Ünite 2: İçerik Yönetim Sistemleriyle Çalışmak

Giriş

İçerik Yönetim Sistemi (İYS) oldukça yaygın bir kullanım alanı olan ve web içeriklerinin yönetimine odaklanan platformları tanımlamak için kullanılan bir ifadedir. İYS’ler son yıllarda gerek kullanım kolaylıkları gerekse kullanıcılara sağladıkları olanaklar nedeniyle her kesimden kullanıcı için oldukça cazip fırsatlar barındırmaktadır.

İçerik Yönetim Sistemi Türleri

İYS’ler kaynak kodları bakımından Açık Kaynak Kodlu İYS’ler ve Kapalı Kaynak Kodlu İYS’ler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kullanım alanları açısından da eğitsel uygulamalar, bireysel uygulamalar, kurumsal uygulamalar, e-ticaret uygulamaları, bilesen uygulamalar, mobil uygulamalar ve haber servisleri olarak sınıflandırılır.

Kaynak Kodları Açısından İYS’ler: Bilgisayar yazılımları temelde kaynak kodlar üzerine çalışır. Kaynak kod ise bilgisayar dilinde yazılmış ve kullanıcılar tarafından okunabilen komutlar kümes- olarak tanımlanabilir.

Açık Kaynak Kodlu İçerik Yönetim Sistemleri: Açık kaynak, temel olarak sunulan hizmet karşılığında bir lisanslama talep edilmeyen ve geliştiriciler için kaynak dosyalarına erişim hakkı veren uygulamalar için kullanılan genel bir tanımlamadır. Açık kaynak kavramı, bilgisayar yazılımlarının, makine diline dönüştürülüp kullanımından önceki programcılar tarafından okunur, anlaşılır, yeni amaçlara uygun değiştirilebilir hâlinin gizli tutulmayıp, açık halde kamuyla paylaşılıyor olmasına verilen isim olarak tanımlanmaktadır.

1. Açık kaynak kodlu İYS’ler temelde kullanıcılara sağladıkları hizmetlerin karşılığında bir bedel talep etmezler.
2. Aynı zamanda uygulamanın kişiselleştirilebilmesi amacıyla kullanıcılara sistem kodlarına da erişim hakkı verirler.

Açık kaynak kodlu ve ücretsiz ilk İYS, Portland Pattern Repository için üretilmiş olan, geliştiren programcının ‘hızlı ve kolay’ anlamına gelen “Wiki Wiki” adını verdiği sistemdir. WordPress, Drupal, Joomla, Frog CMS, SilverStripe, Mambo Yaygın kullanılan açık kaynak kodlu içerik yönetim sistemleridir.

Kapalı Kaynak Kodlu İçerik Yönetim Sistemleri: Kapalı kaynak ticari amaçlı olarak geliştirilme sürecinde yazılan kaynak kodlarının kullanıcıyla paylaşılmayıp gizli tutulduğu yazılımlardır. Kapalı kaynak kodlu yazılımlar, kullanıcıları çoğunlukla kullanımla sınırlandırıp sistemin genel yapısının değiştirilmesini, sistemin geliştirilmesini ve başkalarıyla paylaşılmasını lisans koşullarıyla sınırlandırmaktadır. Kapalı kaynak kodlu İYS’lerde geliştiriciler kullanıcıya her türlü geribildirim, teknik destek, sorun giderme, güncelleştirme vb. gibi hizmetleri sağlamak koşuluyla lisans ücreti talep edebilirler.

Kullanım Alanları Açısından İçerik Yönetim Sistemleri:

İYS’lerin kullanım alanlarına yönelik sınıflamayı eğitsel uygulamalar, bireysel uygulamalar, kurumsal uygulamalar, e-ticaret uygulamaları, bileşen uygulamalar, mobil uygulamalar ve haber servisleri olarak yapmak olanaklıdır.

