Ünite 4: Dergi ve Diğer Basılı Materyallerin Tasarımı

Sayfa Tasarımı ve İşlevleri

Fransızca bir kelime olan Mizanpajdan gelen sayfa tasarımı, eldeki yazıların, lekelerin (fotoğraf, grafik vb.) önem sırasına göre, belirli bir düzen içinde ve okurun ilgisini çekecek şekilde iki boyutlu bir yüzeyde düzenlenmesidir.

Sayfa tasarımı, mesajın içeriğini, olayın yerini ve önemini gösterir. Sayfa tasarımı, içeriğin de bir parçasıdır. Tasarım çekici olmalı ki okuru yazıya, metne çekebilsin ve okutabilsin. Tasarım sadece süsleme değil, bir iletişim aracıdır ancak tasarım, iletilmesi istenen mesajı iletemiyorsa, ne kadar çekici olursa olsun amacına ulaşamamış demektir. Bir yayının etkinliği, içeriğinin öneminin yanı sıra kullanılan yazı karakterine, puntoya, görsel malzemelere, kâğıdın özelliğine ve ağırlığına ayrıca baskı tekniğine de bağlıdır. Sayfa tasarımını yapabilmek renk bilgisi, tipografi bilgisi, kâğıt bilgisi, fotoğraf bilgisi kısaca grafik bilgisini gerekli kılar.

Herhangi bir yayımın tasarımının yapılabilmesi için önce tasarımın amacının ortaya konması gerekir. Daha sonra hedef kitlenin kim olduğu, özelliklerinin ne olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Tasarım bir yaratıcılık işidir. Tasarımı yapılan kitle iletişim aracı ve kullanılacak malzemeler, bunların birbiriyle uyumu hem tasarımın kalitesini etkiler hem de hedef kitle üzerindeki etkisini ortaya koyar. Daha sonra da mesajın ulaştırılması gelir. Hedef kitlenin özelliklerine uygun format, tipografi, renk, fotoğraf ve grafikler seçilir. Sonra da uygun olarak seçilen kağıtla mesajın iletilmesi gelir.

• Sayfayı tasarlayan kişi;
• Bilgileri düzenler.
• Bilgileri derecelendirir.
• Görüntüyü estetik kılar.
• Yazıların değerini ortaya koyar.
• Yayımın özgünlüğünü sağlar.

Dergi Yayıncılığı

Dergiler, günümüzün kitle iletişim araçları arasında önemli yer tutar. Dergiler de gazeteler gibi haber verir, ancak günlük olarak yayınlanmazlar. Dergiler, haftalık, aylık yada üç aylık olarak yayınlanırlar.

Dergi, Avrupa’da ortaya çıkan bir yayındır. Önceleri bilimsel gelişmeleri yayan ya da tartışma ortamları oluşturma amacıyla çıkan dergiler zamanla farklı konular içermeye başlamıştır. 1663 yılında Almanya’da yayınlanan Erbauliche Monaths-Unterredungen (Edifying Monthly Discussions) dergisi ilk yayınlanan dergidir. İlk modern dergi 1731’de Londra’da yayınlanan The Gentelmen’s Magazine (Erkeklerin Dergisi)dir. 18. Yy.’da farklı içeriklerde dergiler yayınlansa da okur-yazarlık oranının düşük olması ve basım tekniklerinin yetersizliğinden fazla gelişme gösterememiştir.

On dokuzuncu yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında teknolojinin hızlı gelişimi birçok şeyi etkilemiştir. Baskı teknikleri gelişmiş, bilimsel buluşlar artmıştır. Yaşam koşullarının değişimi, zamanın kullanım değişikliği, özel zevklerin artması, gelişmiş toplumlarda dergi yayıncılığına verilen önemi arttırmıştır. Dergi tasarımı sanayi devrimi sonrası Arts&Crafts hareketiyle birlikte ortaya çıkmıştır.

Yirminci yüzyılın başlarında yeni akımlar doğmuş, grafik tasarım alanında radikal değişiklikler yaşanmıştır. Toplum yaşamındaki hız, daha fazla bilgi edinme ihtiyacını doğurmuş, böylece yeni dergiler yayın hayatına girmiştir. Baskı teknolojisindeki gelişmelerle birlikte, taşınabilir fotoğraf makinasının icadı da dergicilik alanında yeni değerleri getirmiştir. Haber dergiciliğinin önemi artmıştır.

