Havacılık Güvenliğinde İnsan Kaynaklarının Rolü

Havacılık Gu¨venligˆin sagˆlanmasında gu¨venlik go¨revlileri ve emniyet tes¸kilatı personeli gibi dogˆrudan dogˆruya gu¨venlik hizmetlerinin sunumunda yer alan personelin yanı sıra, tu¨m havacılık sistemi c¸alıs¸anları o¨nemli roller u¨stlenmektedirler. Hava taşımacılığı sürecinin yerine getirilebilmesi için, temel olarak aşağıdaki kurum ve kuruluşların yer alması gerekmektedir.

Havaalanında Faaliyet Gösteren Kurum ve Kuruluşlar

• Havaalanı İşleticisi Kuruluşlar: Ulaştırma Bakanlığına bağlı olarak görev yapan Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ), havaalanlarının işletmesinden, bakım ve onarımından sorumlu kuruluştur.

• Terminal İşleticisi Kuruluşlar: Özelleşme sürecinde, tümüyle havaalanlarının işletiminin özelleştirilmesi söz konusu olmasa dahi, terminal işletmeciliğinin özel kuruluşlar tarafından yerine getirilmesi mümkün olmuştur.

• İkmal Kuruluşları: Büyük havaalanlarında, uçaklara uçuş için gerekli yakıtın temin edilmesi hizmetini sunan bazı yakıt ikmal kuruluşları bulunmaktadır.

• Havayolu İşleticisi Kuruluşlar: Geçerli bir ruhsata sahip olan ve yolcu ya da yük taşımacılığı yapan yerli ya da yabancı kuruluşlardır.

• Yer Hizmetleri Kuruluşları: Havaalanlarında temsil, uçuş operasyonu, uçak hat bakım, yolcu trafik ve ramp hizmeti veren kuruluşlardır.

• İkram Kuruluşları: Havayollarına ikram malzemesi temin eden ve havaalanlarında yiyecek/ic¸ecek hizmetleri sunan kuruluşlardır.

• Meteoroloji: Havaalanlarında uçuş operasyonları Devlet Meteoroloji I·s¸leri Genel Mu¨du¨rlu¨gˆu¨nu¨n sunduğu meteorolojik bilgiler ışığında yapılabilmektedir.

• Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü: Havaalanlarında go¨rev yapan Gu¨mru¨k ve Ticaret Bakanlıgˆı ile Gu¨mru¨kler Muhafaza Mu¨du¨rlu¨gˆu¨, gu¨mru¨klu¨ alanların ve es¸yaların korunması ile bu alanlardan gec¸is¸ yapan yolcu ve es¸yaların, gu¨mru¨k mevzuatına go¨re u¨lkeye giris¸i ya da c¸ıkıs¸ı esnasında kontrollerinden sorumludur.

• Güvenlik Birimleri: Havaalanında dogˆrudan gu¨venlik hizmeti sunan kurum ve kurulus¸lar bulunmaktadır. Bunlar: Emniyet Genel Mu¨du¨rlu¨gˆu¨, Jandarma Genel Komutanlıgˆı, DHMI· ve o¨zel gu¨venlik kurulus¸larıdır.

