Ünite 5: İletişim Araştırmalarında Nicel Yöntemler

Giriş

İletişim, özünde felsefe, psikoloji, sosyoloji, antropoloji, ekonomi, dilbilim vb. bilim dallarından tümüyle bağımsız olmadığından, bu alanlardaki araştırma yöntemleri ile iletişim araştırmalarındaki yöntemler benzerlik göstermektedir. İletişim araştırmalarında özellikle nicel yöntemler açısından bakıldığında birtakım sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bilimsel araştırmanın ve onun alanının tam olarak kavranamaması, bilimsel ölçütlerin karşılanmaması durumunda, iletişim alanının bağımsız gelişimi engellenmekte ya da yavaşlamaktadır. Bu süreçte özellikle önemli olan nicel araştırma yöntemlerindeki bazı kavramların açıklanması, yol gösterici bir işlev üstlenecektir. •

• Bilim: En genel tanımıyla gerçeğin görgül, sistematik ve nesnel yollarla araştırılması ve araştırmaların sonucunda ulaşılmış olan düzenli bilgiler bütünüdür.
• Bilimsel Yöntem : Nicel araştırmalarda kullanıldığı şekliyle; araştırılacak sorunun tanımlanması, olası çözüme ilişkin denenceler geliştirilmesi, gerekli verilerin toplanması, denencelerin test edilmesi ve sonuçların raporlaştırılmasına dayalı sistematik bir süreçtir. Yöntemi oluşturan alt boyutlar, alanlara göre farklılık göstermektedir.
• Bilimsel Araştırma : Kuramsal ya da uygulamalı bir soruna etkin çözümler üretmek için bilimsel yöntemin işe koşulmasıdır.
• Nicel Araştırma Yöntemi : Gerçeğin sayısal olarak ifade edilen kanıtlara dayalı biçimde ve kişisel yanlılıktan kaçınan bir tutumla incelenmesini ilke edinen olgucu bilim anlayışının ürünüdür.

Nicel Araştırmanın Özellikleri

Nicel araştırmalar bilinmeyeni bulup ortaya koymayı, bilineni daha iyi açıklamayı ve geleceğe ilişkin kestirimlerde bulunmayı olanaklı kılar. Özellikleri:

• Temelinde pozitivist düşünce yatar.
• Nesnesi olgulardır.
• Gerçeklik, bireyin dışındaki maddi ortamdadır.
• Değerlerden bağımsızdır.
• Genellikle tümdengelimci bir yaklaşım izler.
• İndirgemecidir.
• Genellemelere ulaşmayı hedefler.
• Başta belirlenen yönteme bağlı kalır.
• Sorun net olarak tanımlanmıştır.
• Evreni temsil edecek bir örneklem alınır.
• Sayısal veriler toplanır.
• Veriler çözümlenirken istatistiksel yöntemler kullanılır.
• Kesin olduğu varsayılan sonuçlara ulaşılır.
• Yinelenebilir.
• Görece formel bir dil kullanılır.

Nicel Araştırmanın Aşamaları

• Araştırma Sorununun Tanımlanması: Her bilimsel araştırma sorunun belirlenmesiyle başlar. Sorun, belirsizlik içeren, birden çok çözüm olasılığı bulunan ve merak uyandıran bir durumdur. Seçilecek sorun genel ölçütlere uygun yani önemli, güncel, özgün, çözülebilir ve etik kurallara uygun olmalıdır. Özel ölçütler anlamında ise araştırmacının alandaki birikimi, yöntemdeki yeterliliği, veri toplama izinlerinin alınabilmesi, konuya bireysel ilgisinin olması ve sahip olunan olanaklar önemlidir.
  • Amaçları Oluşturma : Soruna ilişkin olarak araştırmanın neleri gerçekleştireceği, ya da hangi yanıtlar üreterek soruna çözüm ya da çözümler sunabileceğinin belirginleşmesi gereklidir. Araştırmanın temel amacı, çalışma tamamlandığında ilgili alana hangi katkıyı sağlayacağıdır. Alt amaçlar ise ya sorular ya da denencelerdir. Belli birikim ve yönelimler oluşmuşsa bunların test edilmesi amaçlı denenceler geliştirilir. Sorunda belirsizlikler çoksa sorular sorularak yanıt aranır.
  • Sınırlılıkları Belirleme : Çalışmayı etkileyen ya da sonuçları yorumlamada dikkate alınması gereken sınırlılıklar belirtilmelidir. Bunun başlıca nedeni araştırmacının kendi öngördüğü kısıtlılıkları ortaya koyması ve elde edilen bulguların bu sınırlılıklara bağlı kalarak yorumlanmasıdır.
• Alanyazın Taraması: Araştırma için seçilen konu ya da sorunla ilgili tüm kaynakların incelenmesidir. Tarama yapılırken makaleler, tezler, bildiriler, kitaplar vb. çok çeşitli kaynaklar taranır. Bunlara ulaşmak için kütüphaneler, veri tabanları, özler, dizinler, toplu değerlendirmeler, kaynakçalar, bilgisayarlar vb. alanlarda taramalar yapılır.
• Araştırma Yönteminin Belirlenmesi: Yöntem, araştırmanın nasıl desenlendiği, verilerin kimlerden ve nasıl toplandığı ile toplanan verilerin çözümlenmesinde hangi istatistiksel tekniklerin kullanıldığını ortaya koyar. Yöntemin alt boyutları nicel veya nitel yönü belirler, bunlar:
  • Araştırma Modeli : Araştırmanın dayandığı paradigma, model ve desene ilişkin açıklamaların yer aldığı başlıktır. Betimleyici modellerde var olan durum olduğu gibi ortaya konularak araştırılan olguların betimlemesi yapılır. İlişkisel modeldeki araştırmalarda genelde değişkenler arasındaki ilişkilere odaklanılır. Nedensel karşılaştırmalı modele dayalı araştırmalarda önceden oluşmuş bir değişkene bağlı olarak grupların belirli bir özelliği ya da performansı arasındaki farklılıkların karşılaştırılması yapılmaktadır. Deneysel modellerde bağımsız değişkenlerdeki farklılıkların grupların bağımlı değişken ölçümlerinde ne tür değişimlere neden olduğu araştırılmaktadır.
  • Evren ve Örneklem: Evren, araştırma sorununa ilişkin bütün öğeleri kapsayan ve hakkında genellemeler yapılan en geniş kümedir. Örneklem, evren içinde seçilen ve evreni temsil etme yeterliliğine sahip olduğu belirlenen görece küçük gruptur. Olasılıksız örneklemede evreni temsil etme koşulu aranmaz, belirli bir amaca ya da ölçüte dayalı örneklem alınır. Olasılıklı örneklemde evreni temsil etme olasılığı dikkate alınarak seçim yapılır. Evrendeki tüm öğelerin örneklem olarak seçilme şansının eşit olduğu bu örneklemde yansız örnekleme, sistematik örnekleme, kümesel örnekleme ve tabakalı örnekleme en çok kullanılan örnekleme yöntemleridir.
• Verilerin Toplanması : Araştırmanın amaçları doğrultusunda sorulara yanıt verilebilmesi ya da denencelerin test edilebilmesi için sayısallaştırılabilir bilgilerin toplanması gerekmektedir. Verilerin toplanması çoğu zaman bir ölçme işlemine karşılık gelmektedir.
  • Veri Toplama Araçlarının Türleri: Anketler , bireyin çeşitli konulardaki bilgi, duygu, davranış, beklenti, görüş, düşünce, eleştiri ve önerilerini saptamak amacıyla kullanılan bir veri toplama aracıdır. Performans testleri , bireylerin belli bir konudaki birikim, yeterlik, başarı ya da kazanımlarını ölçmeyi amaçlayan veri toplama araçlarıdır. Ölçekler, bireyin tutum, değer, tercih ve inanç gibi duyuşsal alandaki eğilim ve yönelimlerini belirlemek amacıyla kullanılan veri toplama araçlarıdır. Denetim listeleri , belirli bir durumla ilgili olarak önceden saptanan ölçütlere uyulup uyulmadığını ya da beklenen davranışların sergilenip sergilenmediğini ölçmeyi amaçlayan veri toplama araçlarıdır.
  • Veri Toplama Araçlarının Özellikleri: Güvenilirlik , ölçmenin tutarlılığı ile ilgilidir ve aynı özelliğe ilişkin farklı ölçümler arasındaki tutarlılık derecesidir. Geçerlilik araştırmada kullanılan veri toplama aracının, araştırmacının ölçmek istediği özelliği ne kadar ölçebildiği ile ilgilidir. Güvenilirlik, geçerliliğin ön koşuludur.
• Verilerin Çözümlenmesi : Veriler toplanıp bilgisayara girildikten sonra öncelikle yanıtlayıcılardan, verilerden ve araştırmacılardan kaynaklı maddi hatalar olup olmadığına bakılmalıdır. Veri çözümlemesinde kullanılabilecek istatistiksel teknikler, araştırmanın amaçları ve verilerin niteliğiyle doğrudan ilgilidir.
  • Betimsel İstatistik Teknikleri: Araştırmaya konu olan durumun, sayılara dayalı olarak ayrıntılı bir betimlemesi yapılmaktadır. Kullanılan bilgilerin bir kısmı dağılımın geneli hakkında özet nitelikli bulgular içermekte, bir bölümü de dağılımın kendi içindeki durumu hakkında fikir vermektedir. Merkezi eğilim ölçüleri , dağılım hakkında özetleyici bir fikir vermektedir. Başlıca merkezi eğilim ölçütleri ortalama, medyan ve tepedeğerdir. Ortalama, bir dağılımdaki bütün değerleri toplayıp değer sayısına bölme yoluyla elde edilir. Medyan dağılımın aşağıdaki yarısını (alt % 50) yukarıdaki yarısından (üst % 50) ayıran değerdir. Tepedeğer ise dağılımda en çok yinelenen ya da frekansı en yüksek olan değerdir. Değişkenlik ölçüleri, bir dağılımın kendi içinde gösterdiği farklılaşmayı yansıtır. Bu kapsamda genişlik, standart sapma, varyans, çeyrek sapma ve çarpıklık hesaplamaları yapılır. Genişlik, dağılımdaki en yüksek değerden en düşük değeri çıkarma yoluyla bulunur. Standart sapma, dağılımdaki tüm değerlerin dağılım ortalamasına göre gösterdiği sapmaların ortalamasıdır. Varyans, standart sapmanın karesidir. Çeyrek sapma, dağılımı dört çeyrek dilime ayırdıktan sonra üçüncü çeyreğin üst sınırı ile birinci çeyreğin üst sınırı arasındaki farkın ikiye bölünmesi şeklinde hesaplanmaktadır. Çarpıklık, dağılımdaki yığılmanın nerede yoğunlaştığını ifade etmektedir.
  • Yordamsal İstatistik Teknikleri: Değişkenler arasında saptanan ilişkilerden hareketle, bir dağılımdaki durumdan başka bir dağılımdaki durumu tahmin etmeye, yordamaya, kestirmeye, ya da öngörmeye olanak sağlayan istatistiksel tekniklerin tümüne yordamsal istatistik denilmektedir. Yordamsal veri çözümleme teknikleri şunlardır: Korelasyon , iki değişken arasındaki ilişkinin yönünü ve düzeyini sayısal olarak belirlemeye dönü bir tekniktir. T-testi, daha çok deneysel araştırmalarda kullanılan bir istatistiksel teknik olup iki grup ortalaması arasındaki farkın anlamlı olup olmadığını belirlemede kullanılır. Varyans analizi, sonuca etkide bulunma bakımından değişkenler arasında anlamlı bir fark olup olmadığını belirlemek amacıyla kullanılan bir istatistiksel tekniktir. Çoklu regresyon , hangi değişkenlerin ya da değişken bileşimlerinin, sonucun ne kadarını açıkladığını belirleme kullanılan bir tekniktir. Kikare testi , genellikle iki süreksiz değişken arasındaki ilişkinin belirlenmesinde kullanılır.

Nicel Araştırma Raporunun Öğeleri

• Giriş : Araştırmada ele alınan sorun, olabildiğince açık ve ikna edici şekilde tanımlanır.

• Alanyazın Taraması: Araştırılan sorunun kavramsal çerçevesi ve kuramsal temelleri ortaya konulur.

• Yöntem : Önce araştırmanın dayandığı model açıklanır. Evren ve örneklem başlığı altında evren tanımlanır ve örneklemin nasıl seçildiği, kimlerden oluştuğu ve uygunluğu açıklanır. Verilerin toplanması başlığı altında ne tür verilerin hangi araçlar ve tekniklerle toplandığı açıklanır. Verilerin çözümlenmesi ile ilgili açıklamalarda toplanan verilerin hangi istatistiksel tekniklerle çözümlendiği, gerekçeleriyle birlikte anlatılır.

• Bulgular ve yorum: Tamamlanan araştırmada elde dilen bulgulara ve bunların araştırmacı tarafından yapılan yorumlarına yer verilir. Araştırmanın en özgün öğesi bulgular bölümüdür.

• Sonuçlar ve öneriler : Araştırmaya ilişkin bir özet sunulur. Sorun, amaç ve yönteme ilişkin anımsatma amaçlı bilgiler verilerek, araştırmada elde edilen sonuçlar belirginleştirilir.