Avrupa eğitimli tasarımcıların Amerikan dergilerinde çalışmasıyla fotoğraf, metin ve başlıklar bir arada kullanılmaya başlanmış, tasarım tümüyle değişmiştir. Büyük boy fotoğraf kullanımı, fotoğraf ve yazının birlikte kullanılarak tasarım elemanı olarak kabul edilmesi daha sonra beyaz alan boşluklarının da tasarım elemanlarının içine katılması dergi tasarımında farklılıkları getirmiştir. Daniel Defoe İngiltere’de dergi yayıncılığını ilk başlatanlardan biridir. Defoe The Review adlı dergiyi 1704-1713 yılları arasında yayınlanmıştır.

Türkiye’de Dergicilik

Ülkemizde dergi yayıncılığı, 1700’lü yılların sonunda başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde yayınlanan Bulletin de Nouvelles, ilk süreli yayındır. 1795’te Fransız Büyükelçiliği tarafından yabancı dilde yayınlanmıştır. İlk Osmanlı dergileri Tanzimat döneminde batılılaşmanın bir uzantısı olarak ortaya çıkmıştır. İlk dergi olan Vekayi-”i Tıbbiye (1849), sağlık ve mesleki olarak iki farklı nitelik taşıyordu. 1862’de Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin yayın organı olarak yayımlanmaya başlayan Mecmua-i Fünun, fen bilimlerinin yanı sıra sosyal bilimlere ait yazılara da yer vermiştir. Bu dergi çeşitli bilim dallarının tartışıldığı bir forum işlevini üstlenerek bilim dili oluşmasına katkıda bulundu.

19. yüzyılın ikinci yarısında doğrudan bir alana seslenen ya da belli başına konulara ağırlık veren dergiler de yayımlanmaya başlandı. Dergiciliğin Anadolu’da yaygınlık kazanması II. Meşrutiyet Dönemi’nde oldu. Belirli bir örgütlenmeyle ya da siyasi akımlarla ilintili ilk siyasal dergiler de bu dönemde yayımlandı.

İlk kadın dergisi “İnsaniyet”in 19. yüzyılın sonlarında çıkmasına karşın, kadın dergiciliğinin ayrı bir tür olarak gelişimi 20. yüzyılın başlarında oldu. Cumhuriyet döneminde 1923’ten önce çıkan bazı dergilerin yayımı sürerken, siyaset, mizah, edebiyat ve düşün dergilerinin yanı sıra, yeni tür dergilerde yayın hayatına girdi.

1950’lerde yeni bir tür olarak haber dergiciliği ortaya çıktı. Türkiye’de bu dergi türünün öncüsü, Time dergisini örnek alan Akis (1954-1967) oldu. Belirli akımlarla ya da örgütlerle ilişkili dergiciliğin asıl gelişimi de 1960’larda oldu. Siyasal ve toplumsal konuları ön plana çıkaran Gırgır, en geniş okur kitlesine erişen ilk mizah dergisi oldu.

Türkiye İstatistik Yıllığı verilerine göre ülkemizde 2500 civarında dergi yayımlanmaktadır. Bu dergilerin yaklaşık üçte birini akademik dergiler, geri kalanını ise popüler dergiler, haber dergileri ve gazeteler oluşturmaktadır.

Dergi Türleri

Dergiler belirli bir alan ya da konu ile ilgilidir. Belirlediği hedef kitlenin istekleri ve beklentileri doğrultusunda konularını belirler. Bilgiler aynı olmasına karşın, derginin biçimsel özelliklerindeki farklılık, sunum tarzı derginin görsel kimliğini oluşturur. Dergiler hedef okuyucu kitlesi ve içeriklerine göre iki temel noktada sınıflandırılmaktadır.

Hedef kitlesi yönünden dergiler: bu tür dergileri de kendi içinde sınıflandırabiliriz

• 1. Grup: Genel konulu dergilerdir. Bu dergilerin hedef kitlesi oldukça geniştir. Herkese hitap eden konular içerir.
• 2. Grup: Hedef kitlesi daha sınırlandırılmış dergilerdir. Spor, moda, kadın dergileri bu grup içindedir.
• 3. Grup: Derginin hedef kitlesi belirli meslekten olanlardır. Mesleki dergiler de denir. Bankacılık, mühendis, mimar odaları yayınları gibi.
• 4. Grup: Okul dergileri ve özel yayınlardır.

