Ünite 2: Yönetsel Sistem Olarak Havaalanı

Giriş

Havacılık sektörü, insanlık ve yönetim tarihine bakıldığında çok ama çok genç bir sektör olarak henüz bir asır yasındadır. Buna rağmen, muazzam bir gelişme göstererek günümüzdeki büyüklüğüne ulaşmıştır. Sektörün bugünkü yerinin ve öneminin büyüklüğü tartışılmazdır. Gelecekte de her zaman insan hayatının önemli bir parçası olması kaçınılmaz bir sektördür. Havaalanı gibi önemli ve karmaşık sistemlerin yönetimi, her zaman zorlayıcıdır ve içerisinde bulunulan durum ve koşulların her zaman iyi anlaşılması gerekmektedir.

Havaalanı Yönetim ve İş Çevresi

Yönetici, belirli hedefleri gerçekleştirmek üzere kendisinin emrine beşeri ve maddi kaynakların verildiği kişidir.

Paydaş teorisi, bir işletmenin kararlarından etkilenen ve kararlarını etkileyebilen tüm tarafları işletmenin paydaşları olarak kabul eder.

Havaalanı yönetimi açısından paydaşlar:

• Yolcular ve ziyaretçiler,

• Çalışanlar,

• Havayolları ve diğer havacılık işletmeleri,

• Diğer havaalanları,

• Hissedarlar,

• Diğer hizmet sağlayıcıları,

• Çevre sakinleri ve

• Düzenleyici ve denetleyici kurumlar.

Havaalanı Yönetiminde Temel Kavramlar

Organizasyonların amaçlarına ulaşabilmesi için iş gücü, sermaye, bilgi, teknoloji ve ham madde gibi gerekli kaynakların etkili ve verimli bir biçimde bir araya getirilerek planlanması, örgütlenmesi, yönetilmesi ve denetlenmesi süreci yönetim olarak ifade edilir.

Yönetim süreci, işletme amaçların saptanmasından başlayarak bunların gerçekleştirilmesine yönelik eylem kararlarını içerir.

Yönetsel açıdan geribildirim, yönetim sürecinde geriye doğru, sistemin faaliyetlerini değerlendirme ve gerekirse ayarlama amacına hizmet eden bilgi akışıdır.

İşletme açısından karar, yöneticinin herhangi bir konuda yaptığı seçimdir.

Stratejik kararlar, işletmelerin geleceğini ilgilendiren ve içerisinde çoğunlukla kalıcı ve yapısal ögeler barındıran, işletmenin gerek çevresi ile olan ilişkileri ile ilgi gerekse de tümünü ilgilendiren bir karardır.

Genel olarak havaalanı üst yöneticisi, havaalanının uzun vadeli stratejilerinin belirlenmesinden, kısa ve uzun dönem kârlılığından, havaalanı birimlerinin genişletilmesi, geliştirilmesi ya da yeni birimlerin satın alınmasından sorumludur. Kısaca, havaalanlarının büyüme ve genişleme ile ilgili kararları, yeni yatırım kararları ve kârlılığı artıracak yeni stratejiler geliştirilmesi gibi kararlardan üst yönetim sorumludur.

Orta düzey yöneticiler daha çok stratejik kararları destekler nitelikte olan taktik kararları veren birim yöneticileridir. Taktik yönetim adı da verilen orta kademede bulunan yöneticiler, terminaller, hava tarafı ve ticari işyerleri gibi havaalanı bölümleri ile ilgili faaliyetlerin yürütülmesi ve denetimine ilişkin orta vadeli kararları almaktan sorumludurlar. Alt düzey yöneticiler ise havaalanı faaliyetleri ile ilgili kısa dönemli yani operasyonel kararları almaktan ve operasyonel faaliyetlerin sorunsuz bir şekilde yürütülmesinden sorumludurlar. Alt düzey yöneticiler, havaalanı faaliyetlerinin gerçekleştiği yerlerde işlerin kesintisiz yürütülmesini sağlarlar. Bunun yanında, faaliyetlerin yürütülmesiyle ilgili olarak planlanmayan günlük değişikliklerin ve olağandışı gelişmelerin de yönetilmesini temin ederler.

