Ünite 6: Hava Kargo Taşımacılığının Mevcut Durumu

Dünyada Hava Kargo Taşımacılığı

Dünya ticaretinde deniz taşımacılığı çok önemli bir yere sahiptir. 2013 yılı itibariyle deniz yoluyla taşınan malların 9,5 milyar ton olduğu, hava kargo ile taşınan mal miktarının ise 42 milyon ton olduğu görülmektedir. Diğer bir ifade ile dünya ticaretinde taşınan malların yüzde 80’i deniz yoluyla, yüzde 1’inden azı ise hava kargo aracılığıyla taşınmaktadır. Buna karşın yüksek öneme sahip ürünlerin hızlı, güvenli ve güvenilir bir şekilde taşınmasında hava kargo taşımacılığı çok önemli bir fonksiyonu yerine getirmektedir. 2013 yılı verilerine göre dünya ticaretinde taşınan malların parasal değer olarak yüzde 33’ü hava kargo taşıyıcıları aracılığıyla taşınmıştır. Buna ek olarak dünya çapında sayıları 1600’e yaklaşan özel kargo şirketinin dünya ekonomisi ve ticaretinin gelişmesinde önemli bir yere sahip oldukları görülmektedir.

2014 yılı verilerine göre en fazla hava kargo gelirine sahip şirket FedEx’tir. Bunu sırasıyla UPS Airlines, Emirates Airline, Cathay Pacific, Lufthansa Cargo ve Korean Air takip etmektedir. Türk Hava Yolları, hava kargo gelirleri bakımında dünyada 23. sırada yer almaktadır. Kargo gelirine göre bir önceki yıla göre artış oranlarında ise ilk sırayı Etihad Airways almıştır. Onu sırasıyla Qatar Airways Group ve Türk Hava Yolları takip etmektedir. Bunun yanı sıra Orta Doğu, Çin ve Türk Hava Yolları çift haneli büyüme oranıyla büyürken Avrupalı büyük ve bazı Asyalı taşıyıcıların bir önceki yıla göre kargo gelirlerinin düştüğü görülmektedir.

2014 yılı itibariyle dünyada en fazla kargo taşınan havalimanı Hong Kong International havalimanıdır. Bu havalimanını ABD’de bulunan Memphis Memphis International havalimanı ve Çin’deki Shanghai Pudong International havalimanı izlemiştir. Taşınan kargoya göre en büyük on havalimanı arasında bir önceki yıla göre en fazla artış ise sırasıyla Shanghai Pudong International, Taipei Taiwan TaoyuanInt’l ve Tokyo Narita International havalimanlarında gerçekleşmiştir. En büyük on havalimanı beşi Asya, üçü AB, biri Avrupa ve biri de Orta Doğu’dadır.

2015 yılı itibariyle dünyada hava yolu işletmelerinin taşıdıkları kargo miktarına ilişkin veriler yer almaktadır. Buna göre en fazla hava kargo taşıyan hava yolu şirketleri sırasıyla Federal Express, United Parcel Service, Emirates, Korean Air ve Cathay Pacific Airways şeklinde sıralanmaktadır. 2014 yılına göre artış miktarı verileri incelendiğinde en yüksek artışı gösteren hava yolu işletmeleri Cathay Pacific Airways, China Southern Airlines, Qatar Airways ve United Parcel Service şeklinde sıralanmaktadır. 2014 yılına göre değişim oranı verileri incelendiğinde Polar Air Cargo’da yüzde 66,6, Air Bridge Cargo Airlines’da yüzde 21,4 oranında bir değişim söz konusudur.

Türkiye’de Hava Kargo Taşımacılığı

Türkiye hava kargo taşımacılığı konusunda son 10 yılda önemli artışların yaşandığı ülkelerden biridir. Türkiye’de hava kargo taşımacılığında dünya ortalamalarının üzerinde artışlar meydana geldiği görülmektedir.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) Türkiye’de hava yolu işletmelerini verilen ruhsata göre iki ana başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmada temel amaç hava yolu şirketlerini taşımacılık yaptıkları bölgeleri/ülkelere göre, taşımacılık faaliyetinin düzenli olup olmamasına göre ve taşınanın cinsine göre sınıflandırdığı görülmektedir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünün bu konudaki sınıflandırması;

• İç ve dış hatlarda tarifeli ve tarifesiz seferlerle yolcu ve yük taşımacılığı yapan havayolu işletmeleri
• İç ve dış hatlarda tarifeli/tarifesiz seferlerle kargo taşımacılığı yapan hava yolu işletmeleri şeklindedir.