İçeriklerine göre dergiler: bu tür dergilerin işlediği konular, çok daraltılmış hedef kitleye göre düzenlenmiştir. İşledikleri tema sadece o konu ile ilgilenen okurlar için düzenlenmiştir. Örneğin dantel, araba, gezi gibi konuların işlendiği dergiler...

Dergi Tasarımı

Çoğunlukla kaliteli kâğıda basılan dergilerde, çeşitli konulara ilişkin haber, makale, eleştiri, inceleme ve araştırmanın yanı sıra, birçok renkli fotoğraf, resim ve karikatür de yer alır. Bu konuların ve görsellerin yer aldığı dergi ciltlidir.

Her derginin bir kapağı vardır. Kapakta, çoğunlukla özel olarak çekilmiş ya da seçilmiş bir fotoğraf yer alır. Dergi kapaklarında karikatür ve resimden başka sadece harf ve çizgilerden kompozisyonlar da olabilir.

Dergi sözcüğünün karşılığı olarak farklı kelimeler de kullanılır. Bunlardan biri magazindir. Dergi karşılığı kullanılan bir başka kelime de süreli yayındır. Belirli sürelerde yayınlandığı için bu sözcük kullanılmıştır. Dergi; logo, kapak, renk gibi görsel unsurların tasarlanmış hali ve bu görsel unsurları n bağlı olduğu içeriğiyle kurumsal bir yapıya sahiptir. Dergiler, hem içerik hem de biçim olarak tasarım sürecinden geçerek okur kitlesine ulaşmaktadır. Derginin adı, içindekiler sayfası, iç sayfa düzenlemesi bir dergiyi meydana getiren genel yapıdır. Ayrıca derginin boyutu, kâğıt kalitesi, kâğıt dokusu, renk kullanımı, tipografi kullanımı, sayfa tasarımı görsel kimliğin bileşenleridir.

Bir yayının dergi özelliği taşıyabilmesi için şu özelliklerinin olması gerekmektedir:

• Yayın düzenli aralıklarla yayınlanmalı, bu aralık en az 1 hafta en fazla 3 ay olmalıdır,
• Yayının içinde fotoğraf ve metin bir arada kullanılmalıdır,
• Ciltli olmalıdır,
• Okur tarafından talep edilmeli ve para karşılığı satın alınmalıdır.

Bir dergi tasarımına başlamadan önce bazı konulara dikkat etmek gerekmektedir. Bunlar:

• Derginin türü ve hedef kitlesi kimdir?
• Derginin boyutu ne olacaktır?
• Derginin forması(sayfa sayısı) ne olacaktır?

Bir yayın için en önemli adımlardan biri format seçimi ve yayının kişiliğidir. O nedenle dergi tasarımına başlarken şu soruların cevabını vermek işi çok kolaylaştırır:

• Yayının hedef kitlesi kim?
• Bu alandaki diğer yayınlar nasıldır?
• Bu yayının kimliği nasıl olacaktır?
• Yayının bütçesi nedir?

Dergi tasarımındaki ilk adım derginin boyutudur. Boyut; bütçe, baskı tekniği, dağıtım ile ilgilidir. Bu noktada derginin yayınlanmasındaki amaç önemlidir. Dergi boyutu kapalı iken farklı, sayfalar açıldığında farklı olabilir. Derginin tercih edilen boyutuna göre sütunlar ayarlanır. En fazla tercih edilen boyut, A4 boyuttur. Kullanılan sütun sayısında ideal olan da en fazla 3 sütundur.

Kapak, derginin en önemli unsurudur. Bir derginin ambalajı ya da vitrini kapağıdır. Derginin içeriğini okura taşıyan iletişim alanıdır ve içerik hakkında ipuçları verir. Okur, görsel iletişime ilk olarak dergi kapağından başlar, Kapak dikkat çeker, etkiler ve dergiyi tanıtır. Kapak, okurun ilgisini çekebildiyse satın almayı ve okunmayı sağlamış demektir. Kapakta, derginin adı, sayısı, yayın tarihi, fiyatı, ISBN numarası, dergi içindeki konuları tanımlayan başlıklar yer almaktadır. Derginin kapağı hazırlanırken bütünlüğe çok dikkat etmek gerekir. Burada kullanılan görsel elementlerin uyumlu birlikteliği önemlidir.

