Havaalanlarında Sağlanan Hizmetler

Bir havaalanı işletmesindeki farklı hizmetler:

• Devlet tarafından havaalanında sağlanan bir hava trafik kontrol birimine sahip, devlete ait ve devlet tarafından işletilen,

• Devlet kurumu veya kuruluşu tarafından oluşturulan bir hava trafik kontrol sistemine sahip, tüzel kişi tarafından işletilen,

• Ulusal hava trafik kontrol sistemi içinde hizmet veren kendi hava trafik kontrol birimine sahip, bir yerel yönetim veya özel kişi tarafından işletilen bir havaalanı tarafından sunulabilir.

Bir havaalanı işleticisi sağladığı hizmetler ile ilgili olarak, hem havaalanı tesisleri hem de işletme prosedürleri açısından ulusal ve uluslararası kural ve standartları sağlamak durumundadır.

Havaalanı Operasyonel Hizmetleri

Havaalanı operasyonel hizmetleri, bir uçağın havaalanına inişi için yaklaşma aşamasında başlayarak kalkışına kadar devam eden bir dizi hizmeti içermektedir. Bunlar: İniş, taksi, park ettirme, yolcu ve yükün boşaltılıp yüklenmesi, uçağın park yerini terk etmesi ile kalkış yapması işlemlerinin emniyetle, güvenle ve hızla yapılabilmesi adına verilen hizmetlerdir. Sağlanan bu hizmetlerin birçoğu yolcular tarafından bilinmese dahi, emniyet ve güvenliği sağlayacak biçimde verilmesi son derece önemlidir. Bir havaalanında veya yakın çevresinde meydana gelebilecek herhangi bir uçak kazası veya acil durumda olaya müdahale ederek, kazanın etkilerine maruz kalmış insanların hayatlarını kurtarmak amacıyla verilen hizmetler, kurtarma ve yangınla mücadele hizmetleri olarak adlandırılmaktadır. Kurtarma ve yangınla mücadele (Rescue and Fire Fighting-RFF) hizmeti; kaza sonrası kurtulan yolcu/personel için hayatta kalınabilir koşulları yaratmak ve muhafaza etmek, uçak içinden veya kaza yerinden dışarıya çıkma güzergâhları sağlamak ve yardımsız hareket edemeyen yolcuların/personelin kurtarılması amacıyla sağlanmaktadır. Kurtarma işlemi için özel olarak tasarlanmış araç, gereç ve donanım gerekmektedir. Ancak kurtarma esnasında havaalanı bünyesindeki teçhizatın yanı sıra, dışarıdan (yerel yönetimler, diğer kurtarma organizasyonları vb.) donanım ve/veya personel desteği de gerekebilmektedir. Havaalanlarında öncelikle RFF hizmetlerinin kapasitesini, dolayısıyla “RFF Havaalanı Kategorisi”ni ortaya koyan, havaalanı kurtarma seviyesinin belirlenmesi gerekmektedir. Belirlenen koruma seviyesi ise başta havayolu işletmeleri olmak üzere tüm potansiyel havaalanı kullanıcılarına “RFF Havaalanı Kategorisi” olarak duyurulur. Her havaalanında RFF kategorisine göre belirlenmiş, minimum sayıdaki RFF aracının faal durumda bulundurulması gerekmektedir. En az olmak şartıyla, araç sayısı ICAO tarafından CAT 1,2,3,4,5 için 1 adet; CAT 6,7 için 2 adet; CAT 8,9,10 için 3 adet olarak belirlenmiştir. Havaalanı RFF personeli yüksek fiziki ve mental kondisyona sahip olmalıdır. Yanmakta olan uçak içerisinden yaralıların çıkartılması için yüksek ısı ve duman bulunan bir ortama girmek zorunda olan RFF personelinin üzerinde, ısıdan koruyucu kıyafetler ve solunum cihazı bulunmaktadır. Müdahale süresi için uluslararası standartlar bulunmaktadır. Bu standartlara göre, bir olay haberi veya alarmı alındığında RFF hizmetinin, her bir pist başına 2–3 dakikada, PAT sahasının herhangi bir yerine ise 3–4 dakikada ulaştırılması gerekmektedir. Havaalanı PAT sahası üzerinde, hava araçları ile yüzey kaplamasına zarar verebilecek ve yaralanmalara neden olabilecek bazı cisimlerin bulunması mümkündür. FOD olarak adlandırılan (FOD-Foreign Object Damage: Yabancı Madde Hasarı) bu cisimler ile tüm kalıntıların hızlıca ve tamamen temizlenmesi gerekmektedir. Kalıntı ve atıkların temizlenmesi için mekanik ve kimyasal metotlar kullanılmaktadır. Havaalanı işleticileri, havaalanı içerisinde ve çevresindeki yabani hayatın kontrolünü de sağlamalıdır. Yabani hayat profili ülkeden ülkeye, coğrafyadan coğrafyaya farklılık göstermektedir. Havaalanı faaliyetleri, havaalanının üzerine kurulduğu arazinin doğal yaşam ortamı içinde gerçekleşmektedir. Kuşlar; hava araçları, özellikle uçaklar için büyük tehlike oluşturabilmektedir. Kuşların büyüklüklerine veya sürüdeki kuş sayısına göre bu tehlike daha da artmaktadır. Uçuş, kalkış veya iniş aşamasındaki bir uçağa kuş çarpması, uçağa yapısal zarar vererek uçamaz duruma sokabilmektedir. Kuşların motor içine girmesi ise motor yangınlarına veya motorun çalışamaz hale gelmesine sebep olabilmektedir. Her ne durumda olursa olsun kuşlar, uçaklar için büyük tehlike oluşturmaktadır. Havaalanlarında gerçekleşebilecek acil bir duruma etkin bir biçimde müdahale edilebilmesi için hazırlıklı olunmalıdır. Bu hazırlık sürecinde gerçekleşebilecek her acil durum değerlendirilerek, etkilerini en aza indirgemek için yapılacaklar konusunda bir plan hazırlanmalıdır. Bu plana ‘Havaalanı Acil Durum Planı’ denilmektedir. Havaalanı otoritesi tarafından hazırlanan acil durum planında, havaalanı ve çevresinde meydana gelebilecek