T.C. tescilinde kargo taşımacılığı yapan toplam dört adet havayolu şirketi vardır. Bunlar THY, MNG, ULS ve ATC hava yolları şeklinde sıralanmaktadır. 1990’lı yıllara kadar Türkiye’de hava yoluyla taşınan yük miktarında önemli bir gelişim kat edilmediği görülmektedir. 1990’lı yıllardan günümüze sürekli bir gelişim içerisinde olmasına karşın bazı yıllarda düşüşlerin olduğu görülmektedir. Söz konusu düşüşlerin nedeni hem dünyada hem de Türkiye’de meydana gelen sosyal, ekonomik ve politik gelişmelerdir. Örneğin, 1990-1992 yılları arasında negatif anlamda önemli bir kırılma meydana gelmiştir. Bunun nedeni 1990 yılında başlayan körfez savaşı olarak değerlendirilebilir. Buna ek olarak iç hatlarda taşınan yük miktarında 2000 yılında itibaren düşüş olduğu görülmekledir. Bunun temel nedeni olarak Türkiye’de 2001 yılında yaşanan kriz olarak değerlendirilebilir. 2003 yılından başlayarak yıllar itibariyle önemli artışların yaşandığı görülmektedir. Buna karşın bazı yıllar dalgalanmalarında yaşandığı dikkat çekmektedir. Örneğin, 2007 ve 2014 yıllarında bir önceki yıla göre önemli ölçüde düşüş meydana gelmiştir.

2014-2015 dönemine ait verilerine göre iç hat, dış hat ve toplam yük trafiğine ilişkin bilgilere ve değişim oranlarına yer verilmiştir. Buna göre hem iç hem de dış hatlarda en fazla yük trafiğinin gerçekleştiği havalimanı İstanbul Atatürk havalimanıdır. Bu havalimanını sırasıyla Antalya, İstanbul Sabiha Gökçen, İzmir Adnan Menderes, Ankara Esenboğa, Muğla Dalaman, Adana, Muğla Milas-Bodrum ve Trabzon havalimanları izlemektedir. 2014 yılına göre iç hat, dış hat ve topla değişim oranı verileri görülmektedir. Buna göre iç hatlarda en fazla artış oranın yaşandığı havalimanı Gazipaşa Alanya havalimanı, en fazla düşüş oranın yaşandığı havalimanı ise Batman havalimanıdır. Dış hatlarda yük trafiğinin değişim verileri incelendiğinde en fazla artışın yüzde 160 ile Kapadokya Havalimanı’nda, en fazla düşüşün yüzde 100 Kars Harakani Havalimanı’nda yaşandığı görülmektedir.

Türkiye’de 2015 yılında havalimanına göre taşınan kargo trafiğine (ton) ilişkin oransal gösterime ilişkin verilere yer verilmektedir. Buna göre Türkiye’de hava yoluyla taşınan toplam kargonun yüzde 87’si İstanbul Atatürk Havalimanından taşınmaktadır. Bu oranın yüksek olmasında Türkiye’ye yurt dışından gelen kargo miktarının çok önemli bir kısmında bu havalimanına kullanılmasının önemli bir etkisi söz konusudur. Buna ek olarak Türkiye’den yurt dışına hava yoluyla giden kargonun çok önemli bir bölümü yine bu havalimanı kullanılarak gönderilmektedir. İstanbul Atatürk Havalimanı Türkiye’nin yurt dışına açılan kapısıdır. Türkiye’de hava kargo trafiğinin yüzde 5’i İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı, yüzde 3’ü ise İzmir Adnan Menderes Havalimanında gerçekleşmektedir.

Hem iç hatlarda hem de dış hatlarda en fazla kargo miktarının taşındığı havalimanı İstanbul Atatürk havalimanıdır. Bu havalimanını sırasıyla İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı, Adnan Menderes Havalimanı ve Ankara Esenboğa Havalimanı izlemektedir. Bunun yanı sıra dış hatlardan taşınan kargo miktarının iç hatlarda taşınandan fazla olduğu havalimanları; İstanbul Atatürk Havalimanı, İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı, Trabzon Havalimanı ve Antalya Havalimanı şeklinde sıralanmaktadır.

Türkiye’de 113 ton kargo kapasitesine sahip B747- 400’den toplam yedi adet, 69-70 ton kargo kapasitesine sahip A330-200F uçak tiplerinden toplam yedi adet, 47 ton kargo kapasitesine sahip A300B4-600R ve A300B4- 605R uçak tipinden toplam altı adet ve 40 ve 38 ton kargo kapasitesine sahip A310-304F ve A310- 304F uçak tiplerinden beş adet uçak faaliyet göstermektedir.