Yukarıda açıklanan ve hava tas¸ımacılıgˆının yapılabilmesi için çes¸itli hizmetleri veren tüm kurum ve kurulus¸ personeli, havacılık güvenligˆinin sagˆlanmasından sorumludur. Havaalanında faaliyet go¨steren digˆer kurum ve kurulus¸ personeli ise havacılık gu¨venligˆinden dolaylı olarak sorumludur. Havaalanında go¨rev alan tu¨m personel, uc¸aklara yasaklı madde/malzeme ya da yasa dıs¸ı giris¸imde bulunabilecek bireylerin giris¸ini o¨nlemekten sorumludur. Herhangi bir evrak kontrolu¨nde bulunan personel, s¸u¨phe uyandırıcı herhangi bir bilgiye rastladıgˆında ya da yolcunun s¸u¨phe uyandırıcı davranıs¸lar sergiledigˆini fark ettigˆi durumlarda, gu¨venlik birimlerine haber vermekten sorumludur. Uc¸us¸ o¨ncesinde havayolu işletmeleri personeli ve bilet/bagaj işlemleri yer hizmetleri tarafından sağlanıyorsa yer hizmetleri personeli yolcuları havada tas¸ınması yasaklı olan maddeler konusunda bilgilendirmek zorundadır. Havacılık gu¨venligˆinin sagˆlanması ic¸in, havayolunun gerekli go¨rdu¨gˆu¨ ha^ller dıs¸ında (uc¸agˆın kalkıs¸ agˆırlıgˆını gec¸mesi ve yu¨k indirilmesi so¨z konusu oldugˆu durumlar gibi) yolcusu uc¸akta olmayan hic¸bir bagaj, uc¸agˆa kabul edilmemelidir. Seyahat doku¨manları ile her tu¨rlu¨ mu¨hu¨r ve kas¸e gu¨venligˆinin sagˆlanması ve yasa dıs¸ı eylem giris¸iminde kullanılmasının o¨nlenmesi ise yine ilgili kurulus¸ personelinin sorumlulugˆundadır. Uc¸aklara ikram malzemesi sagˆlayan kurulus¸ personeli de ikram malzemelerinin hazırlanması ya da uc¸agˆa eris¸imi sırasında gu¨venlik unsurunu go¨z o¨nu¨ne almak durumundadır. Havaalanında yer alan tu¨m personel, uc¸agˆa yasaklı maddelerin ya da risk olus¸turabilecek kis¸ilerin eris¸imini o¨nlemekten sorumludur. Uçağa bu tür madde ya da kişilerin girmesi durumunda uçağın ve yolcuların güvenliğinden uçuş mürettebatı sorumludur.

Havacılık Güvenliği Kapsamında Alınması Gereken Eğitimler

Tu¨rkiye ic¸in bo¨lgesel du¨zenleyici konumundaki ECAC (European Civil Aviation Conference: Avrupa Sivil Havacılık Konferansı), gu¨venlik ile ilis¸kili doku¨manı olan “Doc 30 Part II”de, akit u¨lkelerin 1 Temmuz 2013 tarihine kadar, havacılık sistemi ic¸inde yer alan personelin egˆitim ic¸eriklerine yer verilen bir egˆitim programı hazırlamalarını o¨n go¨rmu¨s¸tu¨r. Bu dogˆrultuda SHGM, havacılık gu¨venligˆinin sagˆlanması ic¸in gerek dogˆudan gerekse dolaylı olarak sorumlu olan personelin alması gereken egˆitimlerin ic¸erigˆine yer verdigˆi, Sivil Havacılık Gu¨venligˆi Egˆitim ve Sertifikasyon Talimatı’nı (SHT 17.2) 2009 yılında yayımlamıs¸tır. Talimat doğrultusunda 20 ayrı modülün çeşitli birleşimlerinden oluşan on dört kurs başlığı şu şekilde belirlenmiştir:

• Güvenlik Bilinci Eğitimi (Kurs-1): Güvenlik bilinci eğitiminin, havaalanında görev yapan tüm personel tarafından alınması gerekmektedir.

• Temel Sivil Havacılık Güvenliği Eğitimi (Kurs-2): Doğrudan doğruya havacılık güvenliğini sağlamaktan sorumlu, özel güvenlik ya da Devlet Hava Meydanları İşletmesi personeli durumundaki güvenlik görevlilerinin alması gereken bir eğitimdir.

• Kontrol Noktası Güvenlik Uygulamaları Eğitimi (Kurs-3): Güvenlik görevlilerinin, kişileri elle arama teknikleri dahil, tarama tekniklerinde uzmanlaştırmak, güvenlik kontrol noktalarında kullanılan X-Ray cihazları hakkında genel bir bilgi sahibi olmalarını sağlamak adına düzenlenen bir eğitimdir.

• EDS Operatörlüğü Eğitimi (Kurs-4): Uçak altı bagaj tarama sistemi olan EDS (Patlayıcı Tespit Sistemi), operatörlerin EDS sisteminin nasıl çalıştığını öğrenmelerini ve EDS görüntülerinin yorumlanmasında beceri kazanmalarını amaçlamaktadır.

• Yer Hizmetleri Güvenliği Eğitimi-Yolcu (Kurs-5): Gerek havayolu gerekse yer hizmetleri işletmelerinin doğrudan doğruya yolcu ile etkileşim halindeki personeline yönelik güvenlik eğitimidir.

• Yer Hizmetleri Güvenliği Eğitimi-Bagaj (Kurs-6): Uçak altına gönderilen yolcu bagajlarının ve kargonun uçağa yüklenmesi ve boşaltılmasında ve yolcu-bagaj eşleştirmesinde görevli personeli kapsamaktadır.

