Ünite 8: Tavuk Yetiştirme

Tavukçuluğun Hayvancılıktaki Yeri ve Önemi

Tavukçuluk ilk zamanlarda ailelerin kendi yumurta ve tavuk eti ihtiyaçlarını karşılamak için evlerinin civarında açık hava da gerçekleştirdikleri bir faaliyet olurken, nüfus artışı ile birlikte talebin de artması verimli ve performanslı besilik ifadesinin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Tavukçuluk sektörünün hayvancılık içerisinde gelişmesinde aşağıda listelenen bazı avantajlar etkili olmuştur.

• Tavuğun üreme yeteneği yüksektir.
• Gerek avlanma, gerekse yetiştirme ile elde edilen tavuk eti ve yumurta her toplumda aranılan, sevilen bir gıda maddesidir.
• Diğer hayvansal gıdalar gibi tavuk eti ve yumurtanın da insanın bedensel ve zihinsel gelişimindeki önemi anlaşıldıkça bu ürünlere olan talep artmıştır.
• Tavukçuluk için az bir alan yeterli olmaktadır.
• Tavukların diğer çiftlik hayvanlarına göre deneme ve laboratuvar hayvanı olarak daha yaygın kullanılmaları özellikle fizyoloji, besleme, genetik, hastalıkları ve diğer alanlarda hızlı bilgi edinilmesine imkân vermiştir.
• Generasyonlar arası sürenin diğer çiftlik hayvanlarına göre daha kısa olması, tavukçulukta genetik ve ıslah alanındaki çalışmaların kısa sürede sonuç vermesine, dolaysıyla verimliliğin hızla armasına yol açmıştır.

Türkiye Tavukçuluğu

Türkiye’de tavukçuluğun geliştirilmesine yönelik ilk çalışmalar 1930’lu yıllarda Ankara’da Merkez Tavukçuluk Enstitüsü’nün kurulmasıyla başlamıştır. 1952 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı Merkez Tavukçuluk Komitesi kurulmuş ve çalışmaların daha etkin yürütülebilmesi için Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı Küçük Evcil Hayvancılık şubesi oluşturulmuştur. 1980’li yıllarda Erbeyli Araştırma Enstitüsünde etlik piliç ıslahına yönelik çalımalar yapılmıştır. Son yıllarda bu sektör için üretim maliyetlerinin azaltılması, ürün kalitesinin yükselmesi ve pazarlamadaki etkinliğin artırılması konuları üzerinde çalışılmaktadır.

Tavuk Irkları

Kesin olmamakla birlikte M.Ö. 2000 yıllarında tavuğun evcilleştirilmiş olabileceği düşünülmektedir. Gerek et, gerekse yumurta verimi yönünde kullanılmakta olan tavuklar Saf ırklar ve Hibritler olmak üzere iki grup altında toplanabilir.

Saf Irklar

Saf ırklar da kendi içinde üç gruba ayrılmaktadır.

Etçi ırklar

Bu ırklardan en önemlisi Cornish ırkıdır. Bu ırk İngiliz ırklarının en tanınmış ve en yaygın olanıdır. Kısa bacaklıdırlar. Göğüs ve butlar ile kasların gelişimi gayet iyi durumdadır. Yumurta verimleri düşük olup yılda 100- 120 adettir. Canlı ağırlık; horozlarda 4.8 kg, tavuklarda 3.6 kg kadardır.

Yumurtacı ırklar

Yumurtacı ırkların en önemlisi Akdeniz kökenli Leghornlardır. Bütün dünyada yumurtacı yönüyle tanınan bu ırkın, ortalama canlı ağırlıkları tavuklarda 2 kg, horozlarda 2.5-3 kg’dır. Farklı çevre koşullarına uyum yeteneği yüksek olan bir ırktır. Yılda 250-270 adet yumurta vermektedirler.

Kombine ırklar

Bu saf ırklar Amerika kökenli olup, yumurta-et kombine verim yönlüdürler. Ortalama canlı ağırlıkları horozlarda 3.9 kg, tavuklarda 2.9kg civarındadır. En önemlileri New Hampshire, Plymouth Rock ve Rhode Island Red ırklarıdır.