En yaygın ve vazgeçilmez grafik iletişim unsurlarından biri olan tipografinin birincil işlevi okutmaktır grafik tasarımcı tipografi dilini iyi tanımak ve kullanmak durumundadır. Bir tasarımda kullanılan tipografik karakterlerin seçimindeki en önemli şey, bu malzemeyi en son kullanacak olan okuyucunun, yani hedef kitlenin gereksinimleridir.

Dergi sayfaları yan yana bitişik sol ve sağ sayfa olmak üzere iki sayfadan oluşur. Tasarım, formayı oluşturan bu sayfa düzeninde sol sayfa-sağ sayfa ilişkisi ve bütünlüğünde yapılır.

Dergi tasarımında da gazete tasarımındaki aşamalara göre tasarım yapılır. Kullanılan görsel simgeler aynıdır ve tasarım simgelerinin ilettiği mesajlar aynı anlamı taşırlar. Dergi okuru, gazete okurundan farklıdır. Dergi okuru, satın aldığı ya da alacağı derginin sayfa tasarımı ile de ilgilenir. O nedenle dergide haberler ve görseller grafik kurgu ve gereği, tasarıma görsel zenginlik kazandırmak amacıyla abartılı orantılarda kullanılabilir. Burada önemli olan dergi sayfaları arasında görsel güzellikle birlikte okura okuma kolaylığı sağlamaktır.

Fotoğraf ve illüstrasyonlar bir derginin görsel unsurlarıdır. Dergiler çoğunlukla renkli yayımlardır. Ancak konuya göre siyah-beyaz fotoğraflar da kullanılabilir. Dergide kullanılan fotoğraflar; gazete fotoğraflarına göre daha fazla elde kalan, bir günde bayatlamayan görüntülerdir, yoruma daha açıktır. Dolayısıyla sadece haber değeri ya da habere destek özelliği taşımadığından daha titizlikle seçilmesi gerekmektedir. Dergi fotoğrafçılarının da daha fazla bilgi, estetik ve deneyime sahip olmaları beklenmektedir. Dergide kullanılan fotoğraflar, insan fotoğrafı, belgesel fotoğrafı, ortam fotoğrafı ve olay-haber fotoğrafı olarak gruplandırılabilir.

Bülten-Broşür-Afiş Tasarımı

Tüm basılı materyallerde genel tasarım kuralları geçerlidir. Bu yol gösterici kurallar sayesinde boyutları ve amaçları farklı çalışmaları yapmak daha kolay ve çekici olur.

Bülten

En yaygın kullanılan basılı materyallerden biridir. Halkla ilişkilerde kullanılan basılı iletişim araçları içinde en bilinenidir. Bültenin görevi; haberleri kurum kuruluş içine ya da kurum dışındaki ilgili kişi ya da kurum, kuruluşlarına ulaştırmaktır. Bültenin yayımlanma periyodu on beş günlük, aylık ya da iki aylıktır. Bülten içindeki konular; yapılan ya da yapılacak sosyal etkinlikler, röportajlar, kurum ya da kuruluşla ilgili teknik, idari konular, toplantılar olabileceği gibi farklı olaylar ya da konular da olabilir.

Bülten tasarımı için ilk yapılacak iş, kâğıt boyutunun seçimidir. Seçilen sayfa boyutu çoğunlukla A4’tür (8x11.5 inch). Bazen A3 gibi (11x17 inch) daha büyük boyut da kullanılabilir. Bültende sayfa kenar boşluğunun ne kadar olacağı çok önemlidir. Çünkü bu boşluk çok fazla verilirse yazı için kullanılacak alan gereksiz beyaz boşlukla doldurulmuş olur. Sütun ya da kolon sayısı, bültenin genel görünümünü etkileyen önemli bir faktördür. Sütun sayısı, yayının içeriğine göre değişebilir. A4 sayfa için 2-3 sütun uygundur.

Bültenin başarılı ya da başarısız olarak değerlendirilmesi, çoğunlukla ilk sayfaya bağlıdır. İyi düzenlenmiş bir ilk sayfa, okuru kolayca ve hissettirmeden iç sayfalardaki yazılara çeker. Bültenin ilk sayfasında; bülten adı, yayımlayan kurumun adı, tarih ve sayı, içindekiler kutucuğu yer almalıdır. Bültenin ilk sayfasında 1-2 en fazla 3 haberin yer alması uygundur. Editörün ya da kurum, kuruluş sorumlusunun yazısının yer aldığı bölümün dışında en fazla 2 küçük haber de yer alabilir.

