Ünite 6: Ceza İnfaz Kurumları, İşleyişi ve Personelleri

Giriş

Ceza infaz kurumları, infaz hukukunun amaçlarının yerine getirilmesi açısından son derece önemli kurumlardır. Çünkü cezanın infazıyla ulaşılmak istenen amaçlar bakımından özellikle fiziki ortamın koşulları ve bu koşulların hükümlü üzerindeki etkileri tartışılmazdır. Her hükümlü için her ceza infaz kurumu uygun değildir.

Ceza infaz kurumlarında görev yapan personelin de aynı şekilde mesleğin önemini kavrayabilecek bilgisel donanıma ulaştırılması ve insan haklarını önceleyen bir yaklaşımla tutuklu veya hükümlülerle iletişime geçmeleri çok önemlidir.

İnfaz Kurumları

İnfaz Kurumunun Unsurları

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, tutukevlerine ilişkin düzenlemelere yer veriyor olsa da konuyu ifade etmek üzere ceza infaz kurumu terimi kullanılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında infaz kurumu dendiğinde daha çok cezanın yani özgürlüğü bağlayıcı cezanın infazı ifade edilmeye çalışılmaktadır. Oysa infaz kurumu sadece cezanın yerine getirildiği yeri, başka bir ifadeyle ceza infaz kurumunu değil de; tutukevi, çocuk eğitim evi terimlerini de kapsayan üst bir terim olarak anlaşılmalıdır.

İnfaz kurumunun dört unsurunun bulunduğu kabul edilir:

• Fiziki unsur,
• Personel unsuru,
• Kişi unsuru,
• Hizmet unsuru.

İnfaz Kurumu Türleri

Ceza infaz kurumları;

• Kapalı ceza infaz kurumları,
• Açık ceza infaz kurumları
• Çocuk eğitim evi olarak üçe ayrılabilir.

Kapalı Ceza İnfaz Kurumları

İç ve dış güvenlik görevlileri bulunan, firara karsı teknik, mekanik, elektronik veya fiziki engellerle donatılmış, oda ve koridor kapıları kapalı tutulan ancak mevzuatın belirttiği hâllerde aynı oda dışındaki hükümlüler arasında ve dış çevre ile temasın olanaklı bulunduğu, yeterli düzeyde güvenlik sağlanmış ve hükümlünün gereksinimine göre bireysel, grup hâlinde veya toplu olarak iyileştirme yöntemlerinin uygulanabileceği tesislerdir.

Kapalı ceza infaz kurumları;

• Yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumları,
• Kadın kapalı ceza infaz kurumları,
• Çocuk kapalı ceza infaz kurumları ve
• Gençlik kapalı ceza infaz kurumları olarak ayrıma tabi tutulmaktadır.

Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumları

İç ve dış güvenlik görevlilerine sahip, firara karsı teknik, mekanik, elektronik ve fiziki engellerle donatılmış, oda ve koridor kapıları sürekli kapalı tutulan ancak mevzuatın belirttiği hâllerde aynı oda dışındaki hükümlüler arasında ve dış çevre ile temasların geçerli olduğu sıkı güvenlik rejimine tabi hükümlülerin bir veya üç kişilik odalarda barındırıldıkları tesislerdir. Ülkemizde F tipi kapalı ceza infaz kurumları yüksek güvenlikli infaz kurumlarına örnek oluşturmaktadır.

Kadın Kapalı Ceza İnfaz Kurumları

Kadın hükümlülerin hapis cezalarının infaz edildiği kurumlardır.

Çocuk Kapalı Ceza İnfaz Kurumları

Çocuk tutukluların ya da çocuk eğitim evlerinden disiplin veya diğer nedenlerle kapalı ceza infaz kurumlarına nakillerine karar verilen çocukların barındırıldıkları ve firara karsı engelleri olan iç ve dış güvenlik görevlileri bulunan eğitim ve öğretime dayalı kurumlardır.

Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumları

Cezanın infazına başlandığı tarihte on sekiz yaşını bitirmiş olup da yirmi bir yaşını doldurmamış genç hükümlülerin cezalarını çektikleri, eğitim ve öğretim esasına dayalı, firara karsı engelleri olan, iç ve dış güvenlik görevlileri bulunan kurumlardır.

Açık Ceza İnfaz Kurumları

Hükümlülerin iyileştirilmelerinde, çalıştırılmaları ve meslek edindirilmelerine öncelik verilen, firara karsı engelleri ve dış güvenlik görevlisi bulunmayan, güvenlik bakımından kurum görevlilerinin gözetim ve denetimi ile yetinilen kurumlardır.

