Giriş

Hava tas¸ımacılıgˆında yolcu ve kayıtlı bagajı dıs¸ında, uc¸ak ambarlarında tas¸ınan es¸yalar hava kargo olarak ele alınmaktadır. Havayolu ile genellikle hacmi ve agˆırlıgˆı nispeten du¨s¸u¨k fakat degˆeri yu¨ksek olan es¸yalar tas¸ınmaktadır. Hava kargo gu¨nu¨mu¨zu¨n ekonomik du¨nyasında ku¨resel tedarik zincirlerinin o¨nemli bir parc¸asıdır. Hava kargonun gitgide artan o¨nemi ve pazarın genis¸lemesi, hava kargo gu¨venligˆinin o¨nemini de artırmakta ve hava kargoyu kasıtlı suc¸ tehditlerine kars¸ı daha cazip ha^le getirmektedir.

Hava Kargo Güvenli·k Ri·skleri·

Eşyaların hava kargo olarak nitelendirilebilmesi için öncelikle kargoya ait kons¸imentonun (airwaybill) du¨zenlenmesi gerekmektedir. Hava kargo heterojen bir yapıya sahip olduğu için sınıflandırma yapılarak yüklerin türlerine göre ayrılması gerekmektedir. En sık kars¸ılas¸ılan sınıfandırma bic¸imi, kargoyu genel kargolar ve o¨zel kargolar s¸eklinde yapılanıdır. Genel kargolar, o¨zelligˆi olan maddeler ve tehlikeli maddeler gibi kabulu¨nde, yu¨klenmesinde ve depolanmasında o¨zel bir is¸leme gerek duyulmayan ve ulas¸tırılmalarında acil bir durumun so¨z konusu olmadıgˆı kargolardır. Özel kargolar ise; canlı hayvan, nakledilecek insan organı gibi yapıları ve ic¸erdikleri maddeler bakımından uc¸agˆa yu¨kleme ve bos¸altma sırasında o¨zel hizmet gerektiren kargolardır. Bu sınıflandırmanın yanında yine sık kullanılan bir digˆer sınıflandırma ise kargonun o¨zelligˆi ile beraber ulas¸ım hizmetinin gereklerini de ele alarak yapılanıdır. Bunların yanında kargoların acil, rutin bozulabilir ve rutin bozulmaz kargo s¸eklinde sınıflandırılması da mevcuttur. Hava kargo lojistik su¨rec¸leri ac¸ısından en fazla gu¨venlik riski yaratan kargo c¸es¸idi, tehlikeli maddelerdir. Tehlikeli maddeler 9 sınıf ve 16 bo¨lu¨mde incelenmektedir. Tehlikeli madde tas¸ımacılıgˆı konusunda temel du¨zenleme olan Birles¸mis¸ Milletler Tehlikeli Maddeler O¨rnek Du¨zenlemelerinde bazı tehlikeli maddeler riskleri nedeniyle gu¨venlik ac¸ısından yu¨ksek o¨neme sahip maddeler olarak belirlenmis¸tir. Gu¨venlik ac¸ısından yu¨ksek o¨neme sahip tehlikeli maddeler, herhangi bir tero¨rist saldırı amacıyla kullanılması durumunda kitlesel bir etki ortaya c¸ıkabilmektedir. Hava kargo endu¨strisinde tero¨rizmle ilgili temel gu¨venlik riskleri u¨c¸ grupta ele alınmaktadır:

• Uçak kaçırma; Bir kargo uçağını kaçırarak kitle imha silahı olarak kullanma

• Bir patlayıcının, uçakta taşınmak üzere tedarik zincirine sunulması

• Silah, patlayıcı, kimyasal, biyolojik, radyoaktif ya da nükleer maddelerin yasa dışı olarak hava kargo ile taşınması

