Ünite 4: Süt Sığırcılığı

Bir Süt Sığırcılığı İşlemesini Kurmaya Başlarken Göz Önüne Alınacak Noktalar

İşletme Yerinin Seçimi ve Büyüklüğü

İşletme sahibinin ve ya işletmeden sorumlu birinci kişinin işletmede oturması, işletmenin başarılı olması açısından önemlidir. İşletmede ulaşımda her hangi bir mevsimde sorun olmamalıdır. Arazi yeterince büyük olmalıdır. İşletme yerleşim yerlerine uzak olmalıdır. İşletmede su ve elektrik sorunu olmamalıdır. İşletme etrafında yeterince sulu arazi olmalıdır kaba yem için arazi özellikle kaba yem olarak değerlendirilen bitkilerin yetiştirilmesine uygun olmalıdır.

Çevrenin Korunması İle İlgili Olarak Alınması Gereken Önlemler

Süt sığırcılığı işletmeleri planlanırken, işletmede ortaya çıkacak atıkların çevreye zarar vermemesi için gereken önlemler alınmalıdır.

İşletme İçin Yapılabilirlik Raporu Hazırlanmasına Temel Olabilecek Bilgiler

Bir süt sığırı yetiştirme işletmesi kurulurken kredi kurumlarınca kabul edilebilecek nitelikte bir yapılabilirlik raporu hazırlanması ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir.

Yıllara Göre Sürünün Beklenen Durumu

• Buzağılama durumu : %90
• Buzağı kayıpları : %10
• Genç hayvan kayıpları : %5
• İneklerde ölüm oranı : %2
• İlk doğurma yaşı : 24 ay
• Ayıklama oranı :%25-%30

İşletmede Üretilmesi Beklenen Ürünler

Sürünün kurulması için genellikle 6-7 aylık gebe olan ve sonbaharda buzağılaması beklenen düveler satın alınır. Genç erkek hayvanlar 16 aylıkken ortalama 550 kg gelecek şekilde besiye alınarak değerlendirilir.

Bir buzağının sütten kesilinceye kadar içmesi gereken süt miktarı 150 kg’dır.

Sağmal İneklere Verilecek Kesif Yem Miktarı

Sağmal inekler için öngörülen günlük kesif yem miktarı aşağıda günlük süt verimine göre aşağıdaki hesaplama dikkate alınmalıdır:

• 11 kg’a kadar 1:3.0
• 11-25 kg 1:2.0
• 25 kg’dan fazla 1:1.5

Genç Hayvanlara Verilecek Kesif Yem Miktarı

Genç hayvanların kesif yem gereksinimi, işletmenin benimsediği besleme şekline göre değişir (Çizelge 4.2’yi inceleyiniz).

Yataklık Malzeme

Ahırların durak düzenlemesine ve durakta kullanılacak yataklık tipine bağlı olarak kullanılacak yataklık miktarı değişebilir. Birçok işletme sabit yataklıklar kullanmayı tercih etmekle birlikte kum kullanmayı tercih eden işletmelerde bulunmaktadır. Yataklık olarak sap kullanacak işletmelerin bir durak için kullanacağı miktar günde 2-3 kg civarında olur.

İşletme Malzemesi, Bakım ve Onarım, Yakıt, Enerji ve Su Giderleri ve Genel Giderler

İşletme giderleri; bakım-onarım, yakıt, elektrik, enerji ve su giderleri, yem giderlerinin %15 i olarak kabul edilir.

İşçilik Giderleri

İşçilik giderleri, bir inek için gereken günlük işgücü miktarı, sağımın makine ile yapılması şartıyla 20-25 dakika alabilir.

İşletmede Sığırlar İçin Gerekli Binaların Planlanması

Süt sığırcılığında, ineklerin ahırlarda rahat etmeleri, daha az mastitise yakalanmaları, işçilerin daha verimli çalışmaları, ahırların ve ek binaların iyi bir şekilde planlanmasına bağlıdır.

Havalandırma

İyi bir havalandırma, uygun ahır ikliminin düzenlenmesine temel oluşturur. Havalandırma öncelikle taze havanın sağlanması için gereklidir. Buna ek olarak ahır içinde oksijenin iyi bir şekilde sirkülasyonu sağlanmalı, hayvanlar tarafından meydana getirilen karbondioksit ve amonyak gibi zararlı gazlar ile fazla ısı ve nem ortamdan uzaklaştırılmalıdır. İyi bir havalandırma hastalıkların önlenmesine süt sığırları için kuru ve taze hava içeren bir ortamın oluşturulmasına katkıda bulunur.

Süt sığırları için ahır sıcaklığının -10 derece ile 20 derece arasında olması önerilir. Optimum ahır sıcaklığı, süt sığırları için 10 derecedir. Ahırda sıcaklığın artmasıyla hayvanların vücutlarındaki ısıyı atamamasına neden olur ve hayvan ısının artmaması için az yem tüketir böylece süt verimi düşer. Düşük sıcaklıklarda ise süt sığırlarının süt verimi azalır çünkü hayvanlar yemle aldıkları enerjiyi vücut ısılarını korumak için kullanırlar. Bu nedenle yem tüketimleri artar. B

irçok ahır sisteminde doğal havalandırma sistemi kullanılmaktadır. Bu havalandırma sisteminde ahırın içi doğrudan doğruya hayvanların ürettiği ısı ile ısınır. Sıcak havanın yüklemesi prensibine dayanan sitemde sıcak hava yükselir ve hayvanların üzerinde alçak basınç oluşturur. Bu şekilde yeni taze hava açıklıklardan içeri girer.

Ahırlarda hava cereyanı olayını en asgari düzeye indirmek gerekir çünkü hava cereyanı hayvanlarda sağlık sorunlarına sebep olabilir. Havalandırma yüksek düzeyde olduğunda iç ve dış ortam arasındaki ısı farkı küçülür.

Çatı Eğimi

Çatı eğiminin artması, hava giriş ve çıkış açıklıkları arasındaki yükseklik farkını artırır. Dik eğimli çatı, ahır içinde ılık havanın yukarı doğru yükselmesini kolaylaştırır. Bu yönüyle havalandırmayı olumlu yönde etkiler. Çatının yatayla 22-25 derecelik açı oluşturması tavsiye edilir.

Barındırma Sistemleri

Süt sığırcılığında serbest duraklı sistemler, derin altlıklı barındırma sistemi, bağlı duraklı sistemler olmak üzere 3 tip barındırma sistemi vardır.

Serbest Duraklı Ahırlar

Serbest duraklı ahırlarda inekler hareketlerinde daha özgürdürler. Duraklara bağlı değillerdir ve süt sağım bölümüne girmek için yollarını kolayca bulabilirler. Bu sistem işgücü ve zamandan tasarruf sağlar. Bunlara ek olarak süt sığırı yetiştiricisini daha fazla sayıda inek yetiştirmesini de mümkün kılar.

Serbest duraklı ahırlarda serbest duraklar bacak ve meme yaralanma riskini minimum düzeye indirmelidir. İneklerin büyüklüğüne bağlı olarak değişmek üzere serbest durakların optimum genişliği 120 cm’dir. Serbest durak zeminin sağlam ve ahır zemininden yüksek olması istenir. Durak zemininin mümkünse ısı yalıtımlı ve servis yolu zemininden yaklaşık 20 cm daha yüksek olmalıdır. Serbest duraklarda yumuşak ve kuru bir yataklık sağlamak için, saman veya hızar talaşı yahut kauçuktan imal edilmiş hazır malzemeler kullanılabilir. Süt sığırında yemlik şekli ve boyutu; sürü büyüklüğüne, mekanizasyon derecesine ve hayvanların yaşlarına bağlı olarak değişebilir. Hayvan yaşına yemlik uzunluğu inekler için 65 cm’den az olmamalıdır Yem yolunun genişliği yemlemenin şekline bağlı olarak 3-5 metre olmalıdır. Yemliğin tabanı hayvanın bulunduğu servis yolunun tabanından yaklaşık 10 cm yukarıda olmalıdır.

Bu durum ineklerin yem yerken ön ayaklarındaki yükü hafifletecek ve inekleri rahatlatacaktır. Yemlik ön duvarından sonra yemlik mesafesi en az 70 cm olarak düşünülmelidir. Sürü sağlığının kontrol altına alınması için hasta inekler ve buzağılayan inekler için uygun bölmeler gereklidir. Optimum bakım için 3 tip bölmeye ihtiyaç vardır. Tecrit bölmesi(ayırma), doğum bölmesi, tedavi bölmesi (hasta hayvan).

Tecrit Bölmesi: Sürüden uzun süre ayrılan hasta inekler için kullanılır. Bu bölme sağım odasına ve yem yoluna yakın olmalıdır, hijyenik olmalıdır.

Doğum Bölmesi: Çok iyi donatılmalıdır. Doğumu yaklaşan inekler yeni çevreye alıştırılmak için birkaç gün önceden bu bölmeye alınır.

Revir Bölmesi: Kızgınlık gösteren inekler, gebelik teşhisi ve suni tohumlama yapılacak ineklerin vücut sıcaklıklarını ölçmek ve kısa süreli tedaviler için kullanılır.

Sağım Binası

Sağım binalarında inekler sağımcının bulunduğu yerden 75 cm yükseklikte olan sağım duraklarında makine ile sağılır.

Sağım durakları hayvan sayısına bağlı olarak, genellikle ardışık, balıksırtı, paralel veya dönen sistemler şeklinde düzenlenir. Ardışık duraklı sağım binaları sağmal inek sayısı 15 -25 civarında olan işletmeler için uygundur. Balık sırtı duraklı sağım binaları ise sağmal inek sayısı 25- 30 dan fazla olan işletmeler için uygundur.

Bekletme Odası ve Süt Odası

Sağım binasına girişte ineklerin toplu olarak bekletilebileceği, inek başına 1.3-1.5 metrekare alan düşecek şekilde, üzeri kapalı veya açık bir bölme yapılmalıdır ve zemin kaygan olmamalıdır eğim yüzde üç meyilli olmalıdır. Sağılan süt 1 saat içinde 8 dereceye sonrada depolama sıcaklığı 4 dereceye kadar soğutulmalıdır.

Buzağı Barınağı

Buzağılar sütle beslenme devresinde ayrı bölmelerde tutulmalı ve yemlenmelidir. Bitişik bölmeleri ayıran duvarların yüksekliği 110-120 cm olmalıdır. Bölme aralarının yerden 90 cm yüksekliğe kadar olan kısmı tamamen kapalı, üst tarafı parmaklık yapılabilir.

Buzağı bölmelerin drenajının uygun olması büyük önem taşır. Buzağılara kuru bir yataklık sağlanmalıdır. Beton ayaklar üzerine üst kısmı 6-8 cm, alt kısmı 4-5 cm, derinliği de 5 cm kadar olan tahta çıtaları 2,0-2,5 cm aralıkla döşeyerek yapılmış ızgara koymak ve bolca yataklık sermekle buzağılar için azami rahatlık sağlanabilir.

Damızlık İnek Sağlanması

Ahırların inşaatı tamamlandıktan sonra damızlık inek veya düve sağlanıp işletme faaliyete geçebilir. Satın alınacak hayvanların genetik kapasitelerinin yüksek ve sağlıklı olmaları önemlidir. Bu aşamada; süt verimi yüksek olan Siyah Alaca, Esmer, Sarı Alaca (Simmental) gibi kültür ırklardan biri tercih edilebilir. Dünya süt sığırcılığında egemen ırk olan Siyah Alaca Türkiye’de de en yaygın kültür ırkıdır. Meradan yararlanan ve süt satış fiyatı ülke ortalamasının altında seyreden yöreler başta olmak üzere Türkiye’nin hemen her yerinde, görece daha dayanıklı, uzun ömürlü ve etçilik yeteneği daha yüksek olan Simmental ve Esmer ırk sığırlar yetiştirilebilir.

Türkiye İstatistik Kurumu veri tabanında Türkiye’nin 2017 yılı sığır varlığı 15,9 milyon baş olarak bildirilmektedir. Türkiye’de yetiştirilen yerli ve kültür sığır ırkları aşağıda şekilde özetlenebilir.

Yerli Sığır Irkları

• Yerli Kara
• Kilis (Güney Anadolu Kırmızısı)
• Doğu Anadolu Kırmızısı
• Yerli Güney Sarısı
• Boz Irk
• Zavot

Kültür Sığır Irkları

Kültür sığır ırkları; İngiltere başta olmak üzere Batı ve Orta Avrupa ülkelerinde, genellikle sanayi devriminden sonra elde edilmiş ve ıslah çalışmaları ile verimleri sürekli arttırılmış yüksek verimli hayvanlardır. Bunlardan bazıları:

• Esmer,
• Siyah Alaca,
• Jersey ve
• Sarı Alaca (Simmental) olarak sıralanabilir.

Süt Verimi Yüksek İneklerde Vücut Yapısı

Süt ineklerinin vücut yapısı özel ırk karakterleri göz ardı edilerek; meme yapısı, vücut kapasitesi, arka bacak ve ayak yapısına bakarak değerlendirme yapılmalıdır.

Süt Sığırlarında Bakım ve Yönetim

Doğum

Sığırlarda gebelik süresi ortalama 280 gündür. Doğuma yaklaşık bir hafta kaldığı tahmin edilen inek temiz, dezenfekte edilmiş ve bol yataklık serilmiş doğum bölmesine alınır. Doğum yaklaştığında inek sakinleşir, hareketleri yavaşlar, meme büyür ve gerginleşir. Vulva şişer ve mukos akıntı artar, sağrı bağları genişlediği için kuyruğun etrafında çukurluk oluşarak karnın üst kısmı hafifçe içeri çöker. Doğum gerçekleşir gerçekleşmez buzağının nefes alıp almadığı kontrol edilerek ağız ve burundaki mukos kalıntılar temizlenmelidir. İnek, buzağısını yalamıyorsa buzağı temizlenmeli ve kurutulmalıdır. Bundan sonra göbek kordonun bakımı yapılmalıdır. Tüm bu işlemler tamamlandıktan sonra en kısa sürede buzağının ağız sütü içmesi sağlanmalıdır.

Buzağı Büyütme

24-48 saatten sonra anasından ayrılan buzağıya sütü kova ya da biberon ile içirerek buzağı büyütülür. Süt iki öğünde ve vücut sıcaklığında (36-38) verilmelidir.

Sütten Kesimden sonra Bakım ve Büyütme

Sütten kesilen buzağılar yaş, ağırlık ve 4-5 aylıktan sonra cinsiyet farklarına göre küçük gruplar halinde barındırılır. Dişi buzağılar süt, erkek buzağılar et üretimi amacıyla büyütülür.

İlk Kez Damızlıkta Kullanma

İlk damızlıkta kullanma yaşı yavru almak için düvenin ilk defa boğayla çiftleştirildiği veya suni tohumlama yoluyla tohumlandığı yaştır. Bu yaş genellikle iki yaştır.

İneklerin Bakımı

Doğuran bir ineğin, doğumu izleyen sekiz saat içerisinde yavru zarlarını atması beklenir. İneklerden yılda bir buzağı almak amaçtır. Bu nedenle bir ineğin doğurduktan sonra tekrar gebe kalmasına kadar geçen süreyi tanımlamak için kullanılan servis periyodunun en geç 70-90 gün kadar olması istenir.

İneklerin bakımında önemli olan konular aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Sağım
• Kuruya çıkarma
• Tırnak bakımı
• Tımar

Kayıt Tutma

İşletmelerdeki ineklerin ve bunlardan elde edilen yavruların ileride damızlık olarak satılabilmeleri için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın “Damızlık Süt Sığırlarında Soy kütüğü Talimatı”nda istenen kayıtlara temel oluşturmak üzere, işletmede bazı bilgilerin kaydedilmesi önemlidir. Bu bilgiler aşağıda sıralanmıştır.

1. Hayvanın doğum tarihi ve kendisinin, anasının ve babasının kulak numarası,
2. Tohumlamaya ilişkin bilgiler (tohumlama tarihi, tohumlamada kullanılan boğanın numarası),
3. Çeşitli dönemlerdeki canlı ağırlıklar,
4. Süt verimi,
5. Kuruya çıkarma tarihi,
6. Sağlık bilgileri,
7. Yem ve yemlemeye ait bilgiler

Kontrol sağımı adı verilen bu uygulama ile elde edilen değerlerden de laktasyon süt verimi tahmin edilir. Kontrol sağımlarından laktasyon süt verimini tahminde kullanılan yollardan biri Trapez yöntemidir. Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği’nin çalışmalarında ineklerin laktasyon süt verimini bu metotla tahmin etmektedir. Bu yöntemde, bir kontrolden bunu izleyen diğer kontrol gününe kadar geçen süre bir kontrol periyodu olarak alınmaktadır.

Sağlık Koruma

Sağlık koruma çalışmaları hayvanların hastalanmalarını engelleyecek önlemleri alma çabalarını içerir. Yoksa hasta bir hayvanın iyileştirilmesi, sağlık koruma değil tedavidir. Tedavide veteriner hekimliğin uğraş alanıdır.

Sağlık koruma konusunda yeterince bilgi sahibi olmak;

• Sürüde hastalıkların görülme sıklığını azaltır
• Hastalıkların yol açtığı verim düşüklüğü, tedavi masrafları ve ölüm oranının azalmasını sağlar.

Başarılı bir sağlık koruma programı; iyi bir zooteknist, uzman bir veteriner hekim ve bilgili bir yetiştiricinin işbirliği ile hazırlanıp yürütülebilir.