Eğitsel uygulamalar bir Öğrenme Yönetim Sistemi gibi özellikler sağlamasa da küçük çaplı öğrenme etkinlikleri için kullanılabilecek uygulamaların genel adıdır. Burada temel yaklaşım web ortamının içerik yayınlama amacıyla kullanılabiliyor olmasıdır. Dolayısıyla bir İYS üzerinden öğrenme amaçlı içerikler de kolaylıkla paylaşılabilmekte ve kullanıcılar arası etkileşim oluşturulabilmektedir. Eğitsel amaçlar için içerik yönetim sistemleri; bir ders içerisinde görevlerin takibini izlemek, derslerin içeriğine ulaşmak ve ödevleri teslim etmek için kullanılabilir. İçerik yönetim sistemlerinin öğretme- öğrenme sürecine getirdiği kolaylıklar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Bilgi paylaşımının birçok sistemden sağlanması
• Sınav, ödev gibi bilgilerin ortak bir alanda toplanması
• Öğrencilere anlık geri bildirim verilmesi
• Öğrencilerin performansının detaylıca takip edilmesi
• Öğrenciler arasında bilgi paylaşımının artması

Örneğin, Edmodo, Drupal, DotLRN içerik yönetim sistemi ve profesyonel öğrenme ortamı olarak değerlendirilebilir.

Bireysel uygulamalar tıpkı kişisel web sitesi gibi değerlendirilebilecek uygulamalardır. İYS’ler kolay kurulumları ve yönetimleri sayesinde bir web tasarım deneyimi olmasa bile kullanıcıların kişisel web sitesi oluşturmalarına olanak tanımaktadır (blog/ weblog).

Kurumsal uygulamalar kurumsal web siteleri gibi değerlendirilebilir. Kuruma ilişkin birçok bilgi bağlantılı olunan kurum ve kişilerle etkileşim bu İYS üzerinden sağlanabilir. Bu aşamada kurumsal İYS’ler kurum kimliğine katkı sağlamaları açısından da önemsenmelidir. E-ticaret uygulamaları son dönemde oldukça popülerleşmektedir. Temelde bakıldığında İYS’ler eticarete göre geliştirilmiş uygulamalar değildir ancak kurulacak e-ticaret eklentileriyle kolaylıkla küçük çaplı ticari faaliyetler İYS üzerinden sürdürülebilmektedir. Kurumsal web siteleri tüm işletmeler için oldukça önemli ve vazgeçilmez bir görsel vitrin konumundadır.

Kurumun faaliyet alanı ne olursa olsun, tüm paydaşlara hem web ortamının sağlamış olduğu olanaklar dahilinde erişim fırsatı tanınırken hem de bu ortam bir kimlik oluşturma alanı olarak kullanılabilmektedir. Kurumsal firmalar gerek kişisel verilerinin güvenliği gerekse sistemi tek elden yönetebilmek için lisanslama anlaşmaları yaparak kapalı kaynak kodlu İYS’leri tercih edebilmektedirler.

E-ticaret uygulamaları standart bir kullanıma odaklandığı için çoğunlukla lisanslı e-ticaret siteleri üzerine temellendirilmektedir. Bu noktada özellikle eticaret yapacak firmanın sürekli destek alabilmesi ödeme güvenliği, anlık dönüt gibi tercihleri oldukça belirleyici olmaktadır. Buna karsın kitabımızın ilerleyen ünitelerinde ele alınacak WordPress, Joomla, Drupal gibi içerik yönetim sistemleri de e-ticaret amaçlı kullanılabilmektedir. Açık kaynak kodlu İYS’ler eklenti kurulumu ile e-ticaret sitesi olarak kullanılabilmektedir.

Bileşen uygulamalar ise özellikle XML dosyalarının barındırdığı bilgileri okuyup derleyip yönetebilmeleri açısından oldukça işlevsel çözümler sunabilmektedirler. Bileşen İYS, kapsamlı bir dokümanın tamamını kullanmak yerine dokümanda yer alan konuyla birebir ilgili ve etiketlenmiş metin, görsel, grafik, ses, video vb. gibi içerik türlerinin görüntülenmesini ve yönetilmesini sağlamaktadır.

Mobil uygulamalar son dönemde mobil teknolojilerde yaşanan dönüşüm sonucunda oldukça yaygınlaşan uygulamalardır. Özellikle kullanıcıların ağırlıklı olarak mobil teknolojiler kullanarak internete bağlandıkları düşünüldüğünde İYS’lerin mobil cihazlara göre optimize edilebilen versiyonları mobil cihazların küçük boyutlu ekranlarda oldukça kullanışlıdır. Temelde mobil uygulamalar İYS’lerin mobil sürümleridir ve mobil cihazların bilgisayar ekranlarına göre daha küçük ölçülerinde kullanılabilecek şekilde optimize edilirler.