Temel tero¨rizm risklerinin yanı sıra sabotaj, hırsızlık, soygun ve kargo olarak tas¸ınan es¸yanın kanuna aykırı ya da izinsiz bic¸imde alınması riski hava kargo ile ilis¸kili digˆer bir risk grubudur. ABD’de oldukça eskiye dayanan hava kargo güvenliğinin sağlaması için yapılan çalışmalar sonunda “bilinen go¨ndericiler” adı altında yeni bir program uygulamaya konularak, yalnızca havayolu s¸irketleriyle gec¸mis¸te is¸ yapmıs¸ tas¸ımacılık s¸irketlerinin kargolarının uc¸aklarda tas¸ınmasına izin verilmis¸tir. ICAO da tedarik zinciri gu¨venlik su¨recini olus¸turmak u¨zere “bilinen go¨nderici” ve “yetkili acente” kavramlarını ic¸erecek du¨zenlemeleri gerekli kılmıs¸tır. Amerika Birles¸ik Devletleri Ulas¸tırma Gu¨venligˆi I·daresi (TSA) u¨lkeye giris¸ yapacak tu¨m hava kargolar ic¸in havayolu sekto¨ru¨ne ve kargo tas¸ıyıcılarına yo¨nelik ek gu¨venlik o¨nlemleri getirmis¸tir.

Hava Kargo Loji·stik Süreci·

Hava kargo lojistik su¨recinin temel olarak u¨c¸ elemanı bulunmaktadır:

• Göndericiler

• Taşıyıcılar

• Alıcılar

Dış kaynakların kullanımı ile hava kargo lojistik süreci; hava yolu is¸letmelerinin, yer hizmetleri kurulus¸larının, hava kargo acentelerinin, taşıma is¸leri komisyoncularının, gu¨venlik kontrollerini uygulayan entegre depolama ve nakil hizmetlerinden sorumlu lojistik sagˆlayıcıların, go¨ndericilerin ve tedarik zincirinde yer alan digˆer kurulus¸ların da^hil oldugˆu bir su¨rece do¨nu¨s¸mektedir. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü; hava yolu is¸letmelerinin, yer hizmetleri kurulus¸larının, hava kargo acentelerinin, tas¸ıma is¸leri komisyoncularının, gu¨venlik kontrollerini uygulayan entegre depolama ve nakil hizmetlerinden sorumlu lojistik sagˆlayıcıların, go¨ndericilerin ve tedarik zincirinde yer alan digˆer kurulus¸ların go¨rev, yetki ve sorumlulukları ile gu¨venli tedarik zincirinde yer alan personelin is¸e alımı, nitelikleri ve egˆitimleri hakkında uygulanacak usul ve esasları du¨zenlemek amacıyla “Hava Kargo ve Posta Gu¨venligˆi Talimatı”hazırlamıs¸tır.

Gönderici

Gönderici hava kargo da dahil olmak üzere herhangi bir taşımacılık sürecini başlatan taraftır. Kargolar; go¨nderici tarafından ambalajlanmıs¸, belgelendirilmis¸ ve adres tespiti yapılmıs¸ olarak havayolu s¸irketine teslim edilmelidir. Yu¨ku¨n paketlenmesi, tas¸ınması ve dagˆıtımı ile ilgili tu¨m kurallar da^hil olmak u¨zere; kargonun c¸ıktıgˆı, transit gec¸tigˆi veya varıs¸ u¨lkelerinde yu¨ru¨rlu¨kte bulunan yasalara ve devletlerin uygulamalarına riayet etmek, belirtilen yasa ve kararların gerektirdigˆi tu¨m bilgileri sagˆlamak, bu bilgileri hava yolu kons¸imentosuna eklemek zorundadır. Aksi ha^lde go¨nderici bu hu¨kme uyulmaması nedeniyle meydana gelebilecek zarar ve kayıplardan sorumludur.

Taşıma İşleri Organizatörleri (Freight Forwarderlar)

Sekto¨rdeki yaygın isimleriyle freight forwarder’lar kara yolu, havayolu, deniz yolu, demir yolu tas¸ımacılıgˆının ve kombine tas¸ımacılıgˆın yanı sıra lojistik hizmetler veren; gu¨mru¨kleme ve sigorta hizmetlerini gerc¸ekles¸tiren ve aktif bir acente agˆına sahip olan genellikle uluslararası hizmet organizato¨r firmalardır. Freight forwarderlar, farklı birc¸ok go¨nderenden teslim aldıkları go¨nderileri birles¸tirerek konsolide go¨nderi s¸eklinde, hacim ve agˆırlık ac¸ısından en hesaplı ambalajlama yaparak hizmetlerin uluslararası standarda ulas¸tırılarak kalite ve maliyetlerin arzu edilen seviyeye getirilmesi sagˆlanabilmektedirler.

Kargo Acentaları

Lojistik firma (International Air Transport Association Uluslararası Hava Tas¸ımacılıgˆı Birligˆi) acentesi ise havayolu tas¸ıma s¸irketinin yasal temsilcisi olarak her tu¨rlu¨ is¸lemi yapmaya yetkilidir. Bir havayolu is¸letmesinden temsil yetkisi alan acenteler o havayolu is¸letmesi namına ve hesabına tas¸ıma so¨zles¸mesi yapabilmektedirler.

Yer Hizmeti İşletmeleri

Tu¨rkiye’de yer hizmeti veren kurulus¸lar, Havaalanları Yer Hizmetleri Yo¨netmeligˆi’nde (SHY-22) belirtilen s¸artları sagˆlayarak her havaalanı ve her bir hizmet tu¨ru¨ ic¸in ayrı c¸alıs¸ma ruhsatı alan kurulus¸lardır. Bu ruhsat c¸erc¸evesinde kargolar ic¸in kargo kontrolu¨, birim yu¨kleme gerec¸lerinin kontrolu¨, yu¨kleme-bos¸altma (ramp) ve ellec¸leme ile gerektigˆinde ruhsat da^hilinde gu¨mru¨klu¨ depolama ve antrepo hizmeti veren kurulus¸lardır.

Havayolu İşletmeleri

Nakliyat bo¨lu¨mu¨nu¨ gerc¸ekles¸tiren is¸letmeler, havayolları ya da digˆer bir ifade ile tas¸ıyıcılardır. Aynı zamanda bunlara uc¸ak ya da havaaracı is¸leticileri adı da verilmektedir. Yolcu ve kargo tas¸ıyan havayollarının yanında bir de UPS, FedEx gibi ekspres tas¸ıyıcılar, ku¨resel hava kargo sekto¨ru¨nde o¨nemli bir yer tutmaktadırlar. Bunlar kargo acenteleri, freight forwarder, yer hizmeti is¸letmesi ve havayolu gibi su¨rec¸teki tu¨m elemanların go¨revlerini bu¨nyelerinde birles¸tirerek entegre kargo tas¸ıma hizmeti sunmaktadırlar. Bu nedenle bunlara “entegre tas¸ıyıcılar” adı da verilmektedir. Hava tas¸ımacılıgˆında kargo c¸es¸itli bic¸imlerde tas¸ınabilmektedir. Hem yolcu hem de kargo tas¸ıyan uc¸ak tiplerinde, yalnızca kargo tas¸ımak u¨zere tasarlanmıs¸ ya da modifiye edilmis¸ kargo uc¸aklarında tas¸ıma yapılabilmektedir. Hava kargonun gu¨venlik riskleri de tas¸ıma bic¸imine go¨re farklılık go¨stermektedir. Gu¨venlik uygulamalarının standardizasyonu için bu uçaklar için öngörülen tas¸ımalarda SCO ve SPX olmak üzere farklı kodlar kullanılır.. Go¨nderide sadece kargo havaaracında tas¸ınması ic¸in yeterli olan standartlarda gu¨venlik uygulamalarının gerc¸ekles¸tirildigˆini belirtmek ic¸in kullanılan SCO ve go¨nderide hem kargo hem de yolcu uc¸agˆında tas¸ınması ic¸in yeterli olan standartlarda gu¨venlik uygulamalarının gerc¸ekles¸tirildigˆini belirtmek ic¸in kullanılan SPX olmak u¨zere farklı kodlar kullanılır. Uçağa yükleme şekillerine göre kargolar; dökme (bulk) ve ULD kargolar olmak üzere ikiye ayrılır. ULD Uc¸aklarda kullanılan iglo, konteyner, palet gibi birim yu¨kleme arac¸larıdır.2920 Sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’na göre hava yoluyla tehlikeli madde tas¸ımasının, ICAO’nun Ek-18 doküman 9284_AN/905 ve IATA’nın silah, cephane, her tu¨rlu¨ harp malzemeleri, patlayıcı vb. tehlikeli maddeler ile ilgili düzenlemesinde yer alan kurallar çerçevesinde yapılması zorunludur.

Kargo Güvenlik Kontrolleri

Uygulanabildigˆi yerlerde tarama da da^hil olmak u¨zere tu¨m kargo ve postanın uc¸agˆa yu¨klenmeden o¨nce gu¨venlik kontrollerine tabi tutulmasını sagˆlayan bir dizi standart getirmis¸tir. Prensipte havaaracı is¸leticisi, uc¸agˆa yu¨klemeden o¨nce kargo ve postanın %100 oranında taranmasını sagˆlayarak kargo gu¨venligˆinde tu¨m sorumlulugˆu u¨stlenebilir. Ancak hava kargo için bunu uygulamak çoğu zaman mümkün değildir. SHT-17.6’ya go¨re gu¨venlik kontrolu¨, yasaklı o¨gˆelerin giris¸ini o¨nleyebilecek usullerin uygulanmasını ifade etmektedir. Hava kargo ile ilgili gu¨venlik kontrolleri ise aynı talimatın 6. maddesinde s¸u s¸ekilde sıralanmaktadır:

• Havaaracına yüklenmeden önce tüm kargo ve postaların güvenlik kontrollerine tabi tutulması zorunludur. Havayolu is¸letmesi, bu gibi kontrolleri kendi uygulamadıkça veya yetkili acente, bilinen gönderici veya kayıtlı gönderici tarafından bu gibi kontrollerin uygulandıgˆını teyit etmedikçe havaaracında tas¸ımak üzere kargo ve posta kabul edemez.

• Hava yolu is¸letmeleri, gönderi teslim aldıkları yetkili acente, bilinen gönderici ve kayıtlı göndericilerin uyguladıkları güvenlik kontrollerini kalite kontrol kapsamında inceleyebilir.

• Hava kargo ve postanın güvenlik kontrollerine tabi tutulmasına dair digˆer standart ve uygulamalar Millî Sivil Havacılık Güvenlik Programı’nda düzenlenmis¸tir.

Bu açıdan güvenlik kontrollerinde yetkili acenta tarafından belirlenen güvenlik kontrolleri uygulandıktan sonra kabul edilmis¸ gönderi, güvenli gönderiye dönüs¸ür. Gu¨venli go¨nderilerin korunması da yetkili acente sorumlulugˆundadır. Hazırlanan go¨nderi, gu¨venlik beyan formu (yetkili acente tarafından go¨nderiyi sevk ederken elektronik veya yazılı formatta hazırlanan ve go¨nderiye es¸lik eden ve c¸es¸itli bilgileri ic¸eren doku¨man) havaaracına yu¨kleme yapılmadan o¨nce ve yu¨kleme yapıldıktan sonra saat boyunca veya saatten uzun su¨ren uc¸us¸larda uc¸us¸ su¨resi boyunca muhafaza edilmelidir ve as¸agˆıdaki bilgileri ic¸ermelidir:

• Sivil Havacılık Genel Müdürlügˆü tarafından verilen yetki belgesi numarası,

• Kons¸imento numarası,

• Gönderinin içerigˆi,

• SPX, SCO ve SHR güvenlik durumlarından gönderi için geçerli olan biri

• KC, AC, RA veya Kullanılan ve uygulanan tarama yöntemi belirten veya tarama muafiyeti nedeni belirten güvenlik durumlarından biri

• Güvenlik durumunu belirleyen kis¸inin ismi veya denk bir tanımlama ile güvenlik durumunun belirlendigˆi tarih ve zaman

• Bas¸ka bir yetkili acentenin gönderiye vermis¸ oldugˆu güvenlik durumunu kabul etmis¸ olan yetkili acentenin yetki belge numarası

Yetkili acente; güvenli gönderinin kabulü, korunması ve belgelenmesinde güvenlik önlemlerinin alt yükleniciye verilmesine yönelik bazı hususlarda alt sözles¸me yapabilir. Uzman personel ve nitelikleri ise SHT-17.6’da ele alınan bir bas¸ka husustur. Yetki belgesi verilerek onaylanmıs¸ kurulus¸lar, gu¨venlik kontrolu¨ yapan tu¨m go¨revlilerin SHT-17.2 Talimatı gereklilikleri ile uyumlu bir bic¸imde is¸e alınmasını ve egˆitilmesini sagˆlamak durumundadır.

Kargo Terminali Güvenliği

Kargo terminalinin temel is¸levi, kargonun bas¸langıç noktasından varıs¸ noktasına hareketini sagˆlamaktır. Tipik olarak bas¸langıç noktasında kargo, yer hizmeti aracılıgˆıyla bos¸altılır, gerekirse tartılır ve egˆer kons¸imento ve ilgili digˆer dokümanlar gönderilen mallar ile birlikte gelmis¸ ise is¸lemi yapılarak kargo varıs¸ noktasına göre ayrılır.Güvenlik gönderilen malların tesliminde kullanılan kamyonların park edebilmeleri ic¸in varolan park alanlarından başlanarak sağlanmalıdır. Go¨nderilen mallar, terminalin ic¸ine alındıktan sonra gu¨c¸lu¨k c¸ıkaran is¸lerden biri de ayırma su¨recidir. Kargoların ayırılması için düşük mekanize, açık mekanize ve sabit mekanizeden oluşan üç tip mekanizasyon sistemi kullanılmaktadır. O¨zellikle tas¸ıma ve depolama gibi is¸lerdeki is¸gu¨cu¨nu¨n fazla nitelik gerektirmemesi, is¸gu¨cu¨nu¨n ucuz oldugˆu u¨lkelerde mekanizasyon yerine bu is¸lerde yogˆun olarak insan gu¨cu¨ne dayanan is¸letim modellerinin tercih edilmesine neden olmaktadır. Bu durum ise hem kis¸i sayısının fazlalıgˆı hem de personel devir hızının yu¨ksekligˆi nedeniyle insan kaynaklı tehditlere yo¨nelik riski artırmaktadır. I·s¸e giris¸ o¨ncesindeki gu¨venlik aras¸tırmalarının derinlemesine yapılması, is¸ esnasında tarama ve izlemelerin su¨rekli bic¸imde sagˆlanması, c¸alıs¸anlarla daha uzun kontrat su¨relerinin yapılması insan kaynaklı gu¨venlik riskini kontrol etmeye yardımcı olabilecek o¨nlemler arasında yer almaktadır. Operasyonel açıdan karmaşık bir problem olan yu¨ku¨n uc¸us¸a hazırlanma su¨recinde gu¨venlik ac¸ısından gerekli tedbirlerin alınması, eris¸imin sadece yetkili kis¸ilerle kısıtlanması gerekmektedir. Aksi ha^lde uc¸agˆa yo¨nlendirilen kargolar, sabotaj veya bomba gibi risklere ac¸ık ha^le gelebilmektedir. Terminal operasyonlarının bir diğer problemi olan doküman akışı süreci gelişen teknoloji ile hızlandırılmış (e-konşimento gibi) ve yetkisiz kişilerin sürece erişimi engellenerek bilgi güvenliği arttırılmıştır. Bazı havaalanlarında, farklı havayollarına kargo terminalleri tahsis edilmis¸tir. Aynı zamanda freight forwarderlar ic¸in kargoları konsolide etme ve dagˆıtım is¸lemlerinin yerine getirilebilmesi ic¸in alanlar ve ofis alanları ayrılmıs¸tır. Tu¨m bu sahaların gu¨venligˆinin sagˆlanması ayrı birer mu¨cadele alanıdır. Depolama alanlarındaki güvenlik önlemleri hava kargo için bekleme zamanları ve kargonun cinsi göz önüne bulundurularak alınmalıdır. Hava kargo terminalinde yalnızca giden ya da gelen kargolar bulunmaz. Aynı zamanda geldigˆi havaaracı dıs¸ında bas¸ka bir havaaracı ile devamı olan kargo veya posta anlamına gelen transfer ve transit kargonun da gu¨venligˆinin sagˆlanması gerekir. Havaalanı kargo terminali giris¸ kontrolu¨nde u¨c¸ kritik husus so¨z konusudur. Bunları, s¸u s¸ekilde sıralamak mu¨mku¨ndu¨r:

• Yetkilendirilmemis¸ bireylerin girişi engellenmelidir.

• Korunan bölgelere yetkilendirilmemis¸ giris¸ler izlenmelidir.

• Yetkilendirilmemis¸ giris¸ yapan kis¸iler ve araçlar yakalanmalıdır.

Tüm bu fonksiyonlar, Havaalanı Güvenlik Programı’nın bir parçası olarak formüle edilmeli ve dokümantasyonu yapılmalıdır.