Ünite 8 : Araştırma Projelerinde Maliyet ve Fonlanması

Giriş

Her türlü araştırmaya bir proje mantığı ile yaklaşmak ve araştırma süreçlerini de bu çerçevede proje yönetimi ilkeleri göz önüne alarak planlamak gerekmektedir. Seçilen araştırma konusunun başarını etkileyen bazı faktörler bulunmaktadır. Araştırma konuları araştırılabilir, belli bir amaca dönük, özgün, araştırmayla ilgili çevrelerin beklentilerini karşılayabilecek düzeyde ve araştırmacının yeterlilikleri ile uyumlu olmalıdır.

Araştırma genel itibariyle pahalıdır. Göreceli olarak değerlendirildiğinde nitel yöntemlerle veri toplamak nicel yöntemlere kıyasla daha ucuzdur. Seçilen örnekleme yöntemi de araştırma bütçesi için önemlidir. İlk elden veri toplamak ya da ikincil veri kullanmanın da araştırma bütçesi için önemli bir yer tuttuğu söylenebilir. Her şekilde araştırmanın masraflarını karşılayacak belirli grupların olması gerekmektedir. Bu devlet, özel sektörde reklam verenler, çeşitli iş örgütleri ya da özel sektörden herhangi bir firma olabilir. Araştırmanın maliyeti kimin tarafından karşılanırsa karşılansın kalemlerin tek tek belirlenmesi ve ilgili tarafların bilgisine sunulması oldukça önemlidir.

Araştırma Bütçesinin Hazırlanması

Bir araştırma projesinin bütçelendirilmesinde dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. İstenen araştırma hedeflerine göre kurallar iyi okunmalı ve sadece maliyetleri karşılayacak kurum ya da kişinin ödeyeceği türde şeyler için harcamanın belirlenmesi gerekmektedir. Bir araştırma sürecinde bütçelenmesi gereken noktalar veya eğer bir araştırma için herhangi bir fona başvuruluyorsa maliyetlendirilmesi gereken maddeler şu şekilde sıralanabilir:

• Personelin aylık ücretleri
• Donanım
• Sarf malzemeleri
• Kitaplar, telefon, baskı, ofis harcamaları, fotokopi, kütüphane talepleri, posta bedelleri ya da genel masraflar
• Araştırma bölgesi ve konferanslara seyahat ve ilgili günlük harcamalar
• Deneklere ödemeler ve deneklerin harcamaları
• Bir proje danışmanlığı grubuna ya da bireysel danışmanlıklar için ödemeler
• Personel sağlama için ilan giderleri
• Ticari yayınevlerine ödemeler veya belirli dergilerin talep ücretleri olasılıkları dahil, baskı ve yayımlama masrafları.

Bütçe Unsurlarına İlişkin Konular

İhtiyaç duyulan kaynakların belirlenmesi ve buna bağlı maliyetler gerçekçi değilse araştırmayı finanse edenler önerilen araştırma projesinin düzgün bir şekilde yürütülebileceğine daha az güven duyacaklardır. Personel maliyetleri bir çok araştırma projesinin toplam maliyetinin en büyük kısmını oluşturur. Eğer mevcut iş pozisyonları için kafanızda hazır elemanlar yoksa maaş düzeyleri genellikle uygun maaş ölçeğindeki sabit bir noktanın altında olacak şekilde belirlenir.

Aynı zamanda, teklif edilen projede kullanılmak üzere hangi donanım, sarf malzemesi ve diğer materyallerden yararlanılacağına karar verilmelidir. Bina ve laboratuvar gibi kullanılacak tesislerle ilgili bir başvuru formu doldurulması ve bunun araştırma teklifinde sunulması gerekmektedir. Deneye dayalı bazı araştırma projeleri için, bütçeye katılan insanlara yapılacak ödeme maliyetlerini ve giderleri kapsayacak şekilde unsurların eklenmesi gerekebilir.

Diğer proje ortaklarıyla görüşmek ya da teklif edilen araştırma projesinin sonuçlarının etrafa yayılabileceği bilimsel toplantılara katılmak gibi yolculuklar için bir maliyet gerekebilir.

Öte yandan harcama kalemlerini öncelik sırasına göre belirtmek gerekebilir. Ayrıca, çalıştırılan personelin her zaman mutlu ve tatmin olması en öncelikli unsurdur. Eğer uzatılmış bir süre için bütçe planlıyorsanız olası fiyat artışlarını hesaba katmak gerekmektedir.

Araştırma bütçesi ve fonlarına ilişkin olarak sürekli ortaya çıkan sorunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Bütçe oluşturmada kim yardım edebilir?
• Bütçeniz yeterli olacak mı?
• Bir araştırma projesi gerçekleştirirken eğer araştırmayı kendiniz yapacaksanız ve araştırma dışında başka bir işiniz varsa bu problem olabilir.
• Ayrıca bağlı olduğunuz kuruma araştırma sürecinde vermediğiniz hizmeti nasıl geri ödemeniz gerektiği de önemli bir konudur.
• Hazırlanan bütçe fon sağlayan tarafından ve eş düzey hakemler tarafından dikkatli bir şekilde denetlenecektir.

Avrupa Birliği Projeleri

Avrupa Birliği projeleri için maliyet süreçlerinin karmaşık olduğu ve finans ya da araştırma geliştirme departmanından tecrübeli biri ile bağlantılı olarak yapılması gerektiği söylenebilir. Bir çok Avrupa Birliği projesi için önemli bilgiler şu şekilde sıralanabilir:

• Çalışanlar: Projede çalışan tüm kadronun maliyeti karşılanabilir. Maliyetler aşamalı süreçleri ve gelecekte ödül olarak verilebilecek ödemeleri de kapsamalıdır.
• Doktora Öğrencileri: AB projelerinin çoğu projede görev yapacak doktora öğrencilerinin maaş maliyetlerinin istenmesine olanak tanır.
• Ekipman: AB projede kullanılacak ve proje için mutlaka olması gereken donanımlar için fon sağlamaktadır.
• Seyahat: Proje ile bağlantılı seyahat giderleri bütçeye eklenebilir.
• Sarf Malzemeleri: Bunlar sadece proje içinde gider olduğunda makul kabul edilebilecek giderlerdir.
• Denetleme Maliyeti: Genellikle daha büyük projelerde gerekli olmaktadır.
• Döviz Kurları: Proje maliyeti hesaplanırken mevcut kurdan biraz daha yüksek bir kur kullanmak gerekebilir.
• Dolaylı Giderler: Bu tür giderler için araştırma geliştirme ve finans departmanından yine konu ile ilgili bilgi almak ve sonrasında karar vermek daha doğru olacaktır.

Fon Kaynakları

Araştırmacının olanaklarının araştırma maliyetlerini karşılamakta yeterli olmadığı durumlarda ek finansal kaynaklara ihtiyaç duyulur. İhtiyaç duyulan bu fon kurum içinden ya da üniversitelerden, TÜBİTAK ve Avrupa Birliği gibi kurumlardan sağlanabilir. Araştırmalara fon sağlayan kurumlara başvurularda göz önünde bulundurulması gereken noktalar şu şekilde sıralanabilir:

• Fonlama yılın belli bir dönemi için yapılabilir.
• Başvuruda bulunacak kişi ve kurum açısından sınırlamalar bulunabilir.
• Çok sıkı kurallara bağlanmış başvuru süreci izlenebilir.
• Belli alanlar dışındaki araştırma projelerine fon sağlamayabilirler.
• Sağlanacak fon miktarının üst sınırları bulunabilir.
• Aynı anda birden fazla fonlama yapılmayabilir.
• Araştırma projesinin çıktıları konusunda ikna edilmeleri gerekebilir.
• Projelerde disiplinler arası bir çalışma arayabilirler.
• İnovasyona önem verebilirler.
• Akademisyenler dışındaki başvuruları kabul etmeyebilirler ya da projede bir akademisyenin yer almasını ön koşul olarak koyabilirler.

Üniversitelerin Bilimsel Araştırma Fonları

Ülkemizde üniversiteler akademisyenlerin bilimsel araştırma projelerine BAP (Bilimsel Araştırma Projesi) ile destek sağlamaktadırlar. BAP fonları ile destek sağlanan araştırma alanları şu şekilde sıralanabilir:

• Lisansüstü tez projeleri
• Genel amaçlı projeler

Lisansüstü tez projeleri: Yüksek lisans ve doktora tezlerine yönelik olarak verilen fonlardır.

Genel amaçlı projeler : Teknolojik, ekonomik, sosyal, kültürel, sportif ve sanatsal gelişmeye katkıda bulunabilecek doğrudan bir akademik dereceye yönelik olmayan özgün çalışmalardır. Bazı nitelikleri bünyesinde barındıran araştırmalar bu kapsamda öncelikli olarak değerlendirilir.

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Destekleri

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) bir çok alanda akademisyenlere, özel sektör kuruluşlarına ve kamu kurumlarının araştırma projelerine destek sağlamaktadır. TÜBİTAK’ın sağladığı destekler üç ana başlık altında sıralanabilir:

1. Sanayi Ar-Ge Proje Destekleri
2. Akademik Ar-Ge Destekleri
3. Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı

Sanayi Ar-Ge Proje Destekleri: Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından ülkemiz sanayi kuruluşlarının Ar-Ge’ye daha fazla kaynak ayırmasını özendirmek, sanayi-sanayi ve sanayi-üniversite işbirliklerini ve ortaklıklarını teşvik etmek amacıyla destek programları yürütülmektedir. Bu programlar şu şekilde sıralanabilir:

• Sanayi Ar-Ge Proje Destekleme Programı
• Proje Pazarları Destekleme Programı
• TÜBİTAK KOBİ Yararına Teknoloji Transferi Destek Programı
• KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı

Akademik Ar-Ge Destekleri : TÜBİTAK, geleceğin bilim insanlarına öğrenim hayatları boyunca burslar vermekte, bilim, teknoloji ve yenilik alanlarında uluslararası işbirlikleri oluşturmakta, akademik araştırma projeleriyle sanayi ve kamu kuruluşlarına ait Ar-Ge projelerini desteklemekte, toplantı ve yayınları teşvik etmektedir. Destek programları şu şekilde sıralanabilir:

• Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme
• Hızlı Destek Programı
• Patent Başvurusu Teşvik ve Destekleme Programı
• Uluslararası Bilimsel Araştırma Projelerine Katılma Programı (UBAP)
• Ulusal Genç Araştırmacı Kariyer Geliştirme Programı

Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı : Bu program kamu kurumlarının Ar-Ge ile giderilebilecek ihtiyaçlarını karşılamaya ya da sorunlarının çözümüne ilişkin projeleri desteklemeye yönelik bir programdır.

Avrupa Birliği Çerçeve Programları

Avrupa Birliği’nde çok uluslu araştırma ve teknoloji geliştirme projelerinin desteklendiği başlıca topluluk programıdır. Çerçeve programlarının başlıca amaçları;

• Avrupa’nın bilimsel ve teknolojik temelinin güçlendirilmesi
• Endüstriyel rekabetin desteklenmesi
• Ülkeler arası işbirliğinin teşvik edilmesi

Şeklinde sıralanabilir.

AB Çerçeve Programları ülkelere tahsis edilen maddi bir yardım değildir. Mali destek, proje teklif çağrılarında belirtilen şartlara sahip projelerin hakemler tarafından objektif bir şekilde değerlendirmeleri sonucunda verilir.

Ulusal/uluslararası kanunlar ve AB kanunlarına göre kurulmuş tüzel ve gerçek kişiler Çerçeve Programlarına başvurabilirler. Bu programlara başvurabilecek kurumlar; üniversiteler, araştırma merkezleri, kamu kurumları, sanayi kuruluşları ve sivil toplum örgütleri şeklinde sıralanabilir.