Ünite 1: İçerik Yönetim Sistemlerinde Temel Kavramlar

Giriş

Günümüzde bilgi geçmişe göre çok daha hızlı bir biçimde üretilmekte, üretilen bilgiler güncelliğini çok çabuk yitirmektedir. Yeni bilgilere göre çevrimiçi içerikleri güncellemek önemli ancak zor bir süreç olmuştur. Çevrimiçi içeriklerin daha kullanışlı ve güncel olması için başvurulan araçların basında, içerik yönetim sistemleri gelmektedir. Üst düzey yazılım ya da kodlama bilgisine gereksinim duymadan da içerik yapılandırabilme ve yönetebilme olanağı, içerik yönetim sistemlerinin yaygınlığını her geçen gün arttırmaktadır. Ayrıca açık kaynak kodlu yazılımların yaygınlaşması, herkese açık ve yeniden kullanılabilir içeriklerin kolaylıkla planlanan platforma gömülebilmesi gibi özellikler, maliyet bağlamında da birtakım avantajlar sağlamaktadır.

Temel Kavramlar

Metin, ses, görüntü ya da belge gibi elektronik ortamda yönetilebilen her türlü bilgi, dijital içerik olarak kabul edilebilir. İçerik yönetim sistemleri (IYS); kullanıcı dostu bir ara yüz yardımıyla dijital içeriklerin isteğe ve gereksinimlere uygun bir biçimde oluşturulmasına, depolanmasına, paylaşılmasına ve yayınlanmasına yardımcı olan uygulamalardır. Yetkiye sahip öğretim elemanı, yönetici gibi kullanıcılar, içerik ekleyebilir ya da var olan içeriği düzenleyebilirken; daha düşük yetkilere sahip olan kullanıcılar (öğrenciler) ise yalnızca içeriği görebilirler.

Bir uygulamanın içerik yönetim sistemi olarak adlandırılabilmesi için taşıması gereken nitelikler şöyle sıralanabilir:

• İçerik türüne ve içerik geliştirme sürecindeki katkıya göre farklı kullanıcı ve roller tanımlayabilme,

• İçeriğin gelişim sürecini ve zaman içinde oluşturulmuş farklı sürümleri izleyebilme,

• Kurumsal ya da bireysel içeriği tek bir merkezde toplayabilme,

• İşbirlikli bir biçimde içerikler üzerinde çalışma sürecini sistematik bir iş akısı içerisinde ve alt görevler tanımlayarak gerçekleştirebilme,

• Tüm bu sürecin yönetimi için bağlama ve gereksinimlere göre özelleştirilebilir bir yapı sunabilme.

İçerik yönetim sistemlerinde kullanıcıya sunulan temel olanaklar:

\1. Kataloglama, arama, geri çağırma,

\2. Format yönetimi,

\3. Düzeltme takibi ve

\4. Yayınlama

Kataloglama, arama ve geri çağırma işlevleri yardımıyla kullanıcıların aradıkları içeriğe kolaylıkla ulaşabilmeleri; bu aramaları tarih, anahtar sözcük ya da yazar gibi özelliklere göre daha ayrıntılı ve verimli bir biçimde gerçekleştirebilmeleri kolaylaşmaktadır.

Format yönetimi*,* belli dosya ve içerik formatlarında arama yapma ya da sonuçları belli formatlara dönüştürebilme bağlamında kolaylık sağlayan bir işlevdir.

Düzeltme takibi işlevi, içeriğin yayınlandıktan sonra güncellenmesini, süreç içerisinde yapılan işlemlerin de takip edilebilmesini kolaylaştırmaktadır. Yayınlama işlevi ise içerik sunumunu belli ve kabul görmüş bir temaya uygun biçimde gerçekleştirmeyi kolaylaştırmaktadır.

İçerik yönetim sistemlerinin işlevleri, kullanıcı yönetimi ve içerik yönetimi olmak üzere iki alt baslık altında da değerlendirilebilir. Kullanıcı yönetimi üye hesapları, yetki ve rol yönetimi gibi konularla ilgiliyken; içerik yönetimi ise bilginin oluşturulması, düzenlenmesi, yayınlanması, depolanması ve paylaşılması gibi yukarıda ayrıntılı olarak açıklanmış baslıkları kapsamaktadır.

Web tabanlı bir içerik yönetim sisteminin içerik yönetimi ve içerik sunumu için iki ayrı bileşeni bulunmaktadır. İçerik yönetim bileşeni, sınırlı teknik yeterliğe sahip kullanıcıların bile içerik düzenleyebilmesine olanak tanırken içerik sunum bileşeni ise çevrimiçi ortamın düzenlenen yeni içeriğe göre güncellenmesi işlevini gerçekleştirmektedir.

Kurumsal olarak yoğun olarak kullanılan içerik yönetim sistemleri arasında; Alfresco, Liferay ve OpenKM örnek verilebilir.

Bunların yanı sıra PHP tabanlı olarak geliştirilen ve açık kaynak kodlu olan Drupal, Joomla ve Wordpress gibi uygulamalara yer verilmiştir. PHP tabanlı olarak geliştirilip açık kaynak kodlu diğer yazılımlara uyumlu bir biçimde ve gereksinimlere göre yapılandırılabilen uygulamalara da örnek verilmiş; Python diliyle geliştirilen Django-CMS ve DotNetNuke gibi örnekler tartışılmıştır. Son olarak ticari çözümlere de yer verilmiş, özellikle IBM Lotus SharePont ve Microsoft Office 365 dikkate alınmıştır.

İçerik Yönetim Çatısı (İYÇ), içerik yaratma sürecinde yeniden kullanılabilir bileşen ve içeriklerin de ise koşulabildiği üst bir sistemdir. Çatı dendiğinde ilk olarak akla kodlamaya dayalı bir web uygulama çatısı gelmektedir. Kodlamaya yatkın bir programcı ya da web tasarımcısı isterse projeleri için web uygulama çatısını tercih edebilir. İçerik yönetim sistemleri ise kodlara değil herkesin yaygın olarak kullandığı hazır modüllere dayalıdır. İYS’de teknik bilgisi sınırlı olan bir kullanıcının bile hedef içerik yönetimini gerçekleştirmesi söz konusu iken İYÇ’de daha üst düzey bir teknik bilgi ve yaratıcılık olanağı ortaya çıkmaktadır. Elbette kodlama bilgisi üst düzeyde olan bir geliştirici de işlemlerini çok daha hızlı gerçekleştirebilmek için İYS’den yararlanabilir. Ancak her İYS kullanıcısının İYÇ kullanabilmesi olanaklı değildir.

Öğrenme Yönetim Sistemi (ÖYS), içerik yönetim sistemlerinde içeriğin sunumu ve yapılandırılması söz konusu iken, öğrenme yönetim sisteminde öğrenme içeriklerinin eğitsel amaçlı olarak yapılandırılması ve sunulması esastır. Öğrenme yönetim sistemleri (ÖYS), yüz yüze öğretime destek amaçlı ya da e-öğrenme temelli uygulamaların yapılandırıldığı ve yönetildiği bir yazılımdır. Temel amaç, öğrencilerin öğrenme süreçlerini ve gelişimlerini takip etmeyi kolaylaştıran bir platform sunmaktır. Salt içerik yönetiminden öte öğrenme sürecinin sistematik bir biçimde yönetilmesini ve denetlenmesini kolaylaştıran bu sistemlerin bazı eğitsel avantajları bulunmaktadır.

Örneğin, öğrencilerin kendi kayıtlarını yapabilmeleri, kişisel mesajlarla diğer paydaşlarla etkileşime girebilmeleri, ders yöneticisine onay seçeneği sunabilmeleri, katılımcıların kayıt, gelişim ve performanslarının takip edilebilmesi, katılımcıların zamandan ve konumdan bağımsız olarak etkinliklere katılabilmeleri, çevrimiçi öğrenme etkinliklerinin barındırılabilmesi, çevrimiçi değerlendirme olanakları gibi özellikler bunlardan bazılarıdır. İçerik yönetim sistemi, içerik yapılandırma ve yönetim süreçlerinin takip edildiği, son kullanıcının ise pasif olarak içeriğe maruz kaldığı bir uygulama olarak değerlendirilebilir. Öğrenme yönetim sistemlerinde ise son kullanıcı olan öğrencilerin içerik ile pasif bir biçimde etkileşime geçmelerinin ötesinde; alıştırma yapma, ödevleri tamamlama, derse ilişkin dönüt verme ve tüm öğrenme sürecinin gerek kendisi gerekse ders yöneticisi tarafından takip edilmesine olanak tanıma gibi avantajları bulunmaktadır. Yani öğrenme yönetim sisteminde dersin yapılandırılması ve planlanması başat rol oynamakta, içerik düzenlemeye ilişkin bileşenler ikinci planda yer almaktadır. Yönetilen içeriğin ve yapılan işlemin doğasına göre yaygın olarak kullanılan terimler:

• İçerik Yönetim Sistemi

• Belge Yönetim Sistemi

• Ders Yönetim Sistemi

• Ders Araçları Yönetim Sistemi

• Öğrenme Yönetim Sistemi ya da

• Öğrenme İçerik Yönetim Sistemi

şeklinde sıralanabilir.

Kullanım amaçlarına göre öğrenme yönetim sistemleri; akademik düzeyde derslerin yapılandırılması, içerik sunumu ve yapılandırması, insan kaynakları yönetimi, kitlesel uygulamalar ve açık erişim gibi baslıklara ayrılmaktadır. (Claroline, ILIAS, Moodle, OLAT ve Sakai)

Açık kaynağın yanı sıra ticari olarak çözüm de sunan örnekler arasında ise Canvas, Dokeos ve eFront’u; eğitim kurumlarının gereksinimlerine göre çözümler üreten ticari uygulamalar arasında ise Blackboard ve Desire2Learn’ü sıralamaktadır.

Öğrenme İçerik Yönetim Sistemi (ÖİYS), öğrenme içerik yönetim sistemleri (ÖIYS); kullanıcılara öğrenme nesneleri geliştirme, depolama, yeniden kullanma ve yönetme olanağı sunmaktadır. Öğrenme içerik yönetim sisteminde temel amaç; içerik geliştirme, içerik yönetimi ve yayınlama sürecinin öğretmenlerin bakış açıları ve pedagojik süreçler de dikkate alınarak gerçekleştirilmesidir. Öğrenme nesnelerinin nitelikleri:

\1. Bir konumdan erişilebilir ve rahatlıkla farklı noktalara yayımlanabilir (Erişilebilirlik).

\2. Belli bir konumda, belli bir araç veya platform ile geliştirilmiş olsa da farklı konumlarda, farklı araçlar ya da platformlarda kullanılabilir (Ortamlar arası kullanılabilirlik).

\3. Farklı bireysel ya da kurumsal gereksinimlere göre uyarlanabilir (Uyarlanabilirlik).

\4. Yeniden kullanılabilir (Yeniden kullanılabilirlik).

\5. Yeni sürümler çıksa bile büyük değişiklikler gerekmeden çalıştırılabilir (Süreklilik).

\6. Daha az zamanda ve daha düşük maliyetle oluşturulabilir (Düşük maliyet).

\7. Öğretimsel etkinlik, maliyet ve kullanışlılık bağlamında değerlendirilebilir (Değerlendirile bilirlik).

\8. Bir araya getirilerek daha büyük içeriklere dönüştürülebilir (Modülerlik).

\9. Kolay anlaşılır arama terimleriyle erişilebilir (Keşfedilebilirlik).

\10. Baska bir nesnenin yerine kolaylıkla kullanılabilir (Birbiri ile değiştirilebilme).

\11. Kolayca bulunabilir, eklenebilir ya da değiştirilebilir (Yönetilebilirlik).

\12. Öğrencilerin bireysel öğrenme gereksinimlerine göre birleştirilebilir (Üretilebilirlik).

Merkezî veritabanında yer alan öğrenme nesneleri, öğrenenlere arayüz aracılığı ile sunulurken öğrenme nesneleri farklı bağlam ve platformlarda tekrar tekrar kullanılabilen küçük boyutlu dijital öğrenme kaynaklarıdır.

Aynı zamanda değerlendirme ve dönüt verme etkinlikleri de işe koşulabilmektedir. Yönetim bileşeni ise öğrenenlere ait bilgileri depolamakta, programdaki yeni içerikleri sunmakta ve öğrencilerin gelişimini izleyerek raporlayabilmektedir. Ayrıca yazarlık uygulaması ile sunulan hazır şablonlar, içerik sunma, düzenleme ya da farklı içerikleri birlikte ise koşabilme gibi etkinlikleri kolaylaştırmaktadır.

ÖYS’de temel amaç, etkinlik bazında öğrenci gelişimini takip etmek iken; ÖIYS, doğru öğrenciye doğru zamanda doğru içeriğin ya da öğrenme nesnelerinin sunulmasını hedeflemektedir. Yani ÖYS’de hedef kullanıcılar öğretmenler ve öğrenciler iken ÖIYS’de içerik geliştiriciler ve öğretim tasarımcıları hedef kullanıcıdır. Yine ÖYS’de öğrenci yönetimi, ÖIYS’de ise içerik yönetimi ön plandadır.

İçerik Yönetim Sistemlerinin Tarihsel Gelişimi

Dijital içerik yönetim sistemlerinin ilk örnekleri; kütüphane, gazete ya da dergi gibi yüklü miktarda bilginin yönetimine gereksinim duyan kurumların kendi iç işlerini kolaylaştırabilmek için kullandığı bilgisayar yazılımlarıdır. Yine ilk yıllarda C++ ile hazırlanan, oldukça maliyetli ve yalnızca büyük firmaların kullanabildiği sistemler görülmektedir. Ayrıca 1995-2000 yılları arasında açık kaynak kodlu ve ücretsiz sistemlere de rastlanmaktadır. 2000 yılında oldukça geliştirilmiş bir sürüm olan PHP 4.0’ın kullanıma sunulmasıyla içerik yönetim sistemleri bağlamında büyük bir ivme yaşanmış; ücretsiz işletim sistemi (Linux), ücretsiz web sunucu programı (Apache), ücretsiz veri tabanı yönetim sistemi (MySQL), ücretsiz ve kullanımı kolay programlama dili (PHP) bir araya gelince (LAMP), karmaşık sitelerin düşük başlangıç maliyetiyle yaratılabilmesinin önü açılmıştır. Son zamanlarda açık kaynak kodlu platformlara yönelik olarak gerçekleştirilen ve küresel düzeyde duyulan bazı saldırılar nedeniyle bireylerin kodlama yetileri, yeniden tasarım yetilerinin önüne geçmeye başlamıştır.

İçerik Yönetim Sistemlerinin Avantajları

• Üst düzey programlama becerilerine gereksinim duyulmaksızın kolay ve hızlı içerik yönetiminin kolaylaşması,

• Hazır temalar aracılığıyla gezinim ve sayfa yapısı bağlamında tutarlılığın sağlanması,

• İş akışının kullanıcılar arasında bölüştürülerek içerik yönetiminin daha basa çıkılabilir hâle getirilmesi ve verimliliğin arttırılması,

• Teknik bilgisi olmayan kullanıcılar bile içerik yayınlama ve düzenleme işlemini gerçekleştirebildiği için teknik ekibin bu tür görevlerle uğraşmak yerine sistemin kullanışlılığını daha da arttıracak görevlere odaklanabilmesi,

• Tasarım öğelerinde herhangi bir bozulma ya da değişim yaratma korkusu olmadan rahatlıkla içeriğin düzenlenebilmesi,

• Veriler bir merkezden güncellendiğinde, bu verilere dayanılarak üretilen tüm içeriklerin tek seferde güncellenebilmesi,

• Yetkili kullanıcılar arasında farklı modül ve materyallerin paylaşılabilmesi,

• Farklı kullanıcılara farklı kullanım ve onay yetkileri verilerek yayınlanacak içeriğin son kullanıcıya ulaşmadan önce denetlenmesinin kolaylaşması,

• İçeriğin kolaylıkla ve otomatik olarak farklı platform, tarayıcı ve mobil araçlarla sunuma uygun hâle getirilmesi,

• İçeriğin önceki sürümlerinin ve yapılan değişikliklerin, tarihleriyle ve bu değişiklikleri yapan kullanıcılara ait bilgilerle birlikte arşivlenebilmesi,

• İnternet bağlantısı olan herhangi bir yerden sisteme erişilerek güncellemelerin yapılabilmesi,

• Güvenliğe ilişkin önlemlerin otomatik ve standart olarak sunulması,

• İçeriğin arama motorlarını kullanan kullanıcılar tarafından kolaylıkla erişilebilecek biçimde örgütlenmesi,

• Güncelleme gereksinimlerine dair otomatik sistem mesajlarının gönderilmesi, böylece kullanıcıları yanlış yönlendirebilecek eski verilerin sunumunun önüne geçilmesi.

İçerik Yönetim Sistemlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler

• Kullanışlı bir içerik yönetim sisteminde içerik herhangi bir araçla düzenlenebilmeli, belli yazarlık uygulamalarını kullanmayı zorunlu kılmamalıdır.

• Uygulama farklı içerik sağlayıcılardan gelen içeriği isleyebilir biçimde esnek olmalıdır.

• Ayrıca farklı tarayıcılarda verimli bir biçimde çalışmalıdır.

• Yine uygulamanın farklı platform (PC, MAC, vb.) ya da işletim sistemlerinde (Windows, Linux, vb.) çalışması, gereksinimlere göre küçük modüller hâlinde ya da kapsamlı bir biçimde çalıştırılabilmesi,

• Yetkisiz erişimleri engelleyecek önlemlerin alınmış olması ve kolay bir kullanıcı ara yüzüne sahip olması beklenmektedir.

• Bunların dışında sistemin sonradan eklenebilecek yazılımlara uygun olması, güvenli ve hızlı biçimde çalışması, talep ve gereksinimlere uygun olarak gerçekleştirilebilecek arayüz değişikliklerine izin vermesi,

• Çoklu dil desteği sunması, içerik arşivleme ve kullanım analitiklerine ilişkin bileşenlerinin olması.