tüm acil durumlar değerlendirilmelidir. Havaalanı PAT sahası ve yakınında bir uçağın hareket kabiliyetini yitirmesi, genellikle uçağın geçirdiği bir kaza veya olay sonucu gerçekleşmektedir. Böyle bir durumla karşılaşma ihtimali göz önünde tutularak, havaalanını kullanan en büyük uçağın hareket kabiliyetini kaybetmesi durumunda, a, uçağın kaldırılması ile ilgili kapsamlı bir plan (acil durum planından ayrı bir plan) oluşturulmalıdır.

Aprondaki uçak ve araç hareketlerinin düzenlenmesi için, her havaalanında apron yönetim hizmeti verilmesi gerekmektedir. Uçak trafiğinin yoğunluğuna veya havaalanı gerekliliklerine göre, çok çeşitli apron yönetim hizmeti yaklaşımları bulunmaktadır. Bu hizmet, hava trafik hizmetleri (ATS: Air Traffic Services) birimi tarafından, havaalanı otoritesinin oluşturduğu ayrı bir birim tarafından ya da havaalanı otoritesi bünyesinde bulunmayan bir kuruluş tarafından verilebilmektedir. ATS ile havaalanı otoritesi ya da ilgili işletmeci kuruluş birbiri ile koordineli olarak da apron yönetim hizmetini verebilmektedir. Apron yönetim hizmeti kapsamında uçak park pozisyonunun tahsisi, uçağın parklandırılması ve kılavuzluk hizmetleri verilmektedir. Park pozisyonu tahsisi temelde havaalanı işleticisinin sorumluluğundadır. Park yerlerinin tahsisinde operasyonların etkinliği göz önüne alınmalıdır. Uçakların tiplerine(büyüklüğü ya da kargo uçağı olması gibi) göre apronda ihtiyaç duyacakları hizmetler, bu hizmetlerin yerine getirilmesi için gerekli olan ekipman ve personel, uçağın park pozisyonunda kalma süresi gibi unsurlar da farklılaşabilmektedir. Dolayısıyla park pozisyonlarının tahsisinde, bu unsurların dikkate alınması son derece önemlidir. Park pozisyonu tahsisinin etkinliği, doğrudan doğruya havaalanı kapasitesini etkilemektedir. Tüm park pozisyonları dolu olan bir havaalanı işlemez hâle gelecektir. Bu nedenle iniş ve kalkış yapan uçakların park pozisyonlarının, uçakların ihtiyaçları doğrultusunda koordineli bir biçimde planlanması gerekmektedir. Apron emniyeti kapsamında ele alınan hizmetler; motorların itiş gücünden korunma, uçaklara yakıt ikmali, apronun süpürülmesi ve temizlenmesi hizmetleridir. Apron emniyeti, sadece apron yönetimi hizmetlerini sağlayan birimin sorumluluğunda değildir. Apronda hizmet veren tüm personel, apron emniyetinin sağlanmasından sorumludur. Uçağa yapılan yakıt ikmali sırasında yakıt dökülmesi ya da yakıtın buharlaşması yangın için zemin hazırlamaktadır. Bu nedenle ikmal sırasında, yangın başlatabilecek her türlü ısı ve kıvılcım üretebilecek madde ve malzeme ile yaklaşılmamasına özen gösterilmelidir.