Havaalanlarında Yönetim İşlevleri

Yönetimin dört temel işlevi:

• Planlama: işletme amaçlarının ve bu amaçlara ulaşma yollarının belirlenmesi sürecidir. Havaalanları da karmaşık organizasyonlar olarak etkili ve etkin planlara ihtiyaç duymaktadırlar. Havaalanlarında planlama işlevi, daha kuruluş aşamasında dikkatle üzerinde çalışılması gereken bir konudur. Havaalanının kuruluş yeri, büyüklüğü, gelişme potansiyeli ve olası çevresel etkileri ilk önceleri üzerinde titizlikle çalışılması gereken konulardır. Bu konularla ilişkili olarak daha sonra ortaya çıkabilecek aksaklıkların telafi edilmesi kolay olmayabilir.

• Stratejik planlar: bir işletmenin gelecekteki rol ve hedefleriyle ilgili resim vizyon kavramı ile ifade edilir. Bir işletmenin hangi amaçları gerçekleştirmek üzere kurulduğu ve işletmenin varlık nedeni misyon kavramı ile ifade edilir. Havaalanlarında planlar hiyerarşisinin en üst basamağında yer alan stratejik planların en önemlisi Havaalanı Master Planıdır. Havaalanı mastar planı havaalanlarında yapılan en uzun süreli plandır. Daha havaalanının kuruluş aşamasında yapılan master plan gelecek 30-50 yılı kapsayacak şekilde büyük bir titizlikle hazırlanmaktadır.

• Taktik planlar: Havaalanında bulunan her birim, stratejik plana uyumlu olarak kendi taktik planlarını gerçekleştirmelidir. Yeni bir uçak tipine göre hava tarafında ve terminal binasında yapılacak değişiklikler orta vadeli planlar içerisinde değerlendirilebilir.

• Operasyonel planlar: Havaalanlarının ti- cari faaliyetlerinde yapılan değişiklikler operasyonel planlama gerektirmektedir.

• Örgütleme: işletme faaliyetlerinin etkin biçimde yürütülebilmesi ve planlanan hedeflere kararlaştırılan yollardan ulaşılabilmesi için işler ve kişiler arasında ilişkilerin kurulması ve işletme yapısı ile görev ve sorumlulukların belirlenmesi sürecidir. Bölümlere ayırma sonucu oluşan biçimsel işletme yapısı örgüt yapısı olarak adlandırılmaktadır. Gözetilmesi gereken ilkeler:

• Benzer işlerin dikkate alınması

• Uzmanlaşmadan yararlanma ilkesi

• Denetimi kolaylaştırma ilkesi

• Koordinasyonu kolaylaştırma ilkesi

• Giderleri azaltma ilkesi

• Yürütme: yürütme işlevi yöneltme olarak da ifade edilebilmektedir. Yürütme, çalışanları etkileyerek işletme amaçlarını gerçekleştirmek üzere harekete geçirme süresidir. Güdüleme, liderlik ve iletişim yürütme sürecinin temelindeki üç ögedir.

• Güdüleme: yönetimde, çalışanların davranışlarını etkileyerek onların işletme amaç ve hedefleri doğrultusunda çaba göstermelerinin sağlanması güdüleme olarak ifade edilir. Bu konu ile ilgili teoriler: Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi teorisi, Herzbergi’in çift etmen teorisi, Vroom’un beklenti teorisi, Adams’ın eşitlik teorisi. Adams’ın eşitlik teorisine göre, birey, işyerinde kendi girdileri ile aldığı sonuçları diğer bireylerin girdi ve sonuçları ile kıyaslayarak eşitlik ve hakkaniyet algılaması durumunda motive olacaktır.

• Liderlik: çeşitli liderlik teorileri mevcuttur: özellikler teorisi, davranışsal liderlik teorileri, durumsal liderlik teorileri.

• İletişim: iletişim süreci, bir organizasyonda bilgi taşıma, ilişkilere aracılık etme, kararların bildirilmesi ve geri bildirim sağlama gibi önemli işlevleri sağlamaktadır.

• Denetleme: denetim, amaçlara ne ölçüde ulaşıldığını belirlemeye yönelik olarak planlananlar ile yerine getirilen faaliyetlerin karşılaştırılarak, neyin, nasıl ve hangi ölçüde başarıldığının araştırılması sürecidir. İşletme faaliyetlerini geriye dönük, eşzamanlı ve ileriye yönelik denetleme olmak üzere üç farklı biçimde ölçebilirler.

Havaalanı Yönetiminde Yeni Eğilimler

• Ticarileşme: havacılık sektöründe ticarileşme, havaalanının bir kamu teşebbüsünden ticari bir işletmeye dönüşümü, ticari kurallara uygun bir yönetim felsefesinin benimsenmesidir.

• Özelleştirme: Özelleştirme ticarileşme sonrasındaki bir gelişme olsa da ticari yönetim anlayışının daha da yerleşmesi yine özelleştirmeler ile artmaktadır. Kamu işletmeleri, özel havaalanı işletmeleri ile rekabet etmek durumunda kaldıkça etkin ve verimli yönetim arayışlarına girmektedirler. Havaalanı özelleştirmeleri toplumun bazı kesimleri tarafından çeşitli sebeplerle eleştirilmektedir. Bunlar; havaalanlarının tekel yaratması, ticari anlayış ile yönetildiklerinde hizmet kalitesinin düşürülüp yalnızca kâr odaklı birer işletmeye dönüşmeleri ve çevrelerine vermiş olduğu zararları önemsemeyen işletmeler haline gelmeleri gibi endişelerdir.

• Uluslararasılaşma ve Küreselleşme: Özelleştirme ya da ticarileşme yönelimlerine diğerlerinden önce başlayarak, havaalanı işletmeciliği konusunda dünyanın önde gelen havaalanları durumuna gelen büyük işletmeciler için, küreselleşmede temel amaç pazarı genişletmektir. Bazı havaalanı işleticileri, kendi ülkelerinde işlettikleri havaalanlarında edindikleri operasyonel ve yönetsel başarılı tecrübelerini, başka yerlerdeki havaalanlarının da işletmelerine talip olarak transfer etmek istemektedirler. Büyümek ve yayılmak isteyen başarılı havaalanı işleticileri için hâlihazırda işlettikleri havaalanlarının fiziksel olarak büyüme sansı düşük ise sınırlar dışına açılmaktan başka bir yol bulunmamaktadır.

• Havaalanı İş Birlikleri: iş birliği, iki veya daha fazla işletmenin ortakların her birinin beklenti ve çıkarlarına hizmet eden birtakım amaçlara ulaşmak için kurmuş oldukları stratejik, taktik ya da operasyonel düzeydeki ortaklıklardır. Havaalanları, daha çok su konularda işbirliği beklentisi içerisindedirler:

• Ortak uluslararası yatırım projeleri

• Ekipman alımı ve diğer tedarik

• Yer hizmetleri ve kargo operasyonları

• Bilgi teknolojileri

• Havaalanlarında perakende işleri

• Pazarlama faaliyetleri

• Eğitim faaliyetleri

• Sosyal sorumluluk projeleri

• Havaalanı kentleri: Havaalanlarının bulundukları bölgenin ekonomisine olan katkıları son yıllarda giderek önemli olmaktadır. Havaalanları bir anlamda etrafındaki is yaşamını şekillendiren önem-li faktörlerden birisi olmuştur. Bu etkilerin de ötesinde havaalanları, artık kendileri ve yakın çevreleri ile birlikte bir ekonomik cazibe merkezine dönüşmektedir. Bu oluşum, günümüzde bir kavram haline gelmekte ve havaalanı kenti (aerotropolis) olarak adlandırılmaktadır.