Ünite 2: İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Değerlendirilmesi

İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Nedenleri

İş kazaları ve meslek hastalıkları hem işçiler açısından hem işverenler (işletmeler) açısından hem de ülke ekonomisi açısından ciddi zararlara yol açmaktadır. Bu bakımdan iş kazaları ve meslek hastalıklarının doğurabileceği zararları önlemenin yolu, iş kazaları ve meslek hastalıklarına yol açan nedenleri, etkenleri tespit etmekten geçmektedir.

İş Kazalarının Nedenleri

Bugün dünyanın hemen her ülkesinde üzerinde birleşilen ve iş kazası istatistiklerine esas olan iki oran kullanılmaktadır. İş kazaları, bu oranlar sayesinde karşılaştırılabilir anlamlı bir hale gelmektedir. Bu oranlar, kaza sıklık oranı ve kaza ağırlık oranıdır.

Kaza sıklık oranı, belirli bir dönemde, bir milyon insan-saatlik çalışma süresi içinde meydana gelen ve bir günden fazla iş göremezlikle sonuçlanan kaza sayısını ifade etmektedir.

Kaza ağırlık oranı ise belirli bir dönemde, bir milyon insan-saatli çalışma süresi içinde iş kazası nedeniyle kaybolan işgünü sayısını ifade etmektedir.

İş kazalarının nedenleri konusunda yapılan araştırmalar, kazaların başlıca iki temel nedeni olduğunu ortaya koymaktadır. Bunlar, insana bağlı nedenler ile fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı nedenlerdir. İnsana bağlı iş kazaları, insanların tehlikeli davranışları sonucu ortaya çıkan kazalardır. İş kazalarının insana bağlı nedenlerle ortaya çıkmasında insanların kişisel özellikleri ile fizyolojik ve psikolojik faktörler etkili olmaktadır. Fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı nedenler, teknik nedenler olarak da ifade edilmektedir. Fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı iş kazaları ise makinelerden, üretim organizasyonundan ve çevresel faktörlerden kaynaklanmaktadır.

İnsana Bağlı Nedenler

İş kazalarının meydana gelmesinde en önemli faktör insandır. Ayrıca, kaza sonucunda bedenen veya ruhen zarar gören ve maddi ve manevi kayıplara uğrayan da yine insandır. Bu nedenle insanın, iş kazalarının meydana gelmesinde oynadığı rolün ayrı bir önemi ve yeri vardır.

İş kazalarına yol açan insana bağlı nedenler şunlardır:

• Kişisel özellikler,

• Fizyolojik faktörler,

• Psikolojik faktörler.

Tehlikeli davranışlara yol açan kişisel özellikler şunlardır:

• Yaş,

• Cinsiyet,

• Medeni durum,

• Statü,

• Kıdem,

• Eğitim düzeyi.

Tehlikeli davranışlara yol açan fizyolojik faktörler şunlardır:

• Fiziksel yetersizlikler,

• Fiziksel uyumsuzluk,

• Uykusuzluk,

• Yorgunluk.

Fiziksel yetersizlikler, iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan fizyolojik faktörlerden biridir. Bunlar arasında en önemlileri, görme ve işitme kayıplarıdır.

Fiziksel uyumsuzluk da (intibaksızlık), iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan fizyolojik faktörlerden bir diğeridir. İşçinin kendine en uygun işi seçebilmesi, öncelikle işinde başarılı olabilmesi için gerekli olduğu gibi iş kazalarının önlenmesi bakımından da önemlidir.

Uykusuzluk da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan fizyolojik faktörlerden biri olup üzerinde önemle durulması gereken bir konudur.

Yorgunluk da iş kazalarının meydana gelmesinde etkili olan fizyolojik faktörlerden biridir. Çalışma sürelerinin uzun olması, iş sırasında yeterli ara dinlenmelerinin verilmemesi, iş temposunun işçiyi çabuk davranmaya zorlayacak nitelikte olması, yapılan işin ağır olması, gürültü, aydınlatma, nem, monotonluk gibi çevresel faktörlerin olumsuz etkileri işçileri yorarak iş kazasına uğrama ihtimallerini arttırmaktadır.