• Kokpit ve Kabin Personeli Güvenliği Eğitimi (Kurs-7): Kurs kapsamında, kokpit ve kabin ekibi başta olmak üzere uçak korumasında sorumlu personelin, sivil havacılık güvenliği konusunda belirlenen görev ve sorumluluklarını etkin bir şekilde yerine getirmeleri hedeflenmektedir.

• Tedarik Güvenliği Eğitimi (Kurs-8): İkram kuruluşları başta olmak üzere, uçak içi tedarikçileri ve havaalanı tedarikçilerinin güvenlik kontrollerini uygulayan ve bu tedarikleri havaalanı ya da uçağa ulaştıran sürücü personele uygulanan güvenlik eğitimidir.

• Hava Aracı Temizlik Güvenliği Eğitimi (Kurs-9): Eğitimin amacı, temizlik personelinin sivil havacılığı yasa dışı eylemlere karşı korumak üzere, standart bir seviyede önleyici güvenlik tedbirleri hakkında bilgi sahibi olmalarının sağlanmasıdır.

• Temel Kargo Güvenliği Eğitimi (Kurs-10): Kargo taşımacılığında yer alan işletmelerin, güvenlik kontrollerinin yapılmasından sorumlu olan personeli ile kargonun havaalanına ya da uçağa erişimini sağlayan sürücü personelini kapsamaktadır.

• Hava Kargo ve Posta Tarama Eğitimi (Kurs-11): Yolcu ya da beraberindeki eşya ve bagajların tarama süreçlerinde yer alan operatörlerden farklı sadece kargo taramasında görev alan personele yönelik bir eğitimdir.

• Güvenlik Yönetimi Eğitimi (Kurs-12): Havacılık işletmelerinin güvenlik yöneticilerinin, yönetici yardımcılarının ve eğitmenlerinin alması gereken bu eğitim, 6 gün sürmekte ve güvenlik bilincinin yanı sıra yönetsel becerilerin de kazandırılması amaçlanmaktadır.

• Uçak Özel Güvenlik Hizmet ve Denetimi Eğitimi (Kurs-13): Uçak özel güvenlik hizmet ve denetimi kuruluşlarında görevli güvenlik görevlilerinin alması gereken eğitimin süresi 7 gündür.

• ATM/AIM Güvenliği Eğitimi (Kurs-14): Havaalanı, hava trafik ünitelerinde çalışan tüm personelin alması gereken bir eğitimdir.

SHGM’den egˆitmen yetkisi almıs¸ bireylerin sahip oldukları nitelikler, havacılık güvenligˆi egˆitimlerinin nitelikli ve güncel tutulmasına da olanak sagˆlamaktadır. Egˆitimler gerek mevcut gerekse öngörülen ihtiyaçları gidermeye yönelik olarak yapılandırılmalıdır. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte personelin havacılık gu¨venligˆine yo¨nelik bilis¸sel gelis¸imlerinin sagˆlanmasına ve uygulamalardaki yetkinliklerinin artırılmasına her zaman o¨nem verilmesi gerekmektedir.

Havaalanı Giriş Kartları

Havaalanı is¸leticisi ya da havaalanlarında faaliyet go¨steren tu¨m kurum ve kurulus¸ personeli havaalanında go¨rev yaptıgˆı su¨rece tas¸ımak zorunda oldugˆu, go¨rev aldıgˆı kurumu ve go¨rev alanını belirleyen havaalanı giris¸ kartı almak zorundadır. Havaalanı giris¸ kartı, havayollarında ya da yer hizmeti is¸letmeleri gibi dogˆrudan havacılık faaliyetlerinde bulunan kurum/kurulus¸ personelinin yanı sıra havaalanında yer alan yiyecek/ic¸ecek satıs¸ında bulunan is¸letmeler gibi, dolaylı hizmet sagˆlayıcı kurulus¸ personelinin de sahip olması gereken resmi^ bir evraktır. Havaalanı giris¸ kartlarının nasıl du¨zenlenmesi gerektigˆine ilis¸kin esaslar. Yo¨netmeligˆin “Giris¸ C¸ıkıs¸lar ve Giris¸ Kartları” bas¸lıklı, yedinci maddesinde ele alınmaktadır. Havaalanı giris¸ kartları u¨zerinde kartın çeşidi, kartın geçerli olduğu tarih, kart sahibinin bağlı olduğu kurum/kuruluş adı, kart sahibinin bağlı olduğu kurum/kuruluştaki görevi, kart sahibinin adı soyadı, kart sahibinin son altı ay içindeki çekilmiş fotoğrafı, kart sahibinin girişine izin verilen havaalanları gibi bazı bilgilerin yer alması gerekmektedir.