Havaalanlarında sağlanan sağlık hizmetleri, herhangi bir acil durum sonucunda kurtarma hizmetlerinin bir parçası olarak sunulabilmektedir. Kurtarma hizmetleri kapsamında verilen hizmetler tiriaj (ölü ya da yaralıların birbirinden ayrıştırılması), hasta/yaralılara ilk müdahale, acil yardım, tıbbi bakım ve ambulans hizmetleridir. Bu hizmet kapsamında herhangi bir acil durum olmasa dahi, havaalanında bulunan yolcu, yolcu yakınları, ziyaretçiler

ve personelin ihtiyaç duyabileceği günlük ve dar kapsamlı sağlık/klinik hizmetleri de verilebilmektedir. Her havaalanında, acil durumlarda kurtarılan yolculara verilecek sağlık hizmetleri ile ilgili düzenlemeler yapılmalıdır. Bununla birlikte herhangi bir acil durum sonrasında yaralılara anında müdahale olanaklarının oluşturulması için, havaalanı yakınlarındaki hastanelerin yanık ve travma gibi üniteleri de bilinmelidir. Olay yerinden kurtarılan yaralıların en kısa zamanda hastanelere ulaştırılması için hazırlanan bir planın da oluşturulması gerekmektedir.

Başta uçakların iniş ve kalkışı olmak üzere çeşitli amaçlar için kullanılan ışıklandırılmış görsel yardımcılar, özel olarak oluşturulmuş havaalanı dahili güç kaynaklarına bağlı olarak hizmet vermektedir. Bu güç kaynakları da harici güç kaynağından beslenmektedir. Harici güç kaynağı olarak ise genellikle dağıtım şebekesinden temin edilen elektrik kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra şebeke elektriğinin kesilmesi durumunda, sistemin çalışmasına devam edebilmesini sağlamak için, yedek güç üniteleri bulunmaktadır. Bu güç sistemlerinin kontrol panelleri, hava trafik kontrol biriminde yer almaktadır. İstenilen sistem, bu kontrol paneli yardımı ile aktif hâle getirilebilmektedir. Ayrıca bu panel vasıtasıyla ışıkların parlaklık oranları değiştirilebilmektedir. Işıklandırma sistemindeki arızalar, rutin denetimler ile tespit edilmektedir. Bu denetimlerde kumanda panelinin işlevleri ile ışıkların görülebilirliği değerlendirilmektedir. Devre arızaları ya da arızalı lambalar tespit edilerek, aksaklığın giderilmesi için gerekli faaliyetler yerine getirilmektedir. Denetimler esnasında, belirli bir açıyla ışık huzmesi yayması veya belirli aralıklarla çalışması gereken ışıklı sistemlerin kontrolü de gerçekleştirilmektedir. Hava araçlarının çalışmaları sırasında havaalanı yakınlarında ikamet eden kişileri, yolcuları ve çalışanları rahatsız edici düzeyde gürültü oluşabilmektedir. Gürültü, uçakların iniş, kalkış ve yer hareketlerinin gerçekleştiği havaalanlarında kaçınılmaz bir durumdur. Bu rahatsızlığın kontrol altında tutulması ve özellikle gece saatlerinde gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Geceleri oluşan gürültünün önlenememesi durumunda, havaalanı trafiğinin gece saatlerinde durdurulması bile gerekebilmektedir.