Son olarak haber servisleri olarak kullanılan uygulamalar İYS’lerin genel yapısına oldukça uygundur. Özellikle haber kuruluşlarındaki haberci, yazar, editör hiyerarşisinin İYS’lerde de benzer şekilde bulunması dolayısıyla haber servislerinde İYS’ler oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Özellikle kullanıcıların birbirleriyle etkileşimleri göz önünde bulundurulduğunda haber servisleri için İYS’ler oldukça kullanışlı çözümler sunmaktadır.

İçerik Yönetim Sistemlerinin Çalışma Prensibi

İYS’lerde kullanıcı yönetimi, içerik yönetimi ve sistem yönetimi olmak üzere üç farklı yönetimden söz edilebilir.

Kullanıcı Yönetimi: Kullanıcı yönetimi; yöneticiler, editörler, yazarlar, içerik sağlayıcılar takipçiler ve abonelerden oluşan bir kullanıcı grubunun yönetimine odaklanmaktadır. Belirli bir hiyerarşi bulunmasına karşın sistemin en yetkili kullanıcısı yöneticidir. Yönetici, kullanıcıların yönetiminde sistem tarafından varsayılan olarak atanan görevleri kullanacağı eklentilerle değiştirebilmekte ve dilediği kullanıcı türüne dilediği görevi atayabilmektedir.

İçerik Yönetimi: Sistem her ne kadar kullanıcıyla çalışıyor olsa da bir İçerik Yönetim Sisteminde asıl önemli noktanın içeriğin yönetilmesi olduğu söylenebilir. Yönetilebilir bir içerik olmadan sistemin çalışması da olanaksızdır. İYS hangi amaçla kurulmuş olursa olsun temelde oluşturulan belirli içerik türleri tüm İYS’ler için geçerlidir. Bu noktada özellikle metin tabanlı içerikler öne çıkarken görseller, videolar ve bağlantılı içerikler (site içi ve site dışı linkler) İYS’nin etkin kullanımı için oldukça önemlidir. Söz konusu içerikler gerek yönetici tarafından gerekse sisteme katkı sağlama yetkisi olan tüm kullanıcılar tarafından içerik oluşturma sürecinde kullanılabilmektedir. İYS hangi amaçla kurulmuş olursa olsun temelde oluşturulan belirli içerik türleri tüm İYS’ler için geçerlidir. Bu noktada özellikle metin tabanlı içerikler öne çıkarken görseller, videolar, sesler ve bağlantılı içerikler (site içi ve site dışı linkler) İYS’nin etkin kullanımı için oldukça önemlidir.

Metin Tabanlı İçeriklerin Yönetimi: web 2.0 uygulamalarının kod bilgisi gerektirmediği, bu bilgiye sahip olmayan kullanıcıların da sistemi rahatlıkla kullanabileceğinden ve içerik üretebileceğinden söz etmiştik. Burada kullanıcılara sunulan görsel arayüz ile kod tabanlı arayüz arasında temelde hiçbir fark olmamasına karsın, kod bilgisi olan kullanıcılar fare tıklamasına gerek duymadan kodları kullanarak metin içerikleri tasarlayabilmektedirler.

Görsel Tabanlı İçeriklerin Yönetimi: İYS’nin kullanım amacına göre en çok tercih edilen içerik türlerinden biri de görsellerdir. Bu grupta her türlü fotoğraf ve çizimlerden oluşan görselleri sayabiliriz. Görsellerin sitenin amacına doğrudan hizmet edecek şekilde kullanımı söz konusu olduğu için her İYS görsel içerikleri aynı yoğunlukta barındırmak durumunda değildir. Görsel materyallerin öğrenmeyi hatırlamayı kolaylaştırıcı bir özelliğinin olduğu düşünüldüğünde içeriği metinle boğmak yerine metinlerin gereken yerlerde görsellerle desteklenmesi okuyucu dostu bir İYS tasarımı sunacaktır.

Video ve Sesli İçeriklerin Yönetimi: İYS’lerin bir diğer içerik türünü animasyon ve film türü videolar ve sesli içerikler oluşturmaktadır. Bu noktada bu iki içerik türü, kullanıcı kontrolü gerektiren yapıları nedeniyle birlikte ele alınmıştır. Video ve sesli içerikler eklenirken yine görsellerde olduğu gibi gerek bilgisayardaki bir videonun veya ses dosyasının İYS’ye yüklenmesi yoluyla gerekse Youtube, Vimeo gibi video paylaşım sitelerinde bulunan videoların linklerinin adres gösterilmesi yoluyla video ya da sesli içeriğin İYS’de oluşturulacak içeriğe eklenmesi ya da baslı basına bir gönderi olarak paylaşılması olanaklıdır.

Sistem Yönetimi:İYS’lerin kullanıcı ve içerik yönetiminin dışında temel yönetim işlemlerinden biri de sistemin kendisinin yönetimidir. Çoğunlukla İYS’lerin yöneticilerini ilgilendiren işlemler bu kapsamda ele alınmaktadır. Bu işlemler güvenlik, raporlama, yedekleme başlıkları altında ele alınmıştır.

Güvenlik: Sistem yöneticilerinin İYS güvenliği için antivirüs uygulamaları kurarak sistemlerini olası istenmeyen girişimlere karsı korumaları önerilmektedir. WordPress uygulaması için Akismet, Joomla için R Antispam, Drupal için Antispam popüler uygulamalar arasındadır.

Raporlama: Birçok farklı uygulamaya ilişkin sistem yöneticisine sunulan geribildirimleri kapsamaktadır.

• İYS’ye giriş yapan kullanıcıların çevrimiçi kaldıkları süre boyunca eylemlerine ilişkin raporlara,
• Güvenlik uygulamalarına ilişkin raporlara,
• İYS’de kayıtlı olan kullanıcıların yazı ve yorumlarına ilişkin raporlara,
• İYS’de kullanılan sürüm raporlarına,
• İYS’nin kullanım sıklığına ve kullanım sürelerine ilişkin raporlara erişilebilmektedir.

Yedekleme: Yedekleme; (Backup) bilgisayar temelli çalışan tüm uygulamaların, kullanıcılar tarafından ya da sistem tarafından üretilen dosyalarının güvenliğini ilgilendiren bir kavramdır. Her ne kadar İYS Internet üzerinden kullanılıyor olsa da daha önce de sözünü ettiğimiz gibi İYS içerikleri sunucu adı verilen bilgisayarlarda saklanmaktadır. Sunucu hizmeti kapsamında belirli bir ölçüde sistem yedeklerinin alındığı bilinse de bu işlem için kullanılabilecek eklentiler sayesinde yöneticilerin isi oldukça kolaylaşabilmektedir. Özellikle farklı İYS’lerde yedekleme amaçlı kullanılabilecek farklı eklentiler bulunmaktadır. Bu eklentiler yöneticinin sistem içerisindeki tüm verileri içeren veri tabanını manuel olarak yedeklemesinin yanı sıra, belirli zaman dilimleri içerisinde Örneğin, Günde bir, haftada bir, ayda bir vb. olmak üzere sistem yedeğini “sql” dosyası olarak alıp belirtilen e-posta adresine göndermek olanaklıdır.

İçerik Yönetim Sistemlerinin Tasarımı ve Kodlanması

İYS’lerin tasarlanması ve kodlanması aşaması nesneler, temalar ve eklentiler kapsamında ele alınabilir.

Nesneler: Nesne kavramı ÖYS ile birlikte öğrenme nesnesi olarak ele alınan bir kavramdır. Temelde öğrenme nesneleri, teknoloji destekli öğrenme sürecinde tekrar tekrar kullanılabilen veya bu nesnelere atıf yapılabilen dijital veya dijital olmayan özellikler olarak tanımlanabilir. Öğrenme nesneleri içerik ve üst veri (metadata) olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. İçerik kısmında aktarılması istenilen içerikle birlikte hedefler, öğretim stratejileri ve teoriler ve değerlendirme etkinlikleri yer alır. Bunun yanı sıra öğrenme nesnelerinin üst veri kısmında ise web ortamındaki öğrenme kaynaklarının tanımlanmasını veya etiketlenmesini sağlayan bilgiler yer almaktadır. Alan yazında SCORM (Sharable Content Object Reference Model) olarak kısaltılan standarda ek olarak öğrenme nesnelerine ilişkin güncel standart belirleme yaklaşımları da bulunmaktadır.

Temalar: Temalar İYS’lerde kullanılan görsel arayüzlerdir. Temelde sadece görsel bir şablonmuş gibi algılanmalarına karşın temaların İYS’nin yönetimi ve kullanımı sürecinde oldukça önemli görevleri olmaktadır. Temanın arayüz özelliği sağlaması ve tercihinde görselliğin öne çıkmasına karsın tema seçimini etkileyen lisanslama, görsel tasarım, kullanışlılık, güncelleme, dil desteği gibi birtakım etmenler bulunmaktadır.

