Ünite 5: Radyo Yayıncılığı Tasarımı

Giriş

Hızlı bir biçimde haber alma, bilgi edinme, eğlenme ihtiyacını karşılayan radyo, hayal gücünü ve yaratıcılığı geliştirerek vazgeçilmez kitle iletişim araçlarından birisi olma özelliğini korumaktadır.

Radyo ve Radyo Yayıncılığı

Radyo, meydana gelen olayları dinleyicinin bilgisine sunan, yaşamın her kesitini ele alan ve her konuyla ilgili olan bir araçtır.

• Radyo görsel değildir, sadece kulağa hitap eder,
• Radyo hızlıdır,
• Ucuzdur,
• Müzik demektir.

Radyo yayıncılığının ana yapısını haberlerin yanı sıra söz ve müzik programları da oluşturur.

Radyo Programcılığı

Radyo programını hazırlayanlara, sunanlara, teknik altyapıyı oluşturup yayına hazır hale getiren ve yayınlayanlara yayıncı denir. Yayıncılar şu kişilerden oluşur:

• Prodüktör veya program yapımcısı
• Spiker veya sunucu
• Teknisyen veya teknik yapımcı

Program Yapımcısı veya Prodüktör

Prodüktör veya program yapımcısı, programı yaratıp ona biçim verir. Çeşitli parçalardan bir bütün oluşturarak bunu sergiler.

Spiker veya Sunucu

Spiker veya sunucu; programa hayat verir. Ses tınısı, konuşma biçimi, hızı çok önemlidir.

Teknisyen veya Teknik Yapımcı

Teknisyen veya teknik yapımcı; yayın masasını kullanan, sesleri ve müzikleri alan, gerekirse montaj yapan, telefon bağlantılarını alan, efekt hazırlayan, müzik çalan, yayınla ilgili teknik altyapıdan sorumlu kişidir.

Sonuç olarak programın başarısı hem içeriğin hem de programda yer alan konuların uygun tekniklerle iyi bir şekilde işlenmesinden kaynaklanmaktadır.

Radyo Programlarının Özellikleri ve Yayıncının Sorumlulukları

Radyo programı ile ilgili araştırmanın çok iyi yapılması gerekir. Özetle;

• Doğru,
• Tarafsız,
• Uygun dile ve anlatıma sahip,
• Değişik kesimlerin yadırgamayacağı,
• Sıkıntı ve üzüntülü unsurlara dikkat eden,
• Kötü alışkanlıklara karşı olan ve
• Şiddete başvurmanın zararına dikkat eden bir program ortaya çıkmalıdır.

Yayıncı halka karşı sorumludur.

• Anayasa
• RTÜK yasası
• Diğer yasalar çerçevesinde sorumluluklara dikkat edilir.

Yasaların yanında yer alan mesleki sorumluluklar şunlardır:

Ulusal sorumluluk: Radyo istasyonu elemanları temsil ettikleri kuruluşu göz ardı edemez. Yayın ilkelerine bağlılık ve uygunluk ve davranışlarına özen göstermek bunun içeriğidir.

Mesleki sorumluluk: Çalışanlar mesleği tüm yönleriyle bilmeli ve buna göre davranmalıdırlar.

Uygunluk: Kötü konuşanlara karşı dikkatli olunmalı, kişisel saldırılara ve ürkütücü konulara değinilmemelidir.

Yasalara saygı: Halkın gözünde yasalara saygılı olunmalıdır.

Eleştiriler: Tarafsız olarak yapılan gerçek eleştiriler hatırlanarak diğerleri de dinlenmelidir.

Denge: Birbirine zıt noktalar dengeli ele alınmalıdır.

Tarafsızlık: Yayıncılar kendi düşüncelerini ifade edemezler. Şu soruları kendilerine sormalıdırlar:

• Yaptığım program yasalara uygun mu?
• Uygunluğu tam mı?
• Bir sorumluluk yaratıyor mu?
• Doğru mu?
• İlginç mi?

Radyo Programının İçeriği

İçerik, istenilen etkiyi elde etmek için ustaca sunulmalıdır. Konular şunlardır:

• Radyo metni,
• Röportaj,
• Sunuş ve sunuculuk,
• Telefonun programlarda kullanılması ve
• Programlarda müzik seçilmesi ve kullanılması.

Radyo Metni

Dile dikkat edilerek yayında söylenmeyecek sözcük ve deyimler yer almamalıdır. Radyo metni göze değil kulağa hitap etmelidir. Bazı önemi noktalar şunlardır:

• Kalıplaşmış deyimler kullanılmamalıdır.
• Basit kelimeler kullanılmalıdır.
• Kısaltma kullanılmamalıdır.
• Cümleler kısa bağlaçlarla ayrılmalıdır.
• Sıfat ve zarflar bazen metinden çıkartılabilir.
• Kakofoniye yol açan kelimeler peş peşe kullanılmamalıdır.
• Dolaylı değil doğrudan ve basit anlatıma yer verilmelidir.
• Metin estetiğine dikkat edilerek aynı kelimeler kullanılabilir.
• Birinden söz edilecekse önce unvanı sonra adı ve soyadı belirtilir.
• Uzun ve ayrıntılı tasvirlerden kaçınılmalıdır.
• Cümleler sayfa sonunda yarım kalıp diğer sayfaya taşmamalıdır.
• Kağıt büyüklüğü ve kalınlığı okumayı kolaylaştıracak ve hışırtıya neden olmayacak biçimde seçilmelidir.
• Yazılı kaynaktan yapılacak alıntılar yeniden yazılmalıdır.

Röportaj

Genel doku içinde renkli, etkili ve dinamik parçadır. İyi bir radyo röportajı için;

• İyi bir röportajcı,
• İyi bir konuşmacı,
• Mantıklı ve iyi bir konu gerekir.

İyi bir röportajcı: İyi bir röportajcının özellikleri şunlardır:

• Röportaj yapacağı kişi ve röportaj konusu hakkında bilgi sahibi olan ve röportajın kimler için yapıldığını çok iyi bilen,
• Verilen cevaplara uygun, onlara yakın kısa ve sade sorular sorabilen,
• Kibar, tarafsız ve dinleyicinin sözcüsü olan,
• Gerçek olmayan yalan, yanlış, yetersiz, ahlaksız ya da çok kötü cevaplara izin vermeyen, bu konuda kararlı ve mücadeleci olan,
• Yayıncı olduğunu hiçbir zaman unutmayan, sağlıklı bir röportaj çıkartacak kadar teknik bilgiye sahip olan kişidir.

İyi bir konuşmacı:

• Konuşacağı konu hakkında çok iyi bilgi sahibi olan,
• Planlanan röportajı aktif bir şekilde ancak sade bir dille aktarabilen,
• Konuşması için ayrılan zamana saygı duyan, konuyu dağıtmayan ve sorumluluğunun bilincinde olan,
• Bütün bu konularda röportajı yapanla hem fikir olup ona yardımcı olan kişidir.

Röportajın konusu:

• Yeni,
• Kullanışlı bir şekilde düzenlenebilecek,
• ilham verici ve
• Hoş, kısa ve heyecan verici olmalıdır.

Röportaj yapılırken dikkat edilecek noktalar şunlardır:

• Konuşma sırasında röportaj yapan kişi gülümsemeli ve zaman zaman anlatılanları onaylar gibi hafifçe başını sallamalıdır. Bu konuşmacıya cesaret verir.
• Röportaj sırasında “hı hı”, “evet”, “anladım”, “bakın bu çok ilginç” vb. şeyler kesinlikle söylenmemelidir. Çünkü bu tür konuşmalarla araya girmek ya da bunları söylemek, konuşmacıya ve dinleyicilere röportajı yapan kişinin o konuşmayı dinlemediği izlenimini vermektedir.
• Sorulan sorular detayların tekrarına yardımcı olmalıdır. Sorular “Nasıl..”, “Niçin..”, “Nerede..” ile başlarsa daha kullanışlı olur. “Hayır” ve “Evet”li kısa cevaplara yol açacak sorulardan kaçınılmalıdır.
• Sorular zamanında ve yerinde sorulmalı; kısa, öz ve anlaşılır olmalı ayrıca cevaba göre soru da yöneltilmelidir.
• İki kişilik diyaloglar tercih edilmelidir.
• Röportaj için iyi ve ilginç bir başlangıç yapılmalıdır.
• Röportajın yayın saati göz önüne alınmalıdır.
• Röportaj sırasında konferans verilmemeli, konuşma yapılmalıdır.
• Röportajı yapan, hiçbir zaman konuşma sırasında entelektüelliğini kanıtlamaya çalışmamalıdır. Amaç mantıklı ama akademik olmayan; doğal, canlı ve bazen rahatlatıcı ve kulağa hoş gelen bir röportaj yapmaktır.
• Yabancı kelime kullanmaktan olabildiğince kaçınılmalıdır.
• Özel hayata girilmemeli, özel hayatla ilgili sorular sorulmamalıdır.
• Röportaj sırasında insanların tepkileri kaydedilmelidir. Söz gelimi sorulan bir soru karşısında sessizlik bazen birçok sözcükten çok şey anlatabilir.
• Sorular kısa tutulmalı ve röportaj planlandığı şekilde yapılmalı, konunun dışına çıkılmasına izin verilmemelidir.

Bir röportajın bütün haline getirilmesine röportaj paketi denir. Giriş, bağlantılar ve röportajın bitiminden sonra yapılan anons veya kapanıştan oluşur.

Sokakta insanlarla yapılan röportaja sokak röportajı denir. Sokak röportajında dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

• Burada en önemli konu, uygun soruları seçmek ve herkese aynı soru veya soruları sormaktır.
• Soruların sorulacağı mekan önemlidir. Yayıncı görüşünü alacağı insan veya insanların önünden geçmesini beklememeli, onları bulabileceği yerlere gitmelidir.
• Yayıncının teybi çalışır durumda olmalı, ayrıca yanında yedek pil bulundurmalıdır.
• Fondaki sesleri yok etmek için mikrofon konuşmacının ağzına yaklaştırılmalı ve teybin ayarı buna göre yapılmalıdır.
• Soru her seferinde aynı olacağından sorunun sürekli olarak kaydedilmesi gerekmez.
• Yayıncı, kullanılabilecek çok sayıda cevap toplamasına rağmen eğer zamanı olduğunu düşünüyorsa, onu mutlu edecek cevabı buluncaya kadar ısrarcı olmalıdır.
• Eğer bilinçli olarak aksi istenmiyorsa en çarpıcı yanıtlar sonlara doğru kullanılmalıdır.
• Cevaplarda kadın-erkek dengesine özen gösterilmelidir.

Montaj ile son düzenlemeler yapılır.

Sunuş ve sunuculuk, hazırlanan programların anlaşılır ve akıcı olması için oldukça önemlidir. Konuşan kişi ne sunduğunu bilerek iyice anlayarak sunuş yapmalıdır.

Teknolojinin gelişmesi ile telefon da programlarda sıklıkla kullanılmaktadır.

Radyo programlarının vazgeçilmezi müziktir. Müziğin seçimi oldukça önemlidir. Şarkıların sıralaması şöyledir:

• Vokalli-vokalsiz
• Kadın vokalli-erkek vokalli
• Grup vokalli-solo vokalli
• Enstrümantal-orkestral

Tartışma programları veya açık oturumlar belli konuların ele alındığı ve konu hakkındaki görüşlerin çarpıtılmadan, doğallığı bozmadan dinleyiciye aktarıldığı programlardır.