Havaalanları içerisinde ve çevresinde uçak operasyonlarının emniyetini etkileyebilecek yükseltiler bulunmamalıdır. Bu yükseltiler bina, direk, kule gibi insan yapımı nesneler olabileceği gibi tepe, ağaç gibi doğal nesneler de olabilmektedir. Bu yükseltiler, uçakların çarparak zarar görmesinin yanı sıra, seyrüsefer yardımcılarının doğru çalışmamalarına da neden olabilmektedir.

Havaalanı güvenlik hizmetleri genel olarak aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Havaalanı çevre güvenliğinin sağlanması,

• Hangar alanındaki ya da havaalanı PAT sahası içindeki uçakların güvenlik altında tutulması,

• Terminal ve ilgili kolaylıkların sağlandığı (otopark gibi) alanların güvenliğinin sağlanması,

• Havaalanında görevli ya da havaalanında faaliyet gösteren diğer (havayolu gibi) kurum kuruluş personelinin, PAT sahasına ya da hassas bölgelere giriş çıkışının sınırlandırılması ve kontrol altında tutulması,

• Yolcuların ve bagajlarının, kargonun, personelin ve havaalanını kullanan diğer bireylerin güvenlik kontrolünden geçirilmesi,

• Yolcu akışının takip edilerek, gelen ve giden yolcunun birbirinden ayrılmasının sağlanmasıdır.

Hava Trafik Yönetimi Hizmetleri

Hava trafik hizmetleri; uluslararası düzenlemeler gereği, hava sahasının egemenliğine sahip devletin sorumluluğundadır. Devlet bu hizmeti kendisi yerine getirebileceği gibi, bir başka kuruluş tarafından da sağlanabilmektedir. Belirlenmiş hava sahalarındaki hava trafik hizmetleri, çeşitli hava trafik kontrol üniteleri tarafından sağlanmaktadır.

Hava Trafik Yönetimi (ATM) stratejisinde; havacılık bilgilerinin uçuşun tüm aşamalarını desteklemesi, böylece uçuş emniyetinin artırılması hedeflenmektedir. Bu amaçla Havacılık Bilgi Yönetimi (Aeronautical Information Management) yaklaşımı ile havacılık bilgi hizmetlerinin görev alanı genişletilmiş, uçuşun her safhasında gerekli olacak tüm havacılık bilgilerinin elektronik ortamda; doğru yer ve zamanda sağlanması mümkün kılınmıştır.

Büyük gövdeli yolcu uçaklarından, küçük özel uçaklara kadar her havaaracı işleticisinin, herhangi iki nokta arasında uçuş düzenleyebilmesi için, hava seyrüsefer kolaylıkları/hizmetleri ve havaalanlarıyla ilgili çok çeşitli bilgilere ihtiyacı vardır. AIS kapsamında duyurulması gereken havaalanı ile ilgili bilgiler üç grupta toplanabilir;

• Nadiren değişiklik gösteren veriler: Havaalanı referans noktaları, pist mukavemeti, pist ebatları ve yerleşimi, yükseklik değerleri ve kalıcı mâniaları içeren kalıcı verilerdir. Bu veriler ülkenin AIP’sinde yayımlanmaktadır.

• Yarı kalıcı özellikte olan, ancak değişikliğin gecikmeden bildirilmesi gerekli bir durum oluşturabilen veriler: Bildirilen pist mesafeleri, mânialar, çalışma saatleri, görsel yardımcılar ile kurtarma ve yangınla mücadele vb. hizmetleriyle ilgili bilgileri içeren değişken verilerdir. Bu veriler ülkenin AIP’sinde yayımlanabileceği gibi, NOTAM ile de duyurulabilmektedir.

• Kısa süreli ve değişebilen veriler: Pist veya taksiyollarının geçici olarak kapatılması gibi sınırlamalar ve uyarılar, geçici mânialar, pist yüzey durumu raporları, sistem arızaları ve kuş tehlikelerini içeren geçici verilerdir. Bu veriler NOTAM ile yayımlanmaktadır.

Havaalanı Yer Hizmetleri

Başta yolcu, bagaj ve yükün uçağa yüklenmesi ve uçaktan indirilmesi olmak üzere, uçakların havaalanlarında ihtiyaç duydukları birçok hizmet, havaalanı yer hizmeti olarak adlandırılan hizmetler bütünü şeklinde sunulmaktadır. Yer hizmetleri havaalanı işleticileri tarafından sağlanabileceği gibi, gerekli ruhsatlara sahip özel işletmeler tarafından da verilebilmektedir. Bir havaalanında birden fazla yer hizmeti veren işletme bulunabilmektedir. Bu işletmelerin her biri yer hizmetlerinin tümünü sağlayabileceği gibi, bir kısmını da sağlayabilmektedir. Başlıca hizmet türleri:

• Temsil

• Yük kontrolü ve haberleşme

• Birim Yükleme gereçlerinin kontrolü

• Yolcu trafik

• Kargo ve Posta

• Ramp

• Uçak temizlik

• Yakıt ve yağ

• Uçak hat bakım

• Uçuş operasyon

• Ulaşım

• İkram

• Gözetim ve Yönetim

• Uçak özel güvenlik hizmetleri ve denetimi

Havaalanı Ticari Hizmetleri

Havaalanlarında havacılık faaliyetleri dışında verilen ticari hizmetler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• İkram Hizmetleri: Restoranlar, fast-food işletmeleri ve kafe-barlar gibi işletmeleri içermektedir.

• Tamamlayıcı Hizmetler: Bu tür hizmetler banka, döviz bürosu, posta ofisi, seyahat acenteleri, araba kiralama ofisleri, oteller ve otellerin rezervasyon bankolarından oluşmaktadır. Bunların yanı sıra duş ve kısa süreli yatak hizmetleri, kuaför, güzellik salonu, sağlık hizmetleri, terzi ve konferans hizmetleri gibi kolaylıklar da havaalanı yolcusunun istek ve ihtiyaçlarına göre sunulabilmektedir.

• Vergisiz Mağazalar: Uluslararası trafiğe açık havaalanlarında gümrüksüz satış mağazaları bulunmaktadır. Bu tür mağazalarda daha çok sigara ve alkol satılmakla birlikte, bunların yanında parfüm, saat, moda ürünleri, elektrik ve fotoğraf malzemeleri gibi, ilgili havaalanının bulunduğu ülkede yüksek vergi alınan her türlü ürünün satılması söz konusu olabilmektedir.

• Vergili Mağazalar: Bu mağazalar pasaport kontrolünden önceki alanda yer almaktadır. Butikler, hediyelik eşya satışı yapan mağazalar, kuyumcular, tütün büfeleri ve gazete bayilerini içermektedir.

• Eğlence Hizmetleri: Ülkemizde fazlaca örneği olmamakla birlikte, yolcudan ziyade havaalanındaki diğer kullanıcılara yönelik hizmetlerdir. Havaalanlarında sinema salonları, disko, gece kulübü, bilardo salonları, jimnastik salonları ve hatta yüzme havuzları gibi hizmetleri sunan işletmeler de bulunabilmektedir.

• Araba Park Yerleri: Otopark hizmetleri, özellikle toplu taşımanın olmadığı ya da yetersiz olduğu havaalanları için önemli bir hizmettir. Otopark hizmetleri, doğrudan havaalanı işletmesi tarafından sağlanabileceği gibi başka işletmeler tarafından da sağlanabilmektedir.

Havaalanı Hizmetlerinin Yolcu Memnuniyetine Etkisi

Havaalanında sunulan hizmetler, havaalanlarının müşterisi konumundaki hava yollarının yolcularına sundukları hizmetin kalitesini doğrudan etkilemektedir. Yolcu memnuniyetinde önemli bir yere sahip olan havaalanı hizmetlerinin kalitesini belirleyen bazı faktörler bulunmaktadır. Bu faktörlerden en önemlisi havaalanı hizmetlerinin ihtiyaçları tam ve doğru bir biçimde karşılayabilmesi için, öncelikle havaalanlarının hizmet sunumuna uygun bir biçimde tasarlanmasıdır. Havaalanının kullanıcısı durumundaki havayolu işletmelerinin, farklı beklentileri olan yolcu profiline sahip olması da önemli bir diğer faktördür.