Lisanslama: Tema seçiminde belirleyici etmenlerden birinin yine lisanslama olduğu söylenebilir. Lisanslama yapılmamış olsa bile kaynak kodlarına erişememek temayı kişiselleştirmeyi de engelleyebilir. Örneğin tema içerisinde belirli çerçeveler içerisinde yer alan metinlere ve görsellere müdahale edilememesi, temanın seçilmemesi için önemli bir nedendir. Dolayısıyla kullanıcıların bir temayı diledikleri gibi kişiselleştirebilmeleri, tercih için belirleyici olacaktır.

Görsel Tasarım: Çoğunlukla görsel tasarım araçları kullanılarak belirli ilkeler çerçevesinde yapılan tasarımların algılamayı kolaylaştırdığı bilinmektedir.

Temalara da bu kapsamda yaklaşıp görsel açıdan belirli bir doyuruculuğa ulaşmış temaların istenen mesajın aktarımı için oldukça etkili olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanında görsel tasarımı çok etkili olmasına karsın kullanışlılığı çok düşük uygulamalar da söz konusudur. Bir temanın görsel tasarım ilkelerine uygun olmasının yanı sıra kullanıcıların rahat dolaşmalarını, aradıkları bilgiye hızlı bir şekilde ulaşmalarını destekleyecek bir yapıda olması gerekir.

Kullanışlılık: Kullanılabilirlik; bir uygulamada belirlenen görevlerin, hedef kitle tarafından gerekli eğitim ve teknik desteğin verilmesinin ardından uygun çevre koşullarında kolaylıkla ve etkili bir şekilde kullanılabilmesi olarak tanımlanmaktadır. Kullanılabilirlik, etkili, verimli ve memnuniyet uyandıran bir durumun sonucu olarak da karsımıza çıkmaktadır.

Güncelleme: Tema her ne kadar görsel tasarım açısından belirli bir standardın üzerinde olsa da İYS’de yapılan güncellemelerle kod yapısı açısından uyumlu olmayabilir. Dolayısıyla geliştiricisinin söz konunu temada İYS ile uyumlu güncellemeleri de yapması beklenmektedir. Tema her ne kadar kolaylıkla değiştirilebilir olsa da özellikle kurumsal bir İYS’nin kısa sürelerle tema değiştirmesi pek beklenmemektedir. Dolayısıyla tema belirleme aşamasında öncelikle güncellemeye ilişkin sorgulamaların yapılması oldukça önemlidir.

Dil Desteği: İYS sürümünün diliyle seçilen tema dilinin uyumlu olmaması, Türkçede karşılığı olmayan bazı metinlerin oluşmasına neden olabilir. Örneğin bir temada kullanılan menülerin isimlerinin İngilizce, içeriğinin Türkçe olması bir çelişki oluşturmaktadır. Beklenti İYS’de, sunulan tüm metin içeriklerinin aynı dilde olması yönündedir.

Eklentiler: İYS’lerin tasarımı ve kodlanması sürecinde oldukça temel bileşenlerden biri olarak eklentileri saymak olanaklıdır. İYS içerisinde “Widget” ve “Plugin” olarak adlandırılan iki tür eklenti bulunmaktadır.

Bu uygulamaların ikisini de eklenti olarak ele alınmasına karsın aralarında birtakım farklılıklar bulunmaktadır. Eklentiler; (Plugin) temelde web sistemlerinde arka planda çalışan ve kullanıcılar tarafından görülemeyen uygulamaların genel adıdır. Örneğin, daha önce güvenlik bölümünde ayrıntılı olarak ele aldığımız WordPress için güvenlik uygulaması olan Akismet bir eklenti (Plugin) sınıfındadır. Widget olarak adlandırılan uygulamalar ise daha spesifik işlemler için optimize edilmiş küçük eklentilerdir. Temelde Plugin olarak kullanılan eklentilerden farkı hem kullanıcılar tarafından hem de yöneticiler tarafından görüntülenebiliyor olmalarıdır. Örneğin bir takvim uygulaması için geliştirilen bir eklenti İYS’ye yüklendiğinde bu eklenti için yönetici temanın belirli bir bölümünü (sol sütun, sağ sütun vb.) seçerek kendisi kaldırana kadar eklentinin orada görüntülenmesini sağlayabilir.