Havaalanı Giriş Kartı Çeşitleri

Havaalanı giris¸ kartı c¸es¸itleri, genel olarak tek bir havaalanı ic¸in gec¸erli olan kart c¸es¸itleri ile u¨lke genelindeki birden fazla havaalanında gec¸erli olan Tu¨m Havaalanları Giris¸ Kartından olus¸maktadır. Tek bir havaalnında geçerli olan kart çeşitleri:

• Görevli Giriş Kartı

• Daimî Giriş Kartı

• Geçici Giriş Kartı

• Geçici Giriş Belgesi

• Landing Kartı (Uçuş Mürettebat Belgesi)

• Güvenlik Komisyonu Üyesi Tanıtım Kartı’dır.

Tüm havaalanları kartı ise, Türkiye sınırları dâhilinde en az üç havaalanında aktif olarak görev yapan kamu ya da özel kurum ve kurulus¸ların yönetici, uçucu, teknik, bakım ve digˆer ilgili uzman personeline, Sivil Havacılık Genel Müdürlügˆünce düzenlenerek verilen karttır.

Havaalanı Kart Kullanıcılarının Dikkat Etmesi Gereken Hususlar

Gerek havaalanı giriş kartı gerekse tüm havaalanları giriş kartına sahip personelin, kart kullanımı esnasında belirli kurallara uyması gerekmektedir. Bu kurallardan bazıları şunlardır; havaalanı giriş kartı kullanıcıları havaalanında bulunduğu süre içerisinde, fotoğraf görünecek biçimde giriş kartlarını yakalarına takmak zorundadır; kart sahibi, kendisine tahsis edilen kartı görevli olmadığı zamanlarda kullanamaz ve girişine izin verilmeyen alanlara giremez; kart sahibi, havaalanındaki görevinin son bulması halinde kartını kurum ya da kuruluşuna teslim etmek zorundadır.

Havacılık Sektöründe Çalışma Koşulları ve İnsan Kaynaklarına Etkisi

Havacılık sistemi ic¸inde yer alan personel, c¸alıs¸ma ortamından ya da is¸ yapıs¸ s¸eklinden kaynaklanan birc¸ok sorunla bas¸a c¸ıkmak zorundadır. Bu sorunların altında yatan temel u¨c¸ unsur bulunmaktadır:

• Havacılık sektörünün özellikle gelis¸mekte olan ülkelerde büyüme göstermesine paralel olarak is¸ yükünün artması,

• Kademeli olarak güvenlik dahil tüm süreçlerde otomasyona (teknolojiye) bagˆımlılık,

• Hava tas¸ımacılıgˆında müs¸teri bilincinin her geçen gün artması.

Uçus¸ operasyon hizmetlerinin bir parçası olarak görülmeyen ve rahatsız edici olarak nitelendirilen güvenlik hizmetleri, yolcu memnuniyeti üzerinde çok daha önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Bu nedenle özellikle güvenlik tarama süreçleri ile hizmet kalitesi arasında, güvenlik görevlilerinin tarama süreçlerindeki performansına bagˆlı olan hassas bir denge söz konusudur. Uc¸aklar o¨ncelikli olmak u¨zere, havacılık sisteminin potansiyel tehditlere kars¸ı korunması su¨recinde dogˆrudan ya da dolaylı olarak yer alan c¸es¸itli havaalanı personeli, sorumluluk yu¨ku¨ ve is¸ yogˆunlugˆu altında birc¸ok stres fakto¨ru¨ ile bas¸a c¸ıkmak durumundadır. Bas¸ta gu¨venlik go¨revlileri olmak u¨zere, havacılık sistemi ic¸inde yer alan insan kaynagˆının, c¸alıs¸ma ortamından kaynaklanan stres unsurlarını as¸agˆıdaki gibi o¨zetleyebilmek mu¨mku¨ndu¨r:

• Tehdit (Risk) Unsurlarının Fazlalığı: Her gec¸en gu¨n teknolojinin de gelis¸mesi ile birlikte farklılas¸an tehdit unsurlarının o¨nlenmesi sorumlulugˆu, havacılık sekto¨ru¨ndeki tu¨m personelin u¨zerinde baskı yaratmaktadır.