Tehlikeli davranışlara yol açan psikolojik faktörler şunlardır:

• Zihinsel yetenek,

• Duygusal yapı,

• Sakarlık,

• Duygusal uyumsuzluk (tatminsizlik),

• Aşırı güven duygusu,

• Stres,

• Yapılan işe ve ortama uyum (konsantrasyon) sorunu,

• İhmalkârlık.

Fiziksel ve Mekanik Çevre Koşullarına Bağlı Nedenler (Teknik Nedenler)

İş kazalarına yol açan fiziksel ve mekanik çevre koşullarına bağlı nedenler şunlardır:

1. Makinelerin yol açtığı kazalar,

2. Üretim organizasyonunun yol açtığı kazalar,

3. Çevresel faktörlerin yol açtığı kazalar.

Makinelerden kaynaklanan başlıca kaza nedenleri şunlardır:

• Makinenin üretimi sırasında bilinmeyen veya öngörülemeyen tehlikeli bir yönünün makinenin kullanılmaya başlamasından sonra fark edilmesi,

• Makinenin üretim hatası nedeniyle arızalı olması, Makinenin standartlara uygun olmayan şekilde üretilmiş olması,

• Makinenin kapasitesinin aşırı zorlanması,

• Makineler için gerekli bakım ve onarım işlemlerinin ve periyodik bakımlarının zamanında yapılmaması,

• Makinelerin asıl kullanım alanları ve amaçları dışında kullanılması,

• Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması,

• Makinelerin koruyucularının olmaması veya varsa bile devre dışı bırakılmasıdır.

Üretim organizasyonunun yol açtığı başlıca kazalar ise şunlardır:

• Mühendislik bilgisinin veya makinelerin kurulacağı alanın yeterli olmaması nedeniyle üretim organizasyonun yanlış planlanması ve uygunsuz yerleştirilmiş olması,

• Makinelerin kullanımının ve çalıştırılma düzeninin insanın doğasına ve yapısına uyumlu olmaması (ergonomik olmaması),

• İşe alınırken işçinin işe uygun olup olmadığına dikkat edilmemesi yani işçi seçiminde titiz davranılmaması,

• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli tüm tedbirlerin alınmamış olması,

• İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin gerekli araç ve gereçlerin eksik olması,

• İşçilere, genel iş sağlığı ve güvenliği eğitimi ile kullanacağı makine, araç ve gereçlerle ilgili yeterli eğitimin verilmemiş olması,

• İşverenin ve devletin iş sağlığı ve güvenliği denetimine gereken önemi göstermemesi,

• Yeterli iş güvenliği uzmanının bulunmaması, bulunanların da işyerlerinde istihdam edilmesinden kaçınılmasıdır.

İş kazalarına yol açan çevresel faktörler şunlardır:

• Gürültü,

• Aydınlatma,

• Isı ve nem,

• Radyasyon

Nem ölçümlerinde mutlak nem, bağıl nem ve spesifik nem hesaplanmaktadır. Mutlak nem, birim hacimdeki nem miktarıdır. Bağıl nem, havadaki nem miktarının o havanın alabileceği maksimum neme olan oranıdır. Birimsel olarak verilir ve sıcaklık ile ters orantılıdır. Spesifik nem ise bir gazda bulunan su buharı ağırlığının gaz ağırlığına olan oranıdır. İşyerinin konfor şartlarının sağlanabilmesi için ısının ve nemin belirli bir düzeyde olması gerekmektedir.

Radyasyon türleri şunlardır:

• Elektromanyetik,

• İyonize radyasyon,

• İyonize olmayan radyasyon,

• Ses,

• Parçacık.