Türkiye’de hava kargo işletmeleri: Daha öncede belirtildiği gibi Türkiye Cumhuriyeti tescilinde hava kargo uçağıyla taşımacılık yapan THY Kargo, MNG Kargo, ULS Kargo ve ACT Kargo olmak üzere dört işletme ve bunların 25 kargo uçağı vardır.

• THY Kargo (Turkish Cargo): 1933 yılında Türkiye’nin ulusal hava yolu olarak kurulan Türk Hava Yolları, 1936 yılında ilk uluslararası kargosunu taşımıştır. 2000 yılında ise Türk Hava Yolları bünyesinde Türk Hava Yolları Kargo Bölümü kurulmuştur. Bu kapsamda Türk Hava Yolları’nın kargo faaliyetleri Turkish Cargo çatısı altında toplanmıştır. Turkish Cargo, bölgesel ticareti geliştirmek ve artan kargo talebini karşılamak, aynı zamanda müşteri istek ve ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tarifeli ve tarifesiz kargo seferleri gerçekleştirmektedir. THY bünyesinde faaliyette bulunan Turkish Cargo, yurt içinde 43 iç hat olmak üzere, tüm dünyada toplam 255’in üzerinde uçuş noktasına hizmet sağlamaktadır.
• MNG Hava Yolları: 1996 yılında kurulup faaliyet göstermeye başlamıştır. 1997 yılında orta menzilli Airbus A300 ile Hahn (Almanya) ve Stansted’e (İngiltere) tarifeli kargo seferleri düzenlemeye başlamıştır. MNG Hava yolları, 6 Airbus A300-600 C4 ve 1 Airbus A330 uçağından oluşan filosu ile hava kargo hizmeti vermektedir. MNG Hava yolları aynı zamanda, 2000 yılında İstanbul Atatürk Havalimanı’ndan 12 km uzaklıkta AB standartlarında İthalat Antreposu Hizmeti veren bir operatör konumuna gelmiştir. MNG Kargo’nun öncülük ettiği hizmetlerden biri de şehirlerarasındaki teslim süresini 24 saate indirmesidir. MNG aynı zamanda FedEx Express ile tarifeli ve tarifesiz lisansörlük antlaşması imzalayarak 220 ülkeye hizmet veren entegre operasyon sistemine dahil olmuştur.
• myCARGO (ACT Kargo): myCARGO hava kargo hizmeti sağlamak amacıyla 2004 yılında kurulmuştur. 2011 yılında, ACT Hava yolları ve HNA Grubu ortaklık işlemlerini başlatmış ve SHGM onayından sonra Ekim 2011’de HNA’nın şirket ortağı olmuştur. HNA Şirketler Grubu aynı zamanda Çin’deki en büyük Havayolu grubunu oluşturmaktadır.
• ULS Kargo: İstanbul Atatürk Havalimanı merkezli şirket, filosunda bulunan üç adet A310- 300 kargo uçağı ile tarifesiz hava kargo taşımacılığı alanında faaliyet göstermektedir. 120 ton toplam taşıma kapasitesi hava kargo işletmesinin hizmet yelpazesinde özel müşteri isteğine bağlı uçak kiralama hizmeti de verilmektedir.

Hava Kargo Taşımacılığında Türkiye’nin Yeri

Dünyanın en büyük ilk 20 ekonomisi içinde bulunan Türkiye’nin hava kargo içerisindeki payının yıllara göre artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu gelişimde Türkiye’de havacılıkta yapılan yasal değişikliklerin önemli etkisi vardır. Hava taşımacılığının serbestleşmesine yönelik atılan adımların hava kargo taşımacılığını olumlu yönde etkilediği düşünülmektedir. Dünyada hava yoluyla taşınan yük miktarı 1990’dan 2014 yılına üç kattan fazla artmıştır. Türkiye’de ise artış oranı yaklaşık 27 kat olarak gerçekleşmiştir.

Hava Kargo Pazarında Geleceğe Yönelik Tahminler

Dünyadaki üretim incelendiğinde, üretimin daha çok ucuz iş gücüne sahip Asya’daki gelişmekte olan ülkelerde yapıldığı göze çarpmaktadır. Gelişmiş ülkelerin üretimdeki rolleri ise son pazar olmaları, üretim ve pazarlama bilgisine sahip olmalarıdır.

Yakıt fiyatlarının gelecekte de yukarıya doğru dalgalı yapısını sürdüreceği tahmin edilmektedir. Yakıt verimliliği yüksek uzun mesafe uçabilen kargo uçaklarının varlığı gelecekte de önemli olacaktır. Çevresel vergilerin yakıt fiyatlarının artmasına neden olabileceği düşünülmektedir. Havaalanlarının yarattığı çevresel etkilerin havaalanlarının büyütülmesini engelleyeceği ve bu nedenle gelecekte üretilecek uçaklarda gürültü ve emisyon değerlerine daha fazla dikkat edileceği öngörülmektedir.

Dünya uçak üretimin (dar ve geniş gövdeli) hemen hemen tamamını gerçekleştiren ABD merkezli Boeing ve AB merkezli Airbus şirketleri, gelecekle ilgili tahminlerini yıllık raporlar hâlinde sunmaktadırlar. Airbus’ın 2015- 2034 yıllarına ait yaptığı 20 yıllık tahminler gelecek hakkında bir fikir sahibi olmamıza yardımcı olabilir.

2013 yılında 1.690 olan toplam kargo uçağı sayısının 2033 yılında 2.730 olması tahmin edilmektedir. Bunun yanı sıra taşıma kapasitesi 80 tondan daha fazla olan uçak sayısının 2033 yılında 800’e çıkacağı tahmin edilmektedir. Bu durum hava kargo kapasitesinin ilerleyen dönemde önemli ölçüde artacağını göstermektedir.

Airbus tarafından 100 koltuktan büyük yolcu ve 10 tondan fazla yük taşıyan jet uçaklarla ilgili yapılan tahminler görülmektedir. RPK oranı yüzde 145 oranında artarak mevcut trafik miktarı önümüzdeki 20 yılda yaklaşık 1,5 kat artması beklenmektedir. Aynı dönemde uçak sayısı 2 kattan fazla, kargo uçağına dönüştürülen uçak sayısının da yüzde 65 oranında artması beklenmektedir. Üretilecek olan 32.585 yolcu ve kargo uçağının toplam piyasa değeri yaklaşık 4,9 trilyon dolardır. Bu teslim edilecek 32.585 yolcu uçağının 22.927’si tek koridorlu, 8.108’i çift koridorlu ve 1.550’si çok büyük uçak sınıfında olması beklenmektedir.

Hava kargo 2014 yılında bir önceki yıla göre yüzde 4.7 büyümüştür. 2010 ile 2013 yılları arasındaki üç yılda ise taşınan yük miktarında sürekli bir azalma görülmüştür. IATA’ya göre önümüzdeki beş yılda hava kargodaki yıllık büyüme oranı ortalama yüzde 4.1 olacaktır. Bu büyümenin bölgelere dağılımına baktığımızda önümüzdeki 5 yılda en hızlı hava kargo büyümesi Orta Doğu ve Afrika gibi gelişmekte olan bölgelerde yaşanacaktır. En güçlü büyümenin Asya ve Orta Doğu ticaret yolu ve Kuzey ve Güney Amerika ticaret yolları arasında olacağı beklenmektedir. Olgun pazarlar olan Kuzey Atlantik ve Avrupa’da büyüme oranlarının dünya ortalamasının altında kalacağı beklenmektedir. Gelecekle ilgili beklentilerden bir tanesi de yalnızca kargo taşıyan kargo hava yollarının (UPS, FedEx gibi) gelecekte pazar paylarını daha da arttıracağı ile ilgilidir. Dünyada şehirleşmenin artması mega şehirler ve bölgelerin sayısını arttıracaktır. Mega bölgelerden kasıt her biri en az 10 milyon nüfustan oluşan bir veya üç mega şehre sahip bölgelerdir. Bu mega bölgeler genellikle Asya kıtasında oluşacak ve GSMH’nin ve nüfusun belli bir bölgede kümelenmesini sağlayarak dünya ticaretinin artmasını sağlayacaklardır. Havacılık, mega şehirler ve bölgeler arasında insanların ve malların taşınmasında kritik bir öneme sahip olacaktır.

Boeing’in tarihi ve tahmini hava kargo büyüme oranlarına ilişkin veriler yer almaktadır. Buna göre 2003-2013 döneminde dünyada hava kargo büyüme oranı yüzde 2,60 olarak gerçekleşmiştir. Buna ek olarak Kuzey Amerika hariç tüm bölgelerde pozitif bir artışın meydana geldiği görülmektedir. 2013-2033 dönemi için kava kargoya ilişkin büyüme tahmini ise yüzde 4,70 olarak gerçekleşmiştir. En fazla büyümenin yüzde 6.7 ile Çin’de ve yüzde 6.5 ile Asya kıtasında gerçekleşmesi tahmin edilmektedir.