Açık ceza infaz kurumları ihtiyaca göre kadın açık ceza infaz kurumları ve gençlik açık ceza infaz kurumları şeklinde kurulabilmektedir.

Çocuk Eğitim Evleri

Çocuk hükümlüler hakkında verilen cezaların, hükümlülerin eğitilmeleri, meslek edinmeleri ve yeniden toplumla bütünleştirilmeleri amaçları güdülerek yerine getirildiği tesislerdir.

F Tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu

• Birleşmiş Milletler Minimum Cezaevi Standart Kuralları,
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin tavsiye kararı olan Avrupa Cezaevi Kuralları,
• Yine Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Tehlikeli Mahpusların Hapsedilmeleri ve Tretmanları Hakkındaki R 82-17 sayılı Tavsiye Kararı,
• Ulusal yasalar olan 3713 ve 4422 sayılı Kanunlar ve
• İnfaz Tüzüğünün 78/B maddesine uygun olarak hazırlanmış yeni bir projedir.

İnfaz Kurumlarının İdaresi ve İnfaz Personeli

İnfaz kurumlarında sunulmakta olan iaşe, sağlık, eğitim, iyileştirme, spor ve çalışma gibi hizmetleri yerine getiren kişilere infaz personeli adı verilir.

İnfaz kurumlarında yetki ve sorumlulukları birbirinden farklı iki grup personel görev yapmaktadır:

• Bunlardan ilk grubu yönetici personel oluşturmaktadır. Yönetici personel kurum birinci müdürleri, ikinci müdürler (müdür yardımcıları) ve idare memurlarıdır. İdare memurları, kendilerine verilecek hizmet içi ve görevde yükselme eğitimleri sonucu, ikinci müdür olarak atanacak yönetici personeldir.
• İkinci grubu ise hizmet servisi personeli oluşturur.

Bu çerçevede infaz kurumu personeli;

• Kurum müdürü ve ikinci müdür; müdür bulunmayan kurumlarda idare memuru,
• Yönetim servisinde; idare memuru, ambar memuru ve cezaevi kâtibi,
• Güvenlik ve gözetim servisinde; infaz ve koruma baş memuru ile infaz ve koruma memuru
• Teknik serviste; mühendis, mimar, tekniker, teknisyen, teknisyen yardımcısı,
• Psiko-sosyal yardım servisinde; psikolog ve sosyal çalışmacı,
• Sağlık servisinde; cezaevi tabibi, diş tabibi, eczacı, veteriner, diyetisyen, sağlık memuru ve hayvan sağlık memuru,
• Eğitim ve öğretim servisinde; öğretmen ve kütüphaneci,
• İşyurdu servisinde; işyurdu müdürü, sayman, veznedar, tahsildar, işyurdu ambar memuru, satın alma memuru, bütçe, pazarlama ve benzeri işlerden sorumlu görevliler, işçi statüsünde çalışan personel ile gerektiğinde bütçeden aylık alan kadrolu personel,
• Yardımcı hizmetler servisinde; santral memuru, gemi adamı, şoför, kaloriferci, aşçı, hizmetli gruplarından oluşur.

Müdürün Görevleri

Müdür, kurumun en üst amiri olup aynı zamanda iş yurdunun da müdürüdür. Görevlerinden dolayı sıralı amirlerine karsı sorumludur. Müdürün görevleri şunlardır:

• Kurum personeli üzerinde mevzuatın öngördüğü şekilde gözetim ve denetim hakkını kullanmak,
• Kurum personeline verilen yazılı veya sözlü emirlerin yerine getirilip getirilmediğini izlemek ve denetlemek,
• Mevzuat ve yetkili mercilerce verilen emirler çerçevesinde kurumun genel idare ve işyurduna ait hesap işlerinin yürütülmesini ve denetimini yapmak,
• Hükümlülerin iyileştirilmesi, bilgilerinin artırılması, atölye çalışmaları, kişisel uğraşlarının düzenlenmesi ve geliştirilmesinin sağlanması bakımından mevzuat hükümlerini uygulamak ve sağlık durumlarıyla yakından ilgilenmek,
• Kamu kurum ve kuruluşları ile bakanlıklar tarafından istenilen istatistiki bilgi ve belgelerin hazırlanmasını sağlamak ve Cumhuriyet Başsavcılığına sunmak,
• Haftada en az bir defa olmak üzere gündüzleri, on beş günde en az bir defa olmak üzere de geceleri kurumun bütün faaliyetlerini tetkik ederek, işlerin mevzuat ve emirler çerçevesinde yürüyüp yürümediğini denetlemek ve aldığı sonuçları ve gördüğü eksiklikleri denetleme defterine kaydetmek ve takip etmek,
• Kurum hizmetleriyle ilgili genel ihtiyaçları, öncelikleri, bir sonraki yılda yapılacak işleri belirlemek ve bu konularla ilgili tahmini gider verilerini hazırlayarak Bakanlığa sunmak,
• Asayiş, güvenlik, sağlık ve benzeri konularda ortaya çıkan sorunlarla ilgili gecikmeksizin önlem almak, önlemlerin yetersiz kalması hâlinde durumu derhâl Cumhuriyet Başsavcılığı aracılığıyla Bakanlığa bildirmek,
• Mevzuatla verilen diğer görevleri yapmak.

İkinci Müdürün Görevleri

Müdürün yardımcısı olup müdür tarafından kendisine verilen işleri yürütür ve müdürün yokluğunda kendisine vekâlet eder.

Yönetim Servisi

Kurumun personel işlemleriyle hükümlü ve tutuklular hakkındaki her türlü idari ve mali hizmetlerin yürütüldüğü servistir. Yönetim servisinde, idare memuru, ambar memuru ve cezaevi katibi görev yapar.

Güvenlik ve Gözetim Servisi

Kurumun güvenliği, düzeni ve disiplininden sorumludur. Bu serviste infaz ve koruma baş memurları ile infaz ve koruma memurları görev yapar. Güvenlik ve gözetim servisinde görev yapanlar sayım ve nöbet görevlerini düzenli olarak yerine getirirler.

Teknik Servis

Kurumun araç ve gereçleri ile binanın bakım, onarım ve tamirat işlerinin yapımı, kullanımı, sürekli çalışır durumda olmalarının takibi ve sağlanması gibi teknik işleri yapar.

Psiko-Sosyal Yardım Servisi

Hükümlülerin bireysel özelliklerini, yaşam koşullarını ve suç işleme nedenlerini belirleyerek bireysel gelişmelerine yardımcı olan servistir.

Sağlık Servisi

Bu serviste cezaevi tabibi, diş tabibi, eczacı, veteriner, diyetisyen, sağlık memuru ve hayvan sağlık memuru görev yapar.

Eğitim ve Öğretim Servisi

Kurumdaki eğitim ve öğretim hizmetleri ile kültürel etkinlikler ve kütüphane çalışmalarının yürütüldüğü servistir. Kurumların eğitim ve öğretim servislerinde öğretmen ve kütüphaneci görev yapar.

İş Yurdu Servisi

Kurumun iş yurdu çalışmalarını düzenleyerek, bunların etkinlik ve verimlilik ilkeleriyle gerçekleşmesini hükümlülere meslek edindirilmesini, piyasa şartlarına uygun üretim yapılmasını ve iş yurduna ilişkin işlemlerin yürütülmesini sağlayan servistir.

Yardımcı Hizmetler Servisi

Kurumun santral hizmetleri, temizlik, ısınma, ulaşım, yemek yapımı, malzeme taşınması, boşaltılması ve yüklemesi ile evrakın ilgili yerlere götürülüp getirilmesi gibi görevleri yerine getiren servistir.

Personelin Yükümlülükleri ve Yasaklar

Ceza infaz kurumu personellerinin yükümlülükleri şöyle sıralanabilir:

• Mevzuata Uygun Hareket Etme Yükümlülüğü,
• Dürüst ve Tarafsız Davranma Yükümlülüğü,
• Eşit İşlem Yükümlülüğü,
• Sır Saklama Yükümlülüğü,
• Yasak Tutum ve Davranışlar,
• Yükümlülük ve Yasaklara Aykırılık.

Personelin Eğitimi

Personel eğitimi başlıca üç noktada önem taşımaktadır:

• Yönetim uygulamaları: İnfaz kurumlarında personele hücre, oda ya da koğuşlara zorla girme, bu mekânların aranması ve kontrolü konularında eğitim verilmeli; güvenlik sisteminin personelden kaynaklanacak hiçbir hatayı kaldırmayacağı, en küçük bir hatanın ciddi maddi zarar ya da can kaybına neden olabileceği anlatılmalıdır.
• Korunma: Personele özellikle AIDS, hepatit B gibi bulaşıcı hastalıklardan korunma, kriz yönetimi, rehinelerin kurtarılması ile stresle baş edebilme konularında eğitim verilmelidir.
• Tehlikeli suçluları tanımak: Personelin, antisosyal kişilik profilini ve suçluların düşünce biçimlerini anlama, hükümlüleri dinleme, onlarla iletişim kurabilme gibi sorun çözebilme yeteneklerinin geliştirilmesi yönünde eğitim verilmelidir.

Kurulların Oluşumu ve Çalışması

Kurulların Çeşitleri ve Oluşumu

İdare ve Gözlem Kurulu

Kurum müdürünün başkanlığında, gözlem ve sınıflandırmadan sorumlu ikinci müdür, idare memuru, cezaevi tabibi, psikiyatrist, psikolog, sosyal çalışmacı, öğretmen, infaz ve koruma baş memuru ile kurum müdürü tarafından teknik personel arasından seçilen bir görevliden oluşur.

İş Yurdu Yönetim Kurulu

İş yurdu müdürünün başkanlığında, iş yurdundan sorumlu ikinci müdür, sayman, idare memuru, ambar memuru ve cezaevi katibinden oluşur.

Disiplin Kurulu

Kurum müdürünün başkanlığında idare memuru, psikososyal yardım servisinde görevli her meslek grubundan kurum müdürü tarafından seçilen birer temsilci, öğretmen, atölye şefi ile sorumlu infaz ve koruma baş memurundan oluşur.

Eğitim Kurulu

Kurum müdürünün başkanlığında, eğitimden sorumlu ikinci müdür, cezaevi tabibi, psikolog, sosyal çalışmacı ve kurumda görev yapan bütün öğretmenler ile kütüphaneciden oluşur.

Kurulların Çalışması

Kurulların Toplanması

Kurullar mevcut üyelerinin çoğunluğuyla toplanır ve toplantıya katılanların çoğunluğu ile karar verir. Oylarda eşitlik olması hâlinde başkanın bulunduğu tarafa üstünlük tanınır. Kurum müdürü, kurulları ayda bir kez ve gerektiğinde her zaman toplayabilir. Ancak iş yurdu yönetim kurulu, düzenli olarak haftada bir defa toplanır.

Kararların Deftere Geçirilmesi

Kurullar tarafından verilen kararlar ilgili kurulların karar defterine yazılır, üyeler tarafından imzalanır ve teftişe hazır hâlde tutulur.

İdare ve Gözlem Kurulunun Görev ve Yetkileri

Genel olarak kısaca şöyle özetlenebilir:

• Hükümlülerin suç türlerini belirleyerek, durumlarına uygun kurumlara ayrılmaları ve bunlara uygun olacak infaz ve iyileştirme rejimini saptamak,
• Hükümlülerin kurumlara kabullerinden sonra kalacakları odaları belirlemek,
• Kurumlarda kalmakta olan hükümlüleri gruplandırmak,
• Hükümlülerin kalmakta oldukları odaları değiştirmek gibi görev ve yetkilere sahiptir.

İşyurdu Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri

Genel olarak kısaca şöyle özetlenebilir:

• İşyurdunun geliştirilmesine ve genel gidişine ait her türlü faaliyetlere yön vermek,
• Hükümlülerin iyileştirme programları çerçevesinde çalıştırılmalarını sağlamak,
• Sürekli veya geçici olarak kurum işlerinde çalıştırılacak işçilere işyurdu tarafından ödenecek ücretleri ve bunların iş akitlerinin feshi konularında İşyurtları Kurumu Daire Başkanlığına öneride bulunmak gibi görev ve yetkilere sahiptir.

Disiplin Kurulunun Görev ve Yetkileri

Genel olarak kısaca şöyle özetlenebilir:

• Hükümlüleri tutum ve davranışlarına göre ödüllendirmek,
• Hükümlülere uyarma, kınama ve bazı etkinliklere katılmaktan alıkoyma cezaları dışında kalan disiplin cezalarını vermek gibi görev ve yetkilere sahiptir.

Eğitim Kurulunun Görev ve Yetkileri

Genel olarak kısaca şöyle özetlenebilir:

• Kurumda uygulanacak eğitim ve iyileştirme programlarının esaslarını belirlemek, izlemek ve değerlendirmek,
• Kuruma yeni gelen hükümlüyle ilgili gerekli araştırmanın yapılmasını, rapor hazırlanmasını sağlamak ve bu raporları değerlendirmek,
• Eğitim ve iyileştirme programlarının işleyişini ve sonuçlarını değerlendirerek, kullanılan yöntemlerde yapılması gereken değişiklikleri saptamak ve uygulanmasını sağlamak gibi görev ve yetkilere sahiptir.