Meslek Hastalıklarının Nedenleri

Meslek hastalıklarına neden olan başlıca faktörler şunlardır:

• Kimyasallar,

• Madenler

• Zehirli gazlar

• Asitler

• Boyalar

• Haşere öldürücüler(pestisitler)

• Plastik maddeler

• Tozlar,

• Mikroorganizmalar,

• Fiziksel faktörler

• İyonize olan radyasyon

• İyonize olmayan radyasyon

• Gürültü

• Titreşim (vibrasyon)

Mikroorganizmaların yol açtığı mesleki bulaşıcı hastalıklar 3 başlıkta ele alınabilir:

• Hayvanlardan insanlara geçen mesleki bulaşıcı hastalıklar: şarbon, brusella, domuz yılancığı, kuduz, verem.

• Çalışma ortamından (toprak, su, hava) bulaşan mesleki hastalıklar: tetanos, parazitler ve mantar hastalıklarıdır.

• Virütik mesleki enfeksiyon hastalıkları: en önemlileri viral hepatitler ve AIDS’dir.

İş Kazalarına ve Meslek Hastalıklarına Karşı Alınabilecek Önlemler

İş sağlığı ve güvenliğini sağlamaya yönelik çalışmaların amacı, iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortaya çıkmasını önlemektir. Bu bakımdan iş kazaları ve meslek hastalıklarının doğurabileceği zararları önlemenin yolu da, iş kazaları ve meslek hastalıklarına yol açan nedenleri tespit ettikten sonra onlara karşı önlem almaktan geçmektedir.

İşverenin,

• Güvenli çalışma koşullarını sağlayacak her türlü önlemi alması,

• İş sağlığı ve güvenliğine yönelik araç-gereçleri noksansız bulundurması,

• Özellikle makine koruyucularda herhangi bir sorun olup olmadığını denetlemesi,

• İşçilerin kişisel koruyucu donanımların kullanmasının sağlanması,

• İşçilere düzenli olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri vermesi,

• İşçilerin güvenli davranışlar içinde bulunup bulunmadığını denetlemesi,

• İş kazalarında, acil müdahale ve ilk yardım için uygun bir sistem kurması,

• İş kazalarına ilişkin kayıtları tutması ve tutulan kayıtları değerlendirmesi,

• İş sağlığı ve güvenliği alanında inceleme ve araştırmalar yapan bilimsel kurum ve kuruluşları desteklemesi,

• İş sağlığı ve güvenliği mevzuatını titizlikle uygulaması,

• İşçilerin sorunlarıyla ilgilenecek çalışma psikoloğunun bulundurulması.

İş sağlığı ve güvenliği sisteminin kurularak uygulanmasında gereken 4 yöntem şunlardır:

• Risk değerlendirme (mühendislik revizyon),

• İnandırma ve özendirme,

• İşe uygun işçi seçme,

• İş güvenliği disiplininin sağlanması.

Risk Değerlendirme: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin çalışanlara, işyeri ve çevresine verebileceği zararların ve bunlara karşı alınacak önlemlerin belirlenmesi amacıyla yapılması gereken çalışmalardır.

Tehlike: Bir şeyin zarar verme potansiyelidir.

Risk: Bir tehlikeye maruz kalma sonucunda bir sakatlık ya da hastalık geçirme olasılığı ve ortaya çıkacak sakatlık ya da hastalığın şiddetidir.

Ergonomi: Kişilerin, fiziksel ve psikolojik özelliklerini göz önünde bulundurarak işin kişilere, kişilerin işe uyumu için gerekli şartları ortaya koyan çok disiplinli bir bilim dalıdır.

İş Kazalarının Önlenmesinde İşçilerin Rolü

İş kazalarının önlenmesinde işçilerin üzerlerine düşen en önemli yükümlülük, iş sağlığı ve güvenliği kurallarına titizlikle uymaktır.

İş Kazalarının Önlenmesinde Sendikaların Rolü

İş kazalarının önlenmesinde sendikaların yapması gereken en önemli iş, üyelerinin haklarını korumak ve onları eğitmektir.

İş Kazalarının Önlenmesinde Devletin Rolü

İş kazalarının önlenmesinde devletin üzerine düşen görevler öncelikle iş sağlığı ve güvenliği konularında yol gösterici olmak, mevzuatı düzenlemek, denetim yapmak, kurallara uymayanlara yaptırım uygulamaktır.

Meslek Hastalıklarına Karşı Alınması Gereken Önlemler

Meslek hastalıklarına karşı alınabilecek genel önlemler ve özel önlemler ayrı ayrı düzenlenmiştir.

Meslek hastalıklarına karşı alınabilecek genel önlemler şunlardır:

• Meslek hastalığı meydana getirebilen veya meslek hastalıkları listesinde kayıtlı maddelerle çalışan işyerlerinde, bu maddelerin özellikleri, zararları ve korunma çareleri hakkında çalışanlar eğitilecektir.

• İşyerlerinde, bu maddelerle hastalanma ve zehirlenmelere ait ilk belirtiler ile alınacak tedbirleri gösteren özel afişler uygun yerlere asılacaktır.

• İşyerlerinde kullanılan zehirli ve zararlı maddeler teknik imkân varsa aynı işi gören daha az zehirli ve zararlı maddelerle değiştirilecektir.

• Zehirli toz, duman, gaz, sis veya sıvılarla çalışmalar, teknik imkânlara göre kapalı sistemle yapılacak, bu gibi işyerlerinde etkili ve yeterli havalandırma sağlanacak, atıklar, zararsız hale getirilmeden atmosfere ve dış çevreye verilmeyecektir.

• Çok zehirli maddelerin kullanıldığı işyerlerinde, bu maddeler ve bu maddelerin bulunduğu bölümler diğer yerlerden tecrit edilmek suretiyle bunların etkileri azaltılacaktır.

• Zehirli toz, duman ve buharlı işyerlerinde, işyeri havası nemli, taban, duvar ve tezgahlar yaş bulundurulmak suretiyle zararlı maddelerin yapılması önlenecek, gerektiğinde bu çalışmalar genel ve lokal havalandırma ile birlikte yapılacaktır.

• Meslek hastalığı yapan zehirli ve zararlı maddelerle çalışan işyerlerinde, işçilere uygun kişisel korunma araçları verilecek ve bunların kullanılmaları öğretilecek ve gerektiğinde sağlanacaktır.

• Meslek hastalıklarından korunmak için işe giriş ve işe yerleştirme muayeneleri düzenli yapılacak, kullanılan maddelere karşı hassas olanlar bu işlerde çalıştırılmayacak, işe uygun kişilerin yerleştirilmesine önem verilecektir.

Meslek Hastalıklarına Karşı Alınabilecek Özel Önlemler

Meslek hastalıklarına karşı alınabilecek birçok önlem bulunmaktadır. Burada sadece kimyasallara, tozlara, bulaşıcı meslek hastalıklarına, bulaşıcı hastalıklara ve fizik ve mekanik faktörlere karşı alınan başlıca önlemlere değinilecektir.

Kimyasallara Karşı Alınacak Önlemler

• Kurşunlu çalışmalar sonucu meydana gelecek toz, duman ve buharın kaynaklarının zararsız hale getirilmeleri için etkili aspirasyon sistemleri kurulacak ve sürekli olarak bakımı yapılacaktır.

• Kurşunla çalışmaların yapıldığı oda veya bölümlerin tabanları su geçirmez, kaygan olmayan ve kolay yıkanabilir malzemeden yapılacaktır.

• Kurşunla çalışan işçiler, her üç ayda bir sağlık muayenesine tabi tutulacaktır.

• Cıva çalışmaların yapıldığı işyeri tabanı cıvadan etkilenmeyen ve su geçirmeyen, düz ve pürüzsüz malzemeden mümkünse yekpare olarak yapılacak, üzerinde hiçbir çatlak bulunmayacaktır.

• Ensektisit üretiminde, paketlenmesinde ve uygulanması işlerinde çalışan işçilere, ürettikleri ve kullandıkları maddenin zehirlilik derecesi ve kişisel korunma yolları öğretilecektir.

• Ensektisitle temasa geçecek işçiler, bu işi yaparken başı da koruyan temiz, su geçirmez bir tulum giyeceklerdir.

• İşçi için yıkanıp temizlenme imkânları hazırlanacak ve işini terk ederken bol sıcak su ve sabunla yıkanma mecburiyeti konacaktır.

Tozlara Karşı Alınacak Önlemler

• Tozlu işyerlerinde genel havalandırmayla birlikte uygun aspirasyon sistemi ile tozun, çevre havasına yayılmasını önlemek için su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri kurulacaktır.

• Toz çıkaran işler, teknik imkânlara göre kapalı sistemde yapılacak veya bu işler diğerlerinden tecrit edilecektir.

• Toz çıkaran işlerde işyeri tabanı işin özelliğine ve teknik imkânlara göre ıslak bulundurulacak, delme işlerinde toz çıkmasını önlemek için yaş metotlar uygulanacaktır.

• Toz çıkaran işlerde çalışan işçilere, işin özelliğine ve tozun niteliğine göre uygun kişisel korunma araçları ile maskeler verilecektir.

• Tozlu işlerde çalışan işçilerin, periyodik olarak sağlık muayeneleri yapılacak ve her altı ayda bir göğüs radyografileri alınacaktır.

Bulaşıcı Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Önlemler

• Şarbon hastalığını bulaştırabilecek olan deri, yün, kıl vb. hayvansal maddeler ile paçavralar, uygun usullerle temizlenip sterilize edilecek, yıkanıp kurutulacaktır.

• Bu gibi işyerlerinde toz ve atıklar, aşağıdan çekmeli bir aspirasyon sistemi ile toplanarak yok edilecek veya antiseptik maddelerle ıslatıldıktan sonra yakılacaktır.

• Tetanos tehlikesi olan işlerde çalışan bütün işçilere antitetanik aşı yapılacak, parçalanmış, ezik ve toprakla bulaşmış yaralanmalarda, serum antitetanik uygulanacaktır.

• Brusella hastalığına karşı hastalığın bulaşma ihtimali olan işlerde çalışan işçiler aşılanacaktır.

• Bir mesleki deri hastalığı olan ankilostomyaz hastalığına karşı madencilik, taşçılık, tuğla ve kiremitçilik ve tünel kazması gibi işlerde, taban kuru bulundurulacak ve gerekirse yerlere tuz serpilecektir.

• Akciğer tüberkülozunun bulaşması ihtimali olan işyerlerinde hastalığın yayılmasını önleyecek hijyenik, tıbbi ve teknik koruyucu önlemler alınacaktır.

Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Alınacak Önlemler

• İşyerlerinde kullanılan içme ve kullanma suları, gerektiğinde sterilize veya dezenfekte edilecektir.

• İşyerleri ile işçi konutlarında sivrisinek, sinek, tahtakurusu, pire, fare vb. zararlıların yok edilmesi için sık sık gereken temizleme önlemleri alınacak ensektisit ve rodentisit uygulaması yapılacaktır.

• Bulaşma ihtimali olan işyerlerinde ve işlerde, işçilere uygun koruyucu elbise, çizme ve benzeri gerekli malzeme verilecek, maden ocakları, yeraltı vb. işlerde derinden bulaşma tehlikesine karşı çıplak ayakla çalışma önlenecektir.

Fizik ve Mekanik Faktörlere Karşı Alınacak Önlemler

• İşyerlerinde gürültü çıkaran makinelerin monte edilmