kiracıya bırakmayı, kiracının da buna karşılık kararlaştırılan kira bedelini ödemeyi üstlendiği sözleşmedir” şeklinde tanımlanmıştır.

Hava Taşıma Sözleşmesi

Hava taşıma sözleşmesinin unsurları:

• Taşıma Taahhüdü

• Taşımanın Havada ve Hava Aracı ile Yapılması

• Ücret

Hava taşıma sözleşmesinin türleri:

• Yolcu taşıma sözleşmesi

• Eşya taşıma sözleşmesi

Hava taşıma sözleşmesinin tarafları ve diğer ilgililer:

• Taşıyıcı

• Yolcu

• Gönderen (Yükleten- Gönderici)

• Gönderilen