Hibritler

Genetik yapı bakımından birbirinden farklı olan ebeveyn hatların çiftleştirilmeleri ile elde edilen ve ebeveynlerine göre daha yüksek verimli, yaşama gücü yüksek olan döllere hibrit denmektedir. Hibrit döllerin ebeveyn hatlarından devamlı elde edilmeleri gerekir. Günümüzde ticari işletmelerde artık tamamen hibrit döller üretimde kullanılmaktadır.

Tavuğun Biyolojik Yapısı

Tavuklar sıcakkanlı, yüksek metabolizma hızına sahip canlılardır. Kalp atış hızı oldukça yüksektir ve bazen dakikadaki atış sayısı 300’ü geçebilir. Tavuklarda ter bezleri bulunmadığından vücut sıcaklığı solunum ile dengelenir. Vücut sıcaklığı değişkenlik göstererek 40.6- 41.7°C’ler arasında seyreder.

Tavuğun Dış Yapısı

Tavuğun vücudu pulcuklarla kaplıdır. Baş kısmında ibik, gaga, kulakçık, sakal ve boyun atkı tüyleri vardır. Kuyruk kısmında bulunan yağ bezi, derinin tek salgı bezidir. Bu madde ile yağlanan tüyler (gagası yardımıyla) vücudun ıslanmasını önlediği gibi sıcaklığının korunmasında da rol oynar.

İskelet Sistemi

Tavuğun iskelet sistemi, uzamış veya kaynaşmış kemiklerden oluşur. Kanatlı iskeletinde görülen en önemli farklılıklar şunlardır:.

• Daha az kemik oranı,
• Çok sayıda kaynamış kemiklerin bulunması,
• Kemiklerin mineral kapsamının daha yüksek olması,
• İçerisinde ilik yerine hava ile dolu kemiklerin bulunması.

Sindirim Sistemi

Kanatlı hayvanların sindirim sistemi gaga ve ağız boşluğu ile başlar ve ürogenital yolla birleşerek kloakla son bulur. Bu sisteme dahil organlar; gaga, ağız, yemek borusu, kursak, bezel mide, taşlık, ince barsak, kör barsak, kalın bağırsak ve kloaktır. Ayrıca karaciğer ve pankreas da sindirime yardımcı organlardır.

Boşaltım Sistemi

Boşaltım sistemi, bir çift böbrek ve her böbrekten çıkan, idrarı kloaka taşıyan üreterlerden ibarettir. Kanatlılarda sidik torbası bulunmaz. Kolaka gelen idrar, kalın bağırsaktan atılan dışkı ile karışır.

Üreme Sistemi

Horozlarda üreme sistemi

Üreme sistemini testisler, spermayı nakleden ductus deferens denen bir çift kanal, üreterler ve çiftleşme organı (fallus) oluşturur. Testisler vücut boşluğunun sırt tarafında, böbreklerin ve karaciğerin üst kısmında, akciğerlerin alt kısmında yer almış yan yana iki adettir.

Tavuklarda üreme sistemi

Her bir yumurta bir ovum (yumurta sarısı) taşır ve tavuğun vücudunda iken döllenerek embriyo gelişmesi başlayabilir. Tavuk sperma ile tohumlansın veya tohumlanmasın sürekli olarak yumurtlar ve tohumlanmanın gerçekleşmesi veya olmaması yumurtlanan yumurta sayısını etkilemez. Yumurta tavukları bir günde birden fazla yumurta yumurtlayamaz.

Yumurta kanalı İnfundibulum, Magnum, İstmus, Uterus ve Vajina olmak üzere beş ana bölgeden oluşur.

Tavukçuluk Ürünleri

Yumurta

Yumurta, vücut tarafından kolayca yararlanılabilen biyolojik değeri tam protein ve diğer besin maddeleri içeriği nedeniyle, bitkisel proteinlerin kaliteleri için ölçüt olarak kullanılır.

Tavuk Eti

Tavuk etinin yağ kapsamının düşük olması nedeniyle kalori değeri de düşüktür, doymuş ve doymamış yağ asitlerini dengeli bir şekilde bulundurur. Kolay sindirilebilir, yumuşak, kolay çiğnenebilen, lezzetli bir gıdadır.

Kuluçka

Kanatlı hayvanlarda embriyo gelişiminin büyük çoğunluğu yumurtlama sonrasında kuluçka olarak isimlendirilen dış ortam da gerçekleştirilir.

Kuluçkalık Yumurtaların Seçimi ve Depolanması

Kuluçkalık yumurtalar sık (günde 4-5 defa) toplanmalı ve folluklardaki altlıklar sıklıkla takviye edilerek veya değiştirilerek temiz yumurta elde edilmesi sağlanmalıdır. Kuluçkalık yumurtalar ne çok büyük ne de çok küçük olmalı (50-70g arası), kabuk çatlak ve kırık olmamalıdır.

Kuluçkalık yumurtalar %75-80 nispi nemli odalarda 15- 18°C sıcaklıkta depolanmalıdır.

Kuluçka Koşulları

Kuluçka sürecine etki eden faktörler aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Sıcaklık: Gelişim devresinde en uygun sıcaklık 37.5- 37.8°C iken son üç günlük çıkış döneminde 36.9-37.2°C civarındadır.

Nem: Nispi nem gelişim döneminde % 55-60, çıkışta ise % 70’dir.

Havalandırma: Makinenin her bölgesinde eşit çevre koşullarının sağlanması amacıyla uygulanır.

Çevirme: Kuluçkanın ilk 18 günlük döneminde otomatik olarak 45 açıyla saatte bir defa yapılır.

Kuluçka Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Kuluçka randımanı: Kuluçkaya konulan yumurtalardan elde edilen canlı civciv oranı.

Döllük oranı: Kuluçka makinasına konulan yumurtalardan döllü olanlarının oranıdır.

Çıkış gücü: Döllü yumurtalardan elde edilen canlı civciv oranı.

Etlik Piliç Yetiştiriciliği

Etlik piliçler, yaklaşık 35-45 günlük yaşta pazarlanan ve bu yaşta erkek-dişi karışık olarak ortalama 2000-3000 gram canlı ağırlığa ulaşan piliçlerdir.

Yetiştirme Sistemleri

Bugün etlik piliç üretimi, yer durumuna göre altlıklı yer sisteminde ya da kafeslerde gerçekleştirilmektedir.

Altlıklı yer sistemi

Kümes tabanı, altlık veya yataklık denilen talaş veya benzeri materyalle, uygun kalınlıkta tamamen kaplanır. Civcivler, yemlik ve suluk gibi ekipmanlar yataklık üzerine yerleştirilir. Hayvanlar üretim döneminin sonuna kadar burada tutulurlar. Besi sonunda piliçler kesime gönderilir ve tüm altlık kümesten uzaklaştırılır. Sonrasında temizleme işlemi yapılır ve yeni dönem aynı şekilde tekrar edilir.

Kafes sistemi

Çeşitli olumsuz etkileri nedeniyle yumurta tavukçuluğuna nazaran daha az tercih edilmesine karşın son yıllarda ülkemizde yeni kafes sistemleri geliştirilmeye çalışılmaktadır.

Etlik Piliç Üretiminde Entegrasyon

Islah da dahil olmak üzere, üretim, kuluçka, kesim ve yem üretimini de kendi bünyesi içerisinde sağlayacak şekilde organize sisteme entegrasyon sistemi denir. Entegrasyonun başlıca avantajları aşağıda listelenmiştir.

• Yetiştirme tekniklerinin uygulanmasında entegre şirkete ait teknik elemanlar etkin olduğu için üreticiler arasında hata yapma farklılıkları ortadan kalkar.
• Üretimi sürdürmek ve gelir elde etmek daha az risklidir. Üretici sadece hayvanların bakımını üstlenir.
• Üretim kapasitesi çok yükseldiği için fiyat değişikliklerinden etkilenme daha azdır.
• Üretici açısından daha az sermayeye ihtiyaç duyulur.
• Kesim kalitesi daha yüksektir.
• Ürün pazarlamada daha az sorun yaşanır.
• Tarımsal üretimde tavukçuluktan elde edilen gelirlerin artırılmasına fırsat yaratmaktadır.

Yetiştirme İşlemleri

Kümes Hazırlığı ve Civcivlerin Yerleştirilmesi

Kümes hazırlığı için iki üretim arasında bırakılması gereken süre, kümes büyüklüğüne, işgücü miktarına, kullanılan ekipmanların özelliğine ve pazar durumuna göre ayarlanır.

Kümes tabanına, yaz döneminde 5-8, kışın 8-10 cm derinlikte ve ortalama 5 kg/m2 kadar tozsuz rende talaşı veya diğer altlık (yataklık) materyalleri serilmelidir. Civcivler kümese gelmeden mevsime bağlı olarak 24-48 saat önce kümes ısıtılmaya başlanmalıdır. Kümes içi sıcaklık ilk gün civciv seviyesinde 32-34°C olmalıdır. Civcivler, kuluçkadan çıktıktan sonra 6-12 saat içerisinde kümese yerleştirilmelidir. Civcivler büyüdükçe kümes içi hava sıcaklığı, iklime bağlı olarak, yaklaşık 21°C’ye ulaşıncaya kadar her hafta 3°C kadar azaltılır.

Yerleşim Sıcaklığı

Genellikle yerleşim sıklığı ile kümeste metrekare taban alanında büyütülen hayvan sayısı ifade edilir. Doğal havalandırmalı, pencereli kümeslerde etlik piliçlerin optimum büyümeleri için yerleşim sıklığı, 9-14 adet/m2 veya 15-22kg canlı ağırlık/m2 ’dir. Çevre kontrollü kümeslerde uygulanabilecek yerleşim sıklığı ise 15-22 adet/m2 veya 35-40kg canlı ağırlık/m2 olarak hesaplanabilir.

Aydınlatma

Aydınlatma süresi olarak uygulama; ilk günlerde 24 saat aydınlatma (genellikle 3-7 gün), daha sonra 23 saatlik aydınlık dönemden sonra 1 saat de karanlık dönem şeklindedir. Bu karanlık dönem, ani elektrik kesilmelerinde civcivleri karanlığa alıştırmak içindir.

Su ve Suluklar

100 hayvan için asma tip (çanak) suluklardan 7 tane, damlalıklı tip suluklardan ise 10 adet kullanılması gerekmektedir.

Yemleme ve Yemlikler

Etlik piliç yetiştiriciliğinde başlatma, büyütme, bitirme ve kesim öncesi yemleri farklı yaşlarda verilmektedir. Hayvan başına yemlik mesafesi; 1-14. günlerde 2.5-3.0 cm, 15-42. günlerde 4.5-6.0 cm hesaplanmalıdır.

Üretimin Değerlendirilmesi

Bir işletmede uygulanan yetiştiriciliğinin başarısının başka işletmelerle veya aynı işletmenin farklı dönemlerinde sağlanan başarının birbirleriyle karşılaştırılması en iyi şekilde verim indeksinin hesaplanması ile yapılabilir.

Yumurta Tavukçuluğu

Yumurta tavukçuluğunda; ilk 6 haftalık dönem civciv dönemi, 7 ile 18. hafta arasındaki dönem piliç (gelişme) dönemi ve 19. haftadan sonraki dönem ise tavuk (yumurtlama) dönemi olarak kabul edilmektedir.

Yumurta Üretim Hedefleri

Yumurta üretiminde ulaşılmak istenen hedefler aşağıda listelenmiştir.

• Tavuk başına yılda 320-340 yumurta elde edilebilmesi,
• 1kg yumurta için 1.6-1.8kg arasında yem tüketimi gerçekleştirecek şekilde, iyi bir yemden yararlanma kabiliyetine sahip olma,
• 16-18 haftalık büyütme döneminde %3-5 ölüm ve ayıklama ile yumurtlama dönemi olan ilave 12 aylık sürede % 5-6 veya daha düşük ölüm oranının gerçekleşmesi,
• Elde edilen yumurtalarda %75 ve daha yüksek oranda iri yumurta sağlanabilmesi.
• Yumurtaların elde edilmesinden pazarlama aşamasına kadarki sürede kırık yumurta oranının % 2’nin üzerine çıkmaması.

Yumurta İşletme Tipleri

Büyütme işletmeleri: Kuluçkahanelerden aldıkları günlük civcivlere yaklaşık 14-16 hafta bakarak, yetiştirdikleri yarkaları yumurta üretim işletmelerine satarlar.

Üretim işletmeleri: Büyütme işletmelerinden aldıkları yaklaşık 14-16 haftalık yarkalarla 12-14 aylık verim dönemi boyunca yumurta üretimi yapan işletmelerdir.

Büyütme-Yumurta üretim işletmeleri: Civcivleri günlük yaşta alarak, civciv büyütme ve yumurta verim dönemini kapsayacak şekilde yetiştirme ve üretim yaparlar.

Üretim Sistemleri

Günümüzde yumurta tavukçuluğu üretimi, yer durumunda göre büyük çoğunlukla kafes sisteminde gerçekleştirilmektedir. Kafes yumurta tavukçuluğunun birçok avantajı olmasına karşın aşağıda listelendiği şekilde dezavantajları da vardır.

• Kafes siteminin kurulum maliyeti yer sisteminden yüksektir.
• Kafeste barındırılan tavuklarda, kafes yorgunluğu adı verilen bir rahatsızlık görülmektedir.
• Kafeste barındırılan tavuklarda hareketsizlik nedeniyle daha fazla yağlanma görülür. Özellikle karaciğerin yağlanması ölümlere neden olabilir.

Yetiştirme Teknikleri

Yetiştiriciler, ya civciv satın alıp kendileri büyüterek veya 16 haftalık yaştaki yarkaları büyütme işletmelerinden satın alarak yetiştiricilik yapmaktadırlar.

Civcivlerin Kümese Yetiştirilmesi

Etlik piliç yetiştiriciliği ile aynıdır.

Yerleşim Sıklığı

Isıtıcılar altında civciv başına 45-65 cm2’lik alan yeterli olmaktadır. 0-6 haftalık yaş döneminde bütün civciv genotipleri için yerleşim alanı ihtiyacı yaklaşık aynıdır. Kafes sisteminde 50-60 adet/m2 kafes tabanı ve altlıklı yer sisteminde 15-22 adet/m2 yerleşim sıklığı hesaplanır.

Aydınlatma

Yer sisteminde ilk 2-3, kafes sisteminde ilk 4-7 gün süre ile 24 saat sürekli aydınlatma yapılır. Günde 15-20 dakika karanlık uygulanması da hayvanların karanlığa alışmaları bakımından tavsiye edilir. Büyüme döneminde aydınlatma süresi 8 saat, yumurtlama döneminde ise 14-16 saat uygulanır.

Yemleme

Yumurta piliçlerin büyütülmesinde en önemli etken canlı ağırlığının kontrol altında tutulmasıdır. Örneğin, ağırlık kontrolsüzlüğü nedeniyle üreme organlarında yağlanma oluşur bu da üreme gücünde düşüşe neden olur.

Sıcaklık

Yumurtacı tavuklarda, en uygun kümes içi sıcaklığı yumurtlama için 15 ile 18 °C arası iken yem tüketimi için 18 ile 24 °C arası istenmektedir. Dolayısıyla en uygun sıcaklık aralığı 15-20 °C arasıdır.

Gaga kesimi

Yumurtacı civcivlerde 6. ile 9. günler arasında gaga kesimi yapılır, böylece kanibalizm vakaları önlenir. Gaganın 1/2 veya 2/3’ü burun deliklerinin önünden kesilir ve iyi bir şekilde dağlanır. Dağlama 3 saniye içinde bitirilmelidir.