Ünite 6: Havaalanı Görsel Yardımcıları

Havaalanı Görsel Yardımcılarının Önemi ve Gerekliliği

Yaklaşma yapan bir uçak için pist kenarları, pist eşikleri, pist merkez hattı çizgileri en önemli görsel referanslardır. Uçuş halindeki bir uçağın kontrolü ya manuel olarak, ya da hava aracı sistemlerini kumanda eden otomatik pilot yardımıyla sağlanır. Pilot, manuel kontrolü ya gösterge paneline ya da yeryüzündeki görsel işaretlere başvurarak gerçekleştirebilir. Uçakların pist eşiğini belli bir yükseklik ve hızda emniyetli bir pozisyonda geçmeleri esastır. Yumuşak bir konma gerçekleştirmek amacıyla hem hız hem de alçalma, piste konacak şekilde aynı anda azaltılmalıdır. Konma sonrasında pilot, uçağı pistin ortası boyunca veya yakınında tutmak için yön kılavuzluğuna ihtiyaç duymaya devam etmektedir. Pilot ayrıca geri kalan pist uzunluğunu belirlemeye, uygun bir pist çıkışına ait uyarı işaretine ihtiyaç duymaktadır. Pilot, pisti boşalttıktan sonra, hantal olan aracını büyük havaalanlarında çoğunlukla karışık bir taksiyolları düzeni boyunca kalabalık bir apron üzerindeki doğru park etme pozisyonuna götürmek zorundadır. Takip edilecek yol, pilota açıkça gösterilerek taksi yapan diğer uçaklarla ve araçlarla çarpışmaktan korunması sağlanmalıdır. İşte bütün bu zorluklar karşısında uygun görsel yardımcılar vasıtasıyla pilotlar, uçaklarını emniyetli bir şekilde hareket ettirmeye çalışmaktadırlar. Görsel yardımcılar için havaalanlarının işletme gereklilikleri, uçulan uçağın tipine, meteorolojik şartlara, yaklaşma için kullanılan seyrüsefer sistemine, pist ve taksiyollarının fiziki özelliklerine ve telsiz haberleşmesi yoluyla iniş bilgilerinin sunulup sunulmadığına göre değişkenlik göstermektedir. Kalkış ağırlığı 5.700 kg’ın altında tek motorlu ve hafif uçaklar için tasarlanmış küçük havaalanları genellikle aletli yaklaşma yardımcıları veya hava trafik kontrol tesisleri ile donatılmamıştır. Bu nedenle küçük havaalanlarında, görsel yardımcılar pilotların tüm operasyonel gerekliliklerini karşılamak zorundadır.

Pist, Apron ve Taksiyolu Işıklandırma Sistemleri

Uçakların gece ve kötü hava şartlarında iniş, kalkış ve yer hareketlerini emniyetli bir şekilde yapabilmesi için ışıklandırma sistemleri gereklidir. Pist, apron ve taksiyolu ya da kısaca PAT sahası (Pist, Apron, Taksiyolu) dediğimiz yerlerin ışıklandırma sistemlerinin uçuş emniyetine katkı sağlayabilmesi için bazı gerekliliklerin yerine getirilmesi gerekir. Bunun yanında uçakların emniyetini tehlikeye sokabilecek, bir havaalanı yakınında bulunan havacılıkla ilgili olmayan bir yer ışığı, tehlikeyi ortadan kaldıracak şekilde söndürülmeli, gölgelenmeli veya değiştirilmelidir. Akşam karanlığında veya gündüz düşük görüş koşulları altında ışıklandırma, işaretlemeyle birlikte daha etkili olacaktır. Işıklandırmanın bu şartlar altında etkili olması için ışık yoğunlukları ayarlanabilir olmalıdır. Pist ışıklandırmasının ışık yoğunluğu, pistin kullanımı için uygun olmalı ve açıldığında yaklaşma ışıklandırma sisteminin en yakın bölümünün yoğunluğu ile de uyumlu olmalıdır. Yüksek yoğunlukta ışıklandırmanın sağlandığı durumlarda, ışık yoğunluğu mevcut şartlara elverişli olacak şekilde ayarlanabilmelidir.

Pist ışıkları iniş, kalkış ve taksi yapan uçakların pilotlarına düşük görüş şartlarında uçuş emniyeti için referans olan ışıklardır. Pist merkez hattı ışıkları, uçak pistten çıkana kadar yön kılavuzu sağlamak üzere pilot tarafından kullanılan temel ışıklardandır. Pist kenar ışıkları ise uçak pist merkez hattından önemli ölçüde sapmaya başladığında, kalkışta ve inişte önemli rol oynamaktadır. Pilot kalkış hızına ulaşmadan kalkıştan vazgeçtiğinde, uçak durana veya pistten taksi yaparak çıkana kadar merkez hattı ışıklarına ve işaretlemelerine bakmaya devam etmektedir. Havaalanlarında kullanılan ışıklandırma sistemlerinin bir kısmı sadece pilotun yaklaşma istikametinde görülebilecek şekilde tasarlanmış ışıklardır. Normalde yer yüzeyinden bakıldığında ya görülmezler, ya da görülseler de bir anlam ifade etmezler.

Apronlar yolcuların, kargonun veya postanın bindirilmesi ve indirilmesine, uçaklara yönelik hizmetlere olanak sağlamak üzere oluşturulmalı ve görüş şartlarına göre ışıklandırılmalıdır. Işıklandırma ve toplam apron alanı, havaalanının maksimum trafik yoğunluğu için yeterli olmalıdır. Tecrit edilmiş uçak park yeri ve buzlanmayı giderici veya önleyici tesisler apronun bir parçası ise bu yerler de uygun şekilde ışıklandırılmalıdır.

Pist ışıkları başlıca aşağıdakilerden oluşmaktadır:

• Pist yönlendirme ışık sistemleri
• Pist eşiği belirleme ışıkları
• Pist eşiği ışıkları
• Kanat bar ışıkları
• Pist kenar ışıkları
• Pist sonu ışıkları
• Pist Merkez hattı ışıkları
• Pist konma bölgesi ışıkları

Başlıca apron ışıkları:

• Park alanı görsel yönlendirme sistemi
• Uçak park yerine manevra kılavuz ışıkları
• Araç yolu bekleme pozisyonu ışığı

Başlıca taksiyolu ışıkları:

• Hızlı çıkış taksiyolu gösterge ışıkları
• Durma uzantısı ışıkları
• Taksiyolu merkez hattı ışıkları
• Taksiyolu kenar ışıkları
• Pist dönüş alanı ışıkları
• Durma barları
• Pist koruma ışıkları

Yaklaşma ışıklandırma sistemleri

Fiziksel olarak uygulanabilir olduğu durumlarda bir basit yaklaşma ışıklandırma sistemi, Annex 14’te belirtildiği üzere kod numarasının 3 veya 4 olduğu ve gece kullanımı için öngörülen aletsiz bir piste ve hassas olmayan yaklaşma pistine hizmet vermesi için sağlanmalıdır. Basit yaklaşma ışıklandırma sistemi, gündüz koşullarında da görsel kılavuz olarak hizmet verebilir. Fiziksel olarak uygulanabilir olduğu durumlarda, Annex 14’te belirtildiği üzere hassas yaklaşma kategori I, II, III ışıklandırma sistemleri hassas yaklaşma pistlerine hizmet vermesi için kurulur.

Basit yaklaşma ışıklandırma sistemi, mümkün olduğunca, eşikten 300m mesafede 18m veya 30m uzunlukta bir yatay çubuk oluşturan bir sıra ışıkla eşikten en az 420m’lik bir mesafe boyunca uzanan pistin uzatılmış merkez hattı üzerinde bir sıra ışıktan oluşur. Basit yaklaşma ışıklandırma sisteminin ışıkları sabit ışıklardan oluşur ve ışıkların rengi diğer havacılık yer ışıklarından ve varsa ilgisiz ışıklardan kolayca ayırt edilecek şekildedir. Her merkez hattı ışığı ya tek bir kaynaktan ya da en az 3m uzunluğunda bir baretten oluşmalıdır.

Bir hassas yaklaşma Kategori I ışıklandırma sistemi, mümkün olduğunca, pist eşiğinden 300m mesafede 30m uzunlukta bir krosbar oluşturan bir sıra ışıkla pist eşiğinden 900 m’lik bir mesafe boyunca uzanan pistin uzatılmış merkez hattı üzerinde bir sıra ışıktan oluşur. Hassas yaklaşma Kategori I ışıklandırma sisteminin krosbar ve merkez hattı ışıkları, değişken beyaz renkte sabit ışıklar olmalıdır. Her bir merkez hattı ışığı pozisyonu ya mesafe bilgileri sağlamak üzere merkez hattın en içteki 300 m’de tek bir ışık kaynağı, merkez hattın ortadaki 300 m’de iki ışık kaynağı ve merkez hattın dıştaki 300 m’de üç ışık kaynağından oluşmalıdır. Kategori II ve III ışıklandırma sisteminde yaklaşma ışıklandırma sistemi, pistin merkez hattı üzerinde, pist eşiğinden 900m mesafe boyunca uzanan bir sıra ışıktan oluşur. Hassas yaklaşma kategorisi II ve III ışıklandırma sisteminin eşikten ilk 300m’de merkez hattı, değişken beyaz renkte baretlerden oluşmalıdır. Ancak eşiğin yeri 300m veya daha fazla kaydırılmışsa, merkez hattı değişken beyaz renkte tekli ışık kaynaklarından oluşabilir. Yan sıra ise kırmızı renkte baretlerden oluşmalıdır. Bu yan sıra baretin uzunluğu ve ışıkları arasındaki aralıklar, konma bölgesi ışık baretleri ile aynı olacaktır.

Görerek yaklaşma eğimi gösterge sistemleri, arzu edilen yaklaşma eğimine ilişkin görsel işaretler vermek üzere tasarlanmıştır. Bu sistemler yaklaşmakta olan uçakların pilotlarına yaklaşma eğimine ilişkin görsel işaretler sağlamaktadır. Standart görerek yaklaşma eğim gösterge sistemleri T-VASIS, AT-VASIS, PAPI ve APAPI olmak üzere dört çeşittir. Sistemler, hem gündüz hem de gece operasyonları için kullanılabilir.

T-VASIS, iki eşit parçaya bölünen altı ışıklı boyuna sıralarla, her biri dört ışık ünitesinden oluşan iki kanat barı şeklinde pist merkez hattında simetrik olarak yerleştirilmiş yirmi ışık ünitesinden oluşur. AT-VASIS, iki eşit parçaya bölen altı ışıklı boyuna sıralarla, dört ışık ünitesinden oluşan tek bir kanat barı şeklinde pistin bir tarafında düzenlenmiş on ışık ünitesinden oluşur. T-VASIS ve AT- VASIS sistemlerinde bir uçağın pilotu, yaklaşma sırasında yaklaşma eğiminin üzerindeyken kanat barlarını beyaz ve bir, iki veya üç alçalma ışığını görecektir. Ne kadar fazla alçalma ışığı görünürse pilot yaklaşma eğiminin o kadar üzerindedir. Pilot yaklaşma eğimindeyken kanat barlarını beyaz görecektir. Ne kadar fazla yükselme ışığı görünürse pilot yaklaşma eğiminin o kadar altındadır ve yaklaşma eğiminin altındayken kanat barlarını ve üç yükselme ışığını kırmızı görecektir.

PAPI sistemi, eşit aralıklarla yerleştirilmiş 4 keskin geçişli, çok lambalı bir kanat barından oluşur. APAPI sistemi, 2 keskin geçişli çok lambalı bir kanat barından oluşur. Her iki sistem de fiziken gerçekleştirilmesi mümkünse pistin sol tarafına yerleştirilir. Yaklaşma gerçekleştiren bir pilot PAPI’nin kanat barını yaklaşma eğiminin üstündeyken veya yakınındayken, piste yakın olan iki üniteyi kırmızı olarak ve pistten uzak olan iki üniteyi beyaz olarak görecektir. Pilot yaklaşma eğiminin üzerindeyken, piste yakın olan bir üniteyi kırmızı olarak ve pistten uzak olan üç üniteyi beyaz olarak, eğer yaklaşma eğiminin çok üzerindeyse tüm üniteleri beyaz olarak görecektir. Pilot yaklaşma eğiminin altındayken, piste yakın olan üç üniteyi kırmızı olarak ve pistten uzak olan üniteyi beyaz olarak eğer yaklaşma eğiminin çok altında ise tüm üniteleri kırmızı olarak görecektir. Yaklaşma gerçekleştiren bir pilot, APAPI’nin kanat barını yaklaşma eğiminin üstündeyken veya yakınındayken, piste daha yakın olan üniteyi kırmızı olarak ve pistten daha uzak olan üniteyi beyaz olarak görecektir. Pilot yaklaşma eğiminin üzerindeyken her üniteyi beyaz, altındayken kırmızı olarak görecektir.

Havaalanına Yönlendirme Levhaları ve İşaretleri

Levhaların tasarımı ile ilgili dört temel özellik bulunmaktadır. Bunlar, göze çarpma özelliği, okunaklılık, anlaşılırlık ve güvenilirliktir. İşletme gerekliliklerini karşılamak üzere tüm levhalar havaalanı ortamında kolayca görülebilmeli ve levhanın üzerindeki yazı kolayca okunabilmelidir. Bir levhanın toplam ebadı, rengi ve parlaklığı, göze çarpma özelliğini belirlemektedir. Kötü görüş şartlarında veya gece vakti gerçekleşen operasyonlar için, levha yüzünün aydınlatılması önemli bir tasarım özelliğidir.

Zorunlu talimat levhası, bir pilotun veya araç sürücüsünün kulenin izni olmaksızın geçmemesi gerektiği hareket alanı üzerindeki bir konumu tanımlamaktadır. Zorunlu talimat levhaları bu nedenle hareket alanlarının üzerindeki emniyet tedbirlerinin önemli bir unsurudur. Bu levhalar, her zaman taksiyolunun veya pistin her iki tarafında bulunmalıdır.

Bilgilendirme levhaları pilotlara ve araç sürücülerine hareket alanındaki pozisyonlarını sürekli izleme olanağı vermektedir. Bu levhalar, tüm uçakların ve araçların emniyetli ve verimli seyrüseferi için bir yardımcı olarak öngörülmüştür. Bilgilendirme levhaları, yön levhalarını, konum levhalarını, varış yeri levhalarını, pist çıkış levhalarını, pist boşaltma levhalarını ve kavşak kalkış levhalarını içermektedir.

Bir havaalanı, en az bir rüzgâr yönü göstergesi ile donatılmalıdır. Gösterge uçuş hâlindeki veya hareket alanındaki uçaklardan görünebilecek şekilde ve yakındaki cisimlerin neden olduğu hava değişimlerinden etkilenmeyecek şekilde konumlandırılmalıdır. Havaalanında açıkça görülebilen bir yerde konumlandırılmalıdır. Tavsiye olarak iniş yönü göstergesi bir “T” şeklinde olmalıdır. İniş “T”sinin rengi beyaz veya turuncu olmakla birlikte, renk seçimi göstergenin görüleceği arka alana en iyi zıtlık oluşturacak şekilde yapılmalıdır. Gece kullanımı için gerekli olduğu durumlarda, iniş “T”si ya ışıklandırılmalı ya da beyaz ışıklarla çevrelenmelidir.

Bir havaalanında uçuş operasyonlarının emniyetine yönelik olarak levhalarla birlikte birçok işaretleme de kullanılmaktadır. Bu işaretlemelerden pist işaretlemeleri genel olarak beyaz olmalıdır. Taksiyolu işaretlemeleri, pist dönüş alanı işaretlemeleri ve uçak park yeri işaretlemeleri ise sarı renkte olmalıdır. Apron emniyet çizgileri, uçak park yeri işaretlemeleri için kullanılanlarla tezat oluşturacak şekilde belirgin renklerden oluşmalıdır.

Mânialar ve Kullanımı Kısıtlı Alanları Belirlemek için Görsel Yardımcıları

Mâniaların işaretlenmesi ve/veya ışıklandırılmasındaki amaç, mâniaların varlığını göstererek hava taşıtlarına yönelik tehlikeleri azaltmaktır. Bir pilot görerek uçuş (VFR) veya aletli uçuş (IFR) kapsamında alçak irtifalarda emniyetli bir uçuş gerçekleştirebilmek için mâniaları yeterli bir zaman öncesinde görebilmelidir. Mânialar hem havaalanı içinde, hem de çevresinde olabilir. En yaygın görülen mânia tipleri elektrik ve haberleşme direkleri ve kablolardır. Temel gereklilik hava aracından bakıldığında mâniaları göze çarpacak hâle getirmektir. Kalkış tırmanma veya yaklaşma yüzeyinin 3.000 metre içerisinde kalkış tırmanma yüzeyinin yukarısına uzanan sabit bir mânia işaretlenmeli ve pist gece kullanılıyorsa ışıklandırılmalıdır. İşaretlenecek tüm sabit cisimler, renklendirilmeli, fakat bu mümkün değil ise üzerlerine işaretlemeler veya bayraklar yerleştirilmelidir. Işıklandırılması zorunlu cisimler düşük, orta veya yüksek yoğunlukta mânia ışıkları veya bu ışıkların kombinasyonu ile ışıklandırılmalıdır. Yüksek yoğunlukta mânia ışıkları, gece kullanımının yanı sıra gündüz kullanımı için de tasarlanmıştır. Bu ışıkların göz kamaştırma şeklinde tehlike yaratmamalarına dikkat edilmelidir.