En zor tasarlanan bülten sayfaları ya çok az sayıda görsel ögeye sahip ya da hiç görsel ögesi olmayanlardır. Bu durumda bütün yük tipografiye düşer. Etkileme gücü, çarpıcılık tümüyle yazının şeklinde ve biçimindedir.

Bültenin iç sayfaları da ilk sayfa kadar önemlidir. Bütünlüğü sağlamak için iç sayfaların da ilk sayfanın görüntüsünü devam ettirmesi gerekir. İç sayfalardaki amaç, okuru sıkmamak, okumayı kolaylaştırmaktır. O nedenle tasarımda çekiciliği aramak gerekmektedir.

Broşür

Tanıtım etkinliklerinde kullanılan kitle iletişim araçlarından biridir. Broşürün amacı, hedef kitleyi etkilemektir. Bir mal, ürün ya da hizmetin tanıtımını yapmak için hazırlanır. Renkli basılması broşürün etkisini artırır. Broşür, özenle hazırlanmalı ve en iyi baskı kalitesi ile sunulmalıdır. Maliyeti, diğer basılı araçlara göre daha yüksektir, ama etkileme amacı taşıdığından bu konular göz ardı edilmelidir.

Broşür hazırlarken İlk dikkat edilmesi gereken konu; hangi bilgilerin ve mesajların iletileceğidir. Broşür, ne sadece görseller ile süslenmiş süs bebeği şeklinde, ne de satış elemanlarına ürün eğitim kitapçığı biçiminde olmalıdır. Broşürde yer alan bilgiler abartmasız ve doğru olmalıdır.

Broşürün en yaygın kullanımı iki ya da üç katlama şeklinde olanıdır. Broşürler için en ideali kısa metinlerdir. Estetik olarak bir broşürde yeterli beyaz alan bırakılmalı, yazının ölçüsü düşünülmelidir. Broşürün sayfa sayısı, amacına göre değişmektedir. Broşürde kapak sayfa tasarımı, etkilemenin anahtarıdır. Dikkat çekmesi ve ilgi uyandırması isteniyorsa karmaşık yazılardan ve çok sayıdaki bilgiden kaçınılmalıdır.

Broşür, küçük boyutlu bir basılı materyaldir fakat tasarımı göründüğü kadar kolay değildir. Broşür için sabit bir boyut ya da tasarım söz konusu değildir, çok çeşitli boyutlarda tasarlanabilir. Ancak çoğunlukla A4 (21cm x 29.7cm) boyutunda, tek veya iki kırımlı olarak hazırlanır.

Afiş

Bir görsel iletişim aracıdır. Günümüzde reklam ya da tanıtım aracı olarak kullanılmaktadır. Afiş toplumla iç içedir ve her kesimden tüketiciye seslenir. Afiş, tüm ülkeye, dünyaya ya da bir semte, farklı yaşlara, farklı cinslere seslenilebilir. Çünkü afişe konu olacak şey, her şeydir. Afişin amacı bir ürünü, bir hizmeti tanıtmak, duyurmaktır. Bunun estetik kaygılarla hazırlanması, amacındaki başarıyla koşuttur.

Afiş hazırlanmadan önce şu soruların sorulması afişin başarısında önemlidir:

• Afişin amacı nedir?
• Hedef kitle kim?
• Ürünün özellikleri nedir?
• Afişin yapısını oluşturan özellikler (marka, slogan, yazı, renk, resim) var mı?

Bu sorular cevaplandıktan sonra, afiş tasarımı; özgün, farklı, ilgi çekici, anlaşılır, inandırıcı-güvenilir, harekete geçirici olmalıdır. Afişte, yazının biçimi ve doğru kullanımı çok önemlidir. Afiş, tanıtımını yaptığı markanın tercih ediciliğini sağlamalı, sempati oluşturmalı, toplumun duygularına seslenmelidir. Anlatımı net olmalı, ayrıntıya gidilmemelidir.

Afişte; başlık; çarpıcı, merak uyandırıcı, etkili, ilgi çekici olmalıdır. Metin, kısa, anlamlı, farklı, gereksinmeye yanıt verici olmalıdır. Görüntü ögesi gerekiyorsa (karikatür, illüstrasyon, fotoğraf) kullanılmalıdır. Afiş inandırıcı, olumlu olmalıdır. Aşırı satıcı olmamalıdır, akıcı ve ilgi çekici bir dille hazırlanan, harekete geçiren olmalıdır.