• Teknoloji: Personelin gelis¸en teknolojiye uyum c¸abası, o¨nemli stres fakto¨rlerinden birini olus¸turmaktadır. Havacılık hizmetlerinde teknolojiden yararlanılması, daha az personel ile daha fazla is¸ yapılmasına imka^n sagˆlamaktadır. Teknolojinin getirdigˆi otomasyon, is¸ gu¨cu¨nu¨n yu¨ku¨nu¨ hafi etmekte ve insan hatası gibi birtakım olumsuzlukları da o¨nlemektedir Bununla birlikte havacılık gu¨venligˆi uygulamalarında teknoloji kullanımı, karmas¸ıklıgˆı da beraberinde getirmektedir. Personel yetkinligˆinin sagˆlanamadıgˆı ya da insan-sistem etkiles¸iminin olus¸turulamadıgˆı durumlarda, operato¨r performansının du¨s¸mesine bagˆlı olarak, etkinligˆin de azaldıgˆı go¨ru¨lmektedi

• Denetlemeler: Havacılık gu¨venligˆi konularında ICAO ve ECAC uluslararası, SHGM ve EADUK (Egˆitim, Aras¸tırma ve Denetleme Uzmanları Kurulu) ulusal denetc¸i konumundadır. Ayrıca havaalanı bazında da denetlemeler so¨z konusudur. Denetlemeler yogˆunlukla gu¨venligˆin sagˆlanmasından dogˆrudan dogˆruya sorumlu olan emniyet tes¸kilatı personeline ya da gu¨venlik go¨revlilerine uygulanmaktadır. C¸ok sık ya da yogˆun baskı olus¸turucu nitelikte olmasa da gu¨venlikten dolaylı olarak sorumlu olan digˆer kurum ve kurulus¸ personeli de denetlemelere tabidir

• İşveren Politikaları: I·s¸letmelerin is¸e alım ya da u¨cretlendirme gibi su¨rec¸lerde izledigˆi, devamlılıgˆı olan ve belirlilik ortamlarında alınan kararlar bu¨tu¨nu¨, politika olarak tanımlanmaktadır. C¸ekici olmayan c¸alıs¸ma kos¸ullarına, tatmin edici olmayan u¨cretlerin eklenmesi ise personelin performansını du¨s¸u¨rmekte ya da is¸ten ayrılma egˆilimlerini artırmaktadır.

• İş Yükü: hem yu¨ksek hem de du¨s¸u¨k is¸ yu¨ku¨, insan performansını, dolayısıyla gu¨venlik uygulamalarının etkinligˆini belirlemektedir. Genel olarak havacılık sistemi ic¸inde yer alan insan kaynaklarının, yu¨ksek is¸ yu¨ku¨ problemi ile kars¸ı kars¸ıya kaldıgˆını so¨ylemek mu¨mku¨ndu¨r

• Diğer Paydaşlar: Havayolları ya da havayolları adına yolcu is¸lemlerini gerc¸ekles¸tiren havaalanlarındaki digˆer hizmet sagˆlayıcıları, yolcuların bir an o¨nce su¨rec¸leri tamamlamalarını ve uc¸us¸ opeasyonlarının zamanında gerc¸ekles¸mesini istemesinin ve yolcular ic¸in ise gu¨venlik su¨rec¸leri genellikle zaman alıcı ve sıkıntı verici olmasının yarattığı çelişki gu¨venlik go¨revlilerini ve gu¨venlik su¨rec¸lerini etkilemektedir.

• Çalışma Ortamı ve Zaman Baskısı: Güvenlik görevlileri, kalabalık ve gürültülü bir ortamda gerek güvenlik süreçlerinin gerekse uçus¸ tedirginligˆinin getirdigˆi gerginlik içindeki yolculara sekiz saatlik bir çalışma süresi boyunca hizmet sunmaktadır. Zaman baskısı ve c¸alıs¸ma ortamının getirdigˆi olumsuzluklar, operato¨rlerin ve digˆer personelin hata yapmasına neden olus¸turabilmektedir.

Teknolojik gelişmeler havacılık güvenliğine, özellikle yolculara hızlı ve konforlu hizmet sunumu açısından önemli katkılar sağlamaktadır.