Ünite 7: Havaalanlarında Emniyet ve Güvenlik Yönetimi

Havacılık Emniyeti ve Güvenliği

Havacılık olay ve kazaları bir tek nedenden kaynaklanmaz. Hatalar zinciri söz konusudur.

Emniyet ve Güvenlik Kavramları: Emniyet ve güvenlik konuları teknik açıdan tam olarak birbirlerinin yerine geçebilecek konular değildir. Emniyet genel olarak bir kaza tehdidine karsı alınan önlemlere işaret eder. Güvenlik i se düşmanlık ya da kötü niyet motivasyonundan kaynaklanan tehditlere karsı korunmaya işaret eder.

Havaalanı operasyonlarında risk vardır ve kabul edilebilir düzeye çekilerek yönetilmesi gerekir.

ICAO’ya göre risk, olasılık ve şiddet açısından ölçülen, belirli bir işlevi yerine getirme yapabilirliğinin azalmasına, materyalin kaybedilmesine, donanım ya da yapıların hasar görmesine ve personelin yaralanmasına neden olma olasılığıdır. ICAO, tehlikeyi (hazard) ise belirli bir işlevi yerine getirme yapabilirliğinin azalmasına, materyalin kaybedilmesine, donanım ya da yapıların hasar görmesine ve personelin yaralanmasına neden olma potansiyeline sahip koşul, nesne ya da faaliyet olarak tanımlamaktadır. Amerikan Federal Havacılık Dairesi FAA tehlikeyi çevreye hasar verebilecek, bina, donanım, sistem kaybına neden olabilecek, insanların ölümü ve yaralanması ya da hasta olmasına neden olabilecek var olan ya da potansiyel herhangi bir koşul seklinde tanımlar. Tehlike ve risk kavramlarını su şekilde örneklendirebiliriz:

• Piste tam dik bir açıyla 15 knot’lık bir şiddette esen yan rüzgar iyi bir tehlike örneğidir. Çoğu kategorideki uçak için bu rüzgar, şiddet ve yön olarak iniş ve kalkış performansını olumsuz etkileyebilecek bir etkendir.
• Paralel pistlerden hem kalkan hem de inen uçakların bu yan rüzgardan etkilenme olasılığı ise iyi bir risk örneğidir. Uçaklar birbirlerinin iniş ve kalkış hatlarına tehlikeli bir şekilde yaklaşma olasılığına sahiptir. Böylesi bir yakın geçme havaalanı ve trafik operasyonları için çok kötü sonuçlar doğurabilir.

Emniyet ve Güvenlik Kültürü: Emniyet ve güvenlik kültürü, tüm operasyonlarda emniyetin ve güvenliğin birincil önceliğe sahip olduğunun benimsenmesidir.

İnsan Faktörleri: Havacılık olay ve kazalarında i nsan hatası ana etkendir.

Havaalanı Emniyet ve Güvenlik Yönetimi: Havaalanı olay ve kazalarını engellemek için sistemli seklide emniyet ve güvenlik yönetimi uygulamaları gerçekleştirilmelidir.

Havaalanı Emniyet Yönetimi

Emniyet yönetiminde, geçmiş tecrübelerden yola çıkarak günümüzde ve gelecekteki operasyonlar için proaktif bir yaklaşımla hareket edilir.

Emniyet Yönetimi sisteminin faydaları şu seklide sıralanabilir:

• Kazaların direkt ve endirekt maliyetlerinin azaltılması
• Çalışanların moralinin ve üretkenliğinin artması
• İyi bir emniyet geçmişi-emniyetli operasyonlar
• Emniyet ihtiyaçlarının mantıklı bir şekilde özelleştirilmesi
• Emniyet için yasal sorumluluklara uyumluluk
• Kaynakların etkin kullanımı
• Operasyonel kesinti ve olay inceleme maliyetlerinden kaçınma
• Operasyonel süreçlerde devamlı gelişme

Emniyet Yönetim Sisteminin Bileşenleri: Emniyet Yönetim Sistemi nin en önemli bileşeni Emniyet Risk Yönetimidir. Emniyet yönetim sistemi nin dört bileşeni vardır.

• Emniyet politikası: Emniyet politikası i le üst yönetimin emniyete olan bağlılığı belirtilir.
• Emniyet risk yönetimi: Emniyet risk yönetiminde amaç risklerin kabul edilebilir düzeylere çekilmesidir. Emniyet ile ilgili riskler olasılık ve şiddetin birlikte hesaplanması ile tanımlanır.
• Emniyeti güvence altına alma: Emniyet yönetiminde çalışanlar için kabul edilebilir ve edilemez davranışların belirlenmesi önemlidir.
• Emniyetin teşvik edilmesi : Havaalanı emniyet yönetim sistemi içerisinde katkı gösteren tüm personelin katkısının oranına bakılmaksızın bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi gereklidir. Bunun için emniyetin teşvik edilmesi, diğer bir deyişle emniyet promosyonu kapsamında emniyet yönetimi eğitimleri ve sertifikasyonu sağlanmalıdır.

Havaalanı Güvenlik Yönetimi

Havaalanı güvenliği i le yolcular, personel ve uçaklar ile kritik yapıların kasıtlı suç ve tehditlerden korunması amaçlanır.

Havaalanlarındaki Kritik Varlıklar: Potansiyel tehditler havaalanlarına yöneltilir, ancak sonuçta kritik ve stratejik varlıklarına etki eder. Bazı varlıklar saldırganlar için açık hedeftir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Yolcular ve ziyaretçiler
• Yolculu ya da boş olsun uçaklar
• Yolcu ve terminalleri
• Kargo ve posta terminalleri
• Hava trafik kontrol kulesi
• Otoparklar
• Yakıt tesisleri
• Havayolu binaları
• Havaalanı bilgi sistemleri
• Güç kaynağı tesisleri

Güvenlik Tehditleri: Havaalanı güvenliği ile ilgili haberler medyada büyük ilgi uyandırır. Gelişen güvenlik teknolojileri ve prosedürleri, teröristleri, yöntemlerini ve taktiklerini değiştirmeye zorlamaktadır. Bu durum “tehdit değişimi” olarak adlandırılır. Bu anlamda ne tür tehditler ile karşılaşılacağını kestirmek zordur. Potansiyel olarak bilinmeyen riskler, analizleri daha da zor hale getirmektedir. Teröristler yeni taktik ve teknolojiler kullandığı için saldırılar sonucunda çok sayıda insan hayatını kaybetmektedir.

Tehdidin Ölçülmesi: Teorik olarak havaalanı güvenliğinin etkinliği ve maliyeti, tehditten bağımsız olarak ölçülebilir. Etkinlik, tehdidin olma olasılığı olarak tanımlanabilir. Söz gelimi bir terörist uçağa patlayıcı ile ulaşırsa bu, can ve mal kaybına yol açacaktır. Yine teorik olarak güvenliğin amacı olasılığın sıfıra yaklaştığı durumda etkinliğin de yüzde yüze ulaşması anlamına gelir.

Havaalanı Güvenlik Önlemleri: 11 Eylül saldırıları havaalanı güvenliği uygulamaları açısından yeni bir dönem başlatmıştır. Günümüzde havacılık güvenliği, potansiyel tehditlerden uçakları uzak tutmak için havaalanı güvenlik önlemlerine yoğunlaşmıştır. Tarayıcıların asıl görevleri X-ray görüntülerine bakarak el bagajlarında şüpheli ya da tehdit oluşturan nesne olup olmadığını belirlemektir. İnsan faktörlerinden algısal ve bilişsel kapasiteye bağlı olarak değişen tarama performansları, X-ray görüntülerindeki zayıf sinyallerden de etkilenebilmektedir. Havacılık güvenliğinde eğitim açısından insan faktörlerinin önemi her geçen gün artmaktadır.

Uçak ve Havaalanı Güvenliği: Havaalanlarında terörist saldırıların hedefi olarak görülen öncelikli alanlar belirlenmiştir. IATA’ya göre, aşağıdaki alanlarda sabotajlara karsı gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır:

• Uçak yer güvenliği
• Bagaj güvenliği
• Kargo ve posta güvenliği

Ülkelerin genel olarak yapması gerekenler aşağıda belirtilmiştir:

• Bir havaalanı güvenlik programı, güvenlik komitesi, güvenlik eğitim programı ve acil durum eylem planı oluşturulur. Uygun tüm kaynaklar uluslararası havaalanlarında kanunsuz girişimlere karsı yer hizmetlerinin güvenliğini sağlamak için bir araya getirilir.
• Murahhas yetkililer, uygun eğitimli ve teçhizatlı devriyeler olası kanunsuz girişim şüphesi ya da gerçekleşmesi durumuna karsı hazır olmalıdır.
• Tüm uçuşların uçağa biniş (boarding) işlemleri için steril alan oluşturulur. Bu alanın girişinde yolcular ve el bagajları güvenlik taramasından geçirilir. Bu alanlara girecek diğer tüm kişiler yetkili olmalı ve yine güvenlik taramasına tabi tutulmalıdır.
• Direkt ya da aşamalı iletişim sistemleriyle, yolcu tarama noktalarında ve diğer giriş noktalarında herhangi bir kanunsuz girişime karsı havaalanı kontrol merkezi ile temas sağlanmalıdır.
• Tahditli giriş bölgeleri, yetkisiz ve kişilerin ve araçların girişlerini engellemek için uygun seklide işaretlerle kapalı oldukları belirtilmelidir. Tüm tahditli bölgelere girişte her zaman havaalanı kimlikleri kontrol edilmelidir.
• Halka açık alanlar ile tüm kargo, bagaj, posta, depolar, operatörün tedarik ve ikram amacıyla uçağa taşınacak her şey fiziksel bariyerler yerleştirilerek ayrılır. Bunların hepsinin güvenlik kontrolü için düzenlemeler yapılır.
• Uçakların park alanları kontrol edilir, gözlenir ve iyi bir şekilde aydınlatılır. Uçak park alanlarına bakan tüm halka açık noktalar kanunsuz girişimlere karsı korumak için güvenlik kontrolüne alınır.
• Uluslararası sivil havacılık güvenliği önlemlerinin uygulanması için zorunlu mimari gerekliliklere göre var olan havaalanı altyapısındaki değişiklikler ve yeni binaların yapımı ve tasarımı yapılır.

Havaalanı Acil Eylem Planları

Havaalanı AEP’lerinin amacı, acil durumları en az zarar ile yönetmek ve tekrar eski operasyonel konuma hızlı bir şekilde dönmektir.

Acil Durumlar: Acil durumlar uçaklar, yolcular, yer hizmetleri ve terminal hizmetleri sırasında yaşanabilir. İnişi sırasında bir uçağın pistten çıkması, taksi yapan bir uçağın bir yer aracı ile çarpışması, terminal binasında yangın çıkması, bir uçağa bomba ihbarının yapılması, bir uçağın kaçırılması, doğal afetler gibi sıra dışı gelişmelerden kaynaklanabilecek acil durumlar yaşanabilir.

ICAO hava trafik hizmetleri ve arama kurtarma faaliyetleri için 3 aşama tanımlamıştır.

• Şüphe safhası (Incerfa): Bu acil durum safhasının başlatılabilmesi için bir uçak ile 30 dk süreyle iletişim kurulamaması ya da son iletişimden sonra yine aynı sürenin geçmesi ve iletişim kurulamaması ya da uçağın beklenen varış zamanından 30 dk geçmesi ve haber alınamaması durumunda hava trafik hizmetleri tarafından deklere edilir. Uçak ve taşıdığı insanların emniyetinin şüpheli olduğu durumlardır.
• Alarm safhası (Alerfa): Şüphe safhasının ardından uçakla iletişim kurmada tüm var olan kaynaklarla bile iletişim kurulamaması durumunda ya da bir uçağın iniş izni almasından sonra 5 dk içinde iletişim kurulamaması durumunda ya da uçağın operasyonel etkinliği açısından zarar gördüğü yönünde bilgi alınması durumunda deklere edilir. Uçak ve taşıdığı insanların emniyetinden endişe edildiği durumlardır.
• Tehlike safhası (Detresfa): İlgili uçağın tehlikede olduğu sonucunda hiçbir şekilde uçakla iletişim kurulamaması durumunda ya da uçağın yakıtının varış için yetersiz olması durumunda, ya da zorunlu iniş gibi uçağın operasyonunun etkinliğinin tehlike olması ile ilgili bilgi alınması durumunda ve uçak ve taşıdığı insanların emniyetinin tehlikede olduğu durumlarda deklere edilir.

Acil Durum Paydaşları: Koordinasyon sağlanacak ve aktif rol oynayacak paydaşlar şu şekilde sıralanmıştır:

• Havaalanı Otoritesi/Yönetimi,
• Havayolu Taşıyıcısı/Operatörü,
• Hava Trafik Hizmetleri,
• Havaalanı İşletmeleri
• İletişim Hizmetleri,
• Acil Durum Yönetimi Birimleri,
• Acil Durum Sağlık Hizmetleri,
• Ülke ya da Yerel Çevre Birimi,
• Sivil Havacılık Otoritesi,
• İçişleri Bakanlığı,
• Ulaştırma Bakanlığı,
• Uçak,
• Devlet Otoriteleri,
• Tehlikeli Maddeler Müdahale Ekibi,
• Ambulans,
• Hastane,
• Yardım Kuruluşları (Kızılay, Kızılhaç vb.),
• Meteoroloji Hizmetleri,
• Polis/Güvenlik,
• Halkla İlişkiler/Medya

Yaşanabilecek bir acil durumda bu paydaşların en üst düzeyde etkileşimi ile planlar gerçekleştirilebilir. Her bir paydaş AEP’deki rolü ve sorumluluğuna özen göstermelidir.