Havaalanına Erişim Sistemi

Bir havaalanı her şeyden önce bir transit noktasıdır. Yolcu, kargo ve postanın havaalanlarında uçaklar arasında değiş tokuşunun yapılması yanında, yüzey ulaştırması ile hava ulaştırması arasında da değişimin yapılması gerekir. Dolayısıyla bir havaalanı aynı zamanda taşımacılık türleri arası bir değişim noktasıdır. Bundan dolayı da bir havaalanı ve terminal planlaması yapılırken yolcuya sunulan aktarma hizmetlerinin yalnızca uçuşlar arasında değil, aynı zamanda hava ve yer ulaştırması arasında da çok iyi planlanması gerekir. Havaalanı erişiminin kullanıcılarını su şekilde sayabiliriz:

• Yolcular: Giden, gelen, transit ya da transfer yolcular,

• Çalışanlar: Havayolu, havaalanı, devlet ve işletmeler adına çalışanlar, tedarikçiler,

• Ziyaretçiler: Karşılamaya ve uğurlamaya gelenler, gezme amaçlı gelenler, toplantı amaçlı ya da market, eczane vb. kullanım amaçlı gelenler.

Bu kullanıcılardan transit ve transfer olan yolcular haricindekilerin tamamı havaalanına erişim sistemini kullanır. Ancak bu kategorilerden hangisinin havaalanı nüfusunda daha fazla yer kapladığı havaalanından havaalanına değişiklik gösterir. Havaalanının büyüklüğü; coğrafi konumu; yılın, haftanın ve günün zamanları; sunulan hizmetin tipi ve benzeri faktörler havaalanı “nüfusunun” dağılımını ve sayısını belirler.

ABD gibi özellikle mesafelerin uzun olduğu ve toplu tasıma yerine özel araçla ulaşımın yaygın olduğu ülkelerde havaalanına ulaşım çoğunlukla arabayla yapılmaktadır. Bu durumda havaalanı araç yolu bağlantılarının iyi planlanması, kapasite hesaplarının doğru yapılması son derece önemlidir. Otobüsle ulaşım; belediye otobüsleri olabileceği gibi havaalanı işletmesi tarafından belirli bölgelere ulaşım için tahsis edilmiş ve numaralandırılmış “shuttle” tabir edilen otobüsler de olabilir. Özellikle Avrupa’da demiryolu ile havaalanı terminaline ulaşım son derece yaygındır. Şehir-havaalanı bağlantısını sağlayan raylı sistemlerin yanında, şehirler hatta ülkelerarası trenlerle doğrudan havaalanı terminaline erişim mümkün olabilmektedir.

Havaalanı Yer Ulaşın Tesisleri

Terminal bölümü içindeki yer ulaşım tesisleri, terminal binasına yaya olarak giren ya da çıkan yolcunun otomobil, raylı sistem ya da başka ulaşım araçları vasıtasıyla şehir ulaşımının sağlanmasını kolaylaştırmaktadır. Yer ulaşım tesisleri; terminal binası önündeki yolcu indirme bindirme alanı, yaya yolları, otoparklar, araç yolları ve servis yollarını kapsamaktadır. Bilgisayar simülasyonları, mevcut kolaylıkların ya da önerilen tasarımların beklenen talebi karşılama potansiyelini değerlendirmede mükemmel araçlardır. Özellikle ABD’de bazı havaalanlarında havayolları tarafından yaygın olarak kullanılmakta olan terminal önü check-in, yolcuların terminal binasına eristikleri anda bavullarını teslim edebilmelerine olanak tanır. Bu tür bir uygulama için kaldırımda uygun alan ayrılması ve gerekli kolaylıkların yerleştirilmesi gerekir. Havaalanında otoparklar, özellikle araba ile ulaşımın yaygın olduğu ülkelerde son derece önemlidir. Uygun fiyatta park olanağı sağlandığında, özellikle kısa süreli seyahat eden birçok yolcu, arabası ile havaalanına gelip arabasını havaalanında bırakmak ister. Böylece dönüşte uçuş sonrası başka bir tasıma aracı aramakla uğraşmaz. Havaalanlarında araç park alanları kısa süreli ya da uzun süreli olarak ayrılır. Uzun süreli olanlar daha uzakta konumlandırılırlar ve mekik araçlarla yolcular terminale taşınırlar. Böylece terminale yakın alanlar otoparkla doldurulmamış olur ve havacılıkla ilgili başka faaliyetlere tahsis edilebilir. Özellikle özel araç kullanımının yaygın olduğu bölgelerde ve toplu taşımanın yaygın olmadığı yerlerde, havaalanlarının geniş kapasiteli araç park yerleri oluşturmaları gerekmektedir. Bu açıdan bu büyük kapasiteli araç park alanlarının yönetiminin otomasyona bağlanarak havaalanı bilgi sistemine entegre edilmesi hem havaalanı gelirlerinin kontrol altına alınması, hem otomatik takibin elle ve gözle yapılacak takipten çok daha güvenilir olması, hem de müşteri memnuniyeti açısından önemlidir.

Yolcu Terminali

Havaalanı yolcu terminal binası esasen hava ulaşımı ile kara ulaşımı arasındaki bağlantıyı sağlayan arayüz olarak hizmet görür. Terminal binası yolcular, havayolları, havaalanı işleticisi gibi farklı havaalanı kullanıcılarının her biri için farklı gereksinimlere hizmet verir. Terminal, yolcular için check-in olarak adlandırdığımız bilet kontrol ve uçuşa kayıt, güvenlik, pasaport ve gümrük kontrolleri ile bagaj süreçlerinin gerçekleştirildiği alan işlevi görürken diğer yandan uçuşlar arasında bekleme ve transfer olanaklarını, alışveriş, restoranlar, mağazalar ve araba kiralama hizmetleri gibi olanakları da sağlar..

Bir yolcu terminalinde verilen hizmetleri su şekilde sıralayabiliriz:

• Havaalanı işletmecisi tarafından verilen yolcu hizmetleri,

• Havayolu işletmesi tarafından verilen yolcu hizmetleri,

• Havayolu ve diğer işletmelerin faaliyetleri,

• Kamusal hizmetler,

• Yolcu ile ilişkili olmayan havaalanı işletim faaliyetleri.

Bir yolcu terminalinin temel işlevi kara ve hava tarafı arasında bağlantı noktası oluşturarak yolcu, havaaracı ve yer araçları arasındaki değişimi sağlamaktır.

Yolcu terminali içerisinde, yolcuyla ilgili aşağıda sıralayacağımız pek çok gerekli işlemin yerine getirilmesi için tasarlanmış alanlara gereksinim vardır:

• Biletleme ve check-in,

• Gümrük,

• Pasaport-Göçmenlik kontrolleri,

• Sağlık kontrolleri,

• Güvenlik kontrolleri ve

• Bagaj teslimidir.

Terminal güvenliği konsepti olan havaalanı terminallerinde, terminale ulasan yolcunun girişte ilk güvenlik taramasından geçirildikten sonra check-in işlemine geçmesi gerekmektedir.

Havaalanı terminalleri yolcu akısını sağlamanın yanında aynı anda çok sayıda yolcunun zaman geçirdikleri mekânlardır. Dolayısıyla yeterli sayıda ve genişlikte bekleme alanları, havaalanı yolcu terminalleri için önemli gerekliliklerdendir. Bu alanları su şekilde sayabiliriz:

• Yolcu salonları: Genel salonlar, gidiş, geliş, transit ve uçuş kapısı (boarding) salonları,

• Yolcu hizmet alanları,

• Ticari alanlar ve

• VIP (Very Important Person - Çok Önemli Kişi) ve CIP (Commercially Important Person - Ticari Açıdan Önemli Kişi) salonları da dâhil olmak üzere diğer alanlar.

Yolcu terminalindeki giden yolcu salonları, uçuş kapısı salonları ve transit salonları ayrı ayrı salonlar seklinde ya da bütünleşik bir biçimde görülebilir. Salonların tasarım düzeni, gidiş yolcu tesislerini kullanan yolcuların aşağıda verilen üç ana kategorisi için geçerli olup, önemli ölçüde devlet kontrollerine ve havayolu prosedürlerine bağlıdır:

• Kara tarafından gelen çıkış yolcuları;

• Hava tarafında işleme tabi tutulması gereken, hava tarafına varan ve başka bir uçuşa aktarılan aktarma yolcuları;

• Her zaman hava tarafında kalması gereken, hava tarafına varan ve yolculuklarına aynı uçuş ile devam eden transit yolcuları.

İç sirkülasyonda yolcu açısından önemli bir gereklilik yol bulma, yönlendirme kolaylığı ve bilgilendirme işaretleridir. Terminal içerisinde uçuş bilgi gösterim sistemleri yeterli sayıda ve geniş ekranlarla yolculara ve çalışanlara zamanında ve doğru bilgiyi sağlayacak şekilde yerleştirilmelidir.

Havaalanı hava tarafı ile terminal arasındaki bağlantı, terminal apronu ya da ramp apronu adı verilen bölümde başlamaktadır. Bu alan uçak park pozisyonlarını ve kapıları içermektedir. Uçak park pozisyonu, uçakların yolcu ve bagaj indirme ve bindirme faaliyetlerini gerçekleştirmeleri ve hizmet almaları amacıyla her bir uçak için tahsis edilmiş özel sahalardır. Kapılar (gate) ise, yolcuların terminal ve uçak arasındaki geçişlerini sağlayan, numaralanmış giriş çıkış noktalarıdır. Uçağın park pozisyonu terminalden uzaksa, terminal ile uçak arasındaki bağlantı yürüyerek ya da apron araçlarıyla gerçekleştirilirken; uçağın terminale yanaşması durumunda yolcular aprona inmeksizin körükler aracılığıyla geçiş yapabilmektedir. Gelen yolcu için ise süreç, tam tersi yönde islemektedir. Yolcu ile ilgili tüm süreçler, farklı işletmelerin kendi işlevlerini yerine getirmesi ile bir zincirin halkaları seklinde gerçekleştirilmektedir.

Genel olarak yolcu terminali planlamasında ve bir terminal konseptinin seçilmesinde etkili olan faktörleri su şekilde sıralayabiliriz:

• Havaalanı Master Planları

• Arazi kullanımı ve uygunluğu

• Bina alt sistemleri

• Modülerlik ve genişletilebilirlik

• Şehir ulaşım sisteminin ve havaalanı yer ulaşımının koordinasyon durumu

• Güvenlik ve emniyet gereklilikleri

• Terminal kolaylıkları

• Bilgi ve iletişim kolaylıkları

• Çevresel faktörler ve sürdürülebilirlik

• İşletme planları ve iş modeli

• Uçak karakteristikleri

• Yolcu hacmi

• Yolcu karması

• Uygun maliyetli tasarım çözümleri

• Yolcu akışı kesişmeleri

• Asgari seviye değişiklikleri

• Yol bulma ve yolcu yönelimi

Havaalanı terminalleri aynı zamanda işletimleri sırasında da yoğun biçimde bilgi teknolojilerine gereksinim duyarlar. Günümüzün modern havaalanı terminalleri “akıllı bina” olarak tanımlanan binaların en iyi örneklerinden biridir. Havaalanları arasında farklılıklar bulunmakla birlikte, genel olarak bir terminal bina yönetim sistemi aşağıdaki alt sistemlerin bütünleştirilmesinden oluşmaktadır:

• Yangın Uyarı Sistemi,

• Saat Sistemi,

• Yolcu Ulaşım Sistemleri,

• Aydınlatma Sistemleri,

• İklimlendirme Sistemleri,

• Diğer Sistemler.

Her havaalanı terminalinin kendine has tasarım özellikleri olsa da genel olarak dört temel terminal konfigürasyonundan ve bunların çeşitli biçimlerde birlikte kullanımından oluşan karma konfigürasyon biçimlerinden söz edebiliriz. Bunlar;

• Lineer/doğrusal konsept,

• Pier/parmak konsepti,

• Uydu konsepti,

• Açık apron konseptidir.

Kargo Terminali

Modern havaalanları günümüzde havaalanı yolcu akısından ayrılması gereken kargo akısına hizmet verecek tasarımlara gereksinim duymaktadır. Bu da genellikle terminalin ayrı bir bölümünde gerçekleştirilir. Hava kargo potansiyeli daha da yüksek olan havaalanlarında ise ayrı kargo terminallerinde kargo işlemleri gerçekleştirilir. Kargo potansiyelinin çok yüksek olduğu bazı bölgelerde yalnızca hava kargo pazarına hizmet veren kargo havaalanlarının lojistik üsler seklinde faaliyet gösterdiği görülmektedir. Her ne kadar kargo ve yolcu tamamen farklı özellikler gösterse de kargo terminalinde gerçekleştirilen işlemler pek çok açıdan yolcu terminaline benzerlik gösterir. Kargo terminali temelde dört işlevi yerine getirmektedir:

• Dönüştürme,

• Ayrıştırma,

• Depolama,

• Yükleme-boşaltma ve dokümantasyon.

Kargo terminalinin büyüklüğü ve şekli havaalanına göre farklılık gösterir. Çeşitli faktörler kargo terminalinin karmaşıklığının ve donanımlılarının derecesini etkiler:

• Kargo karması ve akış karakteristikleri,

• Yer ve hava araçlarının karakteristikleri,

• Yer hizmeti materyalleri, dokümantasyon ve iletişim teknikleri,

• Mekanizasyonun derecesi.

Kargo terminalini kullanması öngörülen hava araçlarının büyüklüğü ve tipi, kargo terminalinde uygulanacak yer hizmeti prosedürlerini de etkileyecektir. Farklı uçak tipleri için farklı yükleme gereçleri (konteyner, iglo ve palet gibi) gerekecektir. Temel olarak kargo terminalinde kullanılacak teknolojinin otomasyon ve mekanizasyon seviyesini artırmak terminal yer hizmeti giderlerinin önemli bölümünü oluşturan iş gücü maliyetlerini düşürmenin bir yolu olarak görülse de, ileri teknoloji yatırımı ancak iş hacminin yüksek olduğu meydanlar için ekonomik olarak anlamlıdır. Aşırı derecede mekanizasyon zayıf ekonomik performansa ve kârsız operasyonlara neden olabilir.