Ünite 4: Yargısal İşlemlerde Düzenlenen Tutanaklar

Genel Olarak

Yargısal işlemlerde ve icra işlemlerinde düzenlenen belgeler genellikle “tutanak” olarak adlandırılmaktadır. Tutanakların düzenlenme amacı, söylenen sözlerin yazıya geçirilmesi veya bir durumun tespit edilmesidir. Birçok kanunda tutanak düzenlenmesine ilişkin hükümler vardır. Ayrıca bazı durumlarda yargılama kanunlarının uygulanmasıyla ilgili olarak çıkarılan yönetmeliklerde tutanak örneklerinin verildiği de görülmektedir.

Yargısal işlemlerde ve icra işlemlerinde, dosya ve tutanak tutulması, yapılan işlemlerin tutanağa geçirilmesi kuraldır. Özel hukuk yargılamalarında, tarafların veya varsa vekillerinin duruşma esnasındaki beyanları duruşma tutanağına geçirilir ve tutanağın altı beyan sahibi tarafından imzalanır. Duruşmalar dışında davayla ilgili yapılan yargılama işlemleri için de tutanak düzenlenir.

Aynı şekilde icra takiplerinde icra iflas memurları, yaptıkları işlemleri ve kendilerine yöneltilen talepleri tutanağa geçirirler. Ayrıca, icra ve iflas dairelerince verilen kararlar gerekçeli olarak tutanaklara yazılır.

Benzer tutanaklar idari yargı ve ceza muhakemesinde yer alır. Tutanaklar bu sebeplerden dolayı yargısal işlemler ve icra işlemlerinde çok önemli bir yere sahiptir.

Bazı kanunlarda, özel olarak şekli veya unsurları belirtilmese de tutanak düzenlenmesi hüküm altına alınmıştır. Bu kanunlara örnek olarak Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu, Avukatlık Kanunu verilebilir. Ayrıca Türkiye Barolar Birliği Uzlaşma Sağlama Yönetmeliği’nde de avukatların yapacağı uzlaşma tutanağıyla ilgili düzenlemeler bulunmaktadır.

Hukuk Mahkemelerinde Düzenlenen Tutanaklar

Hukuk mahkemelerinde de her davada karşımıza çıkan bazı tutanaklar, yargılamadaki önemleri sebebiyle ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Bu tutanaklar şunlardır:

• Tensip tutanağı
• Ön inceleme tutanağı
• Duruşma tutanağı

Bu tutanakları dışında keşif tutanağı ve bilirkişi yemin tutanağı gibi tutulması zorunlu tutanaklar da mevcuttur.

Tensip tutanağı, Bölge Adliye ve Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İdari ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik’te ayrıntılı şekilde açıklanmıştır. Ancak söz konusu Yönetmelik’te örnek bir tensip tutanağına yer verilmemiştir. Davanın açılmasından sonra, dilekçeler aşamasının başında her dosya için bir tensip tutanağı düzenlenir. Tensip tutanağının başına mahkemenin adı, mahkeme çeşitli sıfatlarla görev yapıyorsa hangi sıfatla görev yaptığı, hâkim veya hâkimlerin ve zabıt kâtibinin ad ve soyadları ile sicil numaraları, tarafların kimlikleri ile T.C. kimlik numaraları, varsa kanunî temsilcileri ve vekillerinin ad ve soyadları ile adresleri yazılır. Bu hususlardan başka istendiği takdirde hangi hususların da tutanağa yazılabileceği Yönetmelikte sıralanmıştır (Bölge Adliye Mah. Yön. m. 200/1).

Dilekçeler aşamasından sonra ön inceleme aşaması başlar ve bu aşamanın sonunda “ön inceleme tutanağı” düzenlenir. Ön inceleme aşamasında mahkeme dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder ve bu konuları tutanağa geçirir (HMK m. 137/1). Ön inceleme ile tahkikat duruşmasının birlikte yapıldığı basit yargılama usulünde ise yargılama aşamaları tutanakta ayrı ayrı belirtilir. Ön inceleme tutanağı ön inceleme formu kullanılarak düzenlenebileceği gibi hakim tarafından kendiliğinden de düzenlenebilir. Hangi şekilde düzenlenirse düzenlensin, ön inceleme formu elektronik ortamda doldurulur, altı güvenli elektronik imza ile imzalanır, kaydedilir ve ön inceleme tutanağına eklenir. Son olarak, ön inceleme tutanağının altı duruşmadan hazır bulunan taraflarca imzalanır.

Duruşma tutanağı ise tahkikat aşamasında düzenlenen bir tutanaktır. Çünkü tahkikat aşaması, kural olarak duruşmalar aracılığıyla gerçekleştirilir. Tutanak, zabit katibi tarafından hazırlanır, hakim ve zabit katibi tarafından imzalanır. Tarafların ikrarı, yeminin edası, davanın geri alınmasına muvafakat, davadan feragat, davayı kabule ilişkin beyanları varsa bu durumlarda tarafların da tutanağı imzalamaları gerekir. Aynı şekilde, tanığın sözlü ifadesi alındıktan sonra, tanığın sözleri tutanağa yazılarak önünde okunur ve tutanağın altı kendisine imzalatılır. Yani bazı durumlarda, tarafların veya diğer ilgililerin de tutanağı imzalamaları gereklidir. Duruşma tutanağında mutlaka bulunması gerekli hususlar, Hukuk usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 154/3 maddesinde sıralanmıştır. Bunlar şunlardır:

• Mahkemenin adı, duruşmanın açıldığı yer, gün ve saat
• Hâkim, zabıt kâtibi, hazır bulunan taraflar ve varsa vekilleri, kanuni temsilcileri, fer’î müdahil ve tercümanın ad ve soyadları
• Yargılamanın aleni ya da gizli yapıldığı
• Beyanda bulunana okunmak ve imzası alınmak kaydıyla ikrar, yeminin edası, davanın geri alınmasına muvafakat, davadan feragat, davayı kabule ilişkin beyanlar ve sulh müzakereleri ile sonucu
• Beyanda bulunana okunmak kaydıyla taraf, tanık, bilirkişi veya uzman kişi beyanı
• Duruşma dışında yapılan işlemlerin özeti
• Tarafların sundukları belgelerin neler olduğu
• Tarafların soruşturmaya ilişkin istekleri ile diğer kanunların tutanağa yazılmasını emrettiği konular
• Ara kararları ve hükmün sonucu
• Karar veya hükmün açıklanma biçimi

Tutanakların tamamının veya bir kısmının örnekleri, tarafların veya fer’i müdahillerin talep etmesi halinde kendilerine verilir. Tutanak, belge ve kararlar elektronik ortamda düzenlenir ve gerekli olanlar ilgilileri tarafından güvenli elektronik imza ile imzalanır.

Ceza Muhakemesinde Düzenlenen Tutanaklar

Ceza muhakemesi, soruşturma evresi ve kovuşturma evresinden oluşmaktadır. Ceza muhakemesindeki tutanaklardan en önemlisi ceza mahkemelerinde düzenlenen duruşma tutanaklarıdır. Duruşma tutanağı dışında bazı işlemler de tutanak düzenlenerek yapılır. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda soruşturma evresinde yapılacak işlemler için tutanak düzenleneceği açıkça hükme bağlanmıştır. Soruşturma için düzenlenen tutanak, adli kolluk görevlisi, Cumhuriyet savcısı veya sulh ceza hâkimi ile hazır bulunan zabıt kâtibi tarafından imzalanır. Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nde hangi durumlarda tutanak düzenleneceği düzenleme altına alınmıştır. Bunlardan biri ifade tutanağıdır. İfade tutanağında yer alması gerekli hususlar şunlardır:

• İfade alma işleminin yapıldığı yer ve tarih
• İfade alma sırasında hazır bulunan kişilerin isim ve sıfatları ile ifade veren kişinin açık kimliği
• İfade alma sırasında, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 147. maddesinin ve ilgili Yönetmelik’in 23. maddesindeki işlemlerin yerine getirilip getirilmediği, bu işlemler yerine getirilmemiş ise nedenleri
• Tutanak içeriğinin ifade veren ile hazır olan müdafi tarafından okunduğu ve imzaları ve imzadan çekinme hâlinde bunun nedenleri.

Aynı Yönetmeliğe göre, yakalama ve gözaltına alma ile sevk ve serbest bırakma işlemleri için de tutanak düzenlenmelidir.

Bunun dışında, ceza muhakemesinde hakimin reddinde de zabıt katibi tarafından bu konuda bir tutanak düzenlenir. Ayrıca ceza muhakemesinde bilirkişiye başvurulması halinde, bilirkişinin görevlendirildiğinde ettiği yemin tutanağa geçirilir. Bu tutanağın altı hâkim veya Cumhuriyet savcısı, zabıt kâtibi ve bilirkişi tarafından imzalanır. Bilirkişi ile ilgili düzenlenen bir başka tutanak daha vardır. Ceza muhakemesinde atanan bilirkişiye inceleyeceği şeyler mühür altında verilmeden önce bunların listesi ve sayımı yapılır. Bu hususlar bir tutanakla belirlenir. Yine aynı şekilde bilirkişi de mühürlerin açılmasını ve yeniden konulmasını yine tutanakla belirtir.

Hukuk mahkemelerinde olduğu gibi ceza mahkemelerinde de her duruşmada tutanak düzenlenir. Düzenlenen bu tutanak sayesinde duruşmanın kanunda belirtilen esas ve usullere uygun yapılıp yapılmadığı ispat edilebilir.

Duruşma tutanağı mahkeme başkanı veya hâkim ile zabıt kâtibi tarafından imzalanır.

Duruşma tutanağında bulunması gereken hususlar Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 220. maddesinde şu şekilde sıralanmıştır:

• Duruşmanın yapıldığı mahkemenin adı
• Oturum tarihleri
• Hâkimin, Cumhuriyet savcısının ve zabıt kâtibinin adı ve soyadı
• Oturumlara katılan sanığın, müdafiin, katılanın, vekilinin, kanuni temsilcisinin, bilirkişinin, tercümanın, teknik danışmanın adı ve soyadı
• Duruşmanın seyrini ve sonuçlarını yansıtan ve yargılama usulünün bütün temel kurallarına uyulduğunu gösteren unsurlar
• Sanık açıklamaları
• Tanık ifadeleri
• Bilirkişi ve teknik danışman açıklamaları
• Okunan veya okunmasından vazgeçilen belge ve yazılar
• İstemler, reddi hâlinde gerekçesi
• Verilen kararlar
• Hüküm.

İdari Yargıda Düzenlenen Tutanaklar

İdari yargılamada düzenlenecek tutanaklar, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu dikkate alınarak belirlenecektir. İdari yargılama alanındaki tutanaklardan ilki, her dava dosyası için, görüşmelere katılan başkan ve üyelerin, Danıştayda düşünce veren savcının, tetkik hâkiminin ve tarafların ad ve soyadlarını, incelenen dosya numarasını, kısaca dava konusunu ve verilen kararın neticesini, çoğunlukta ve azınlıkta bulunanları gösteren tutanaktır. İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre düzenlenmesi gerekli bu tutanak görüşmelere katılanlar tarafından aynı toplantıda imzalanır ve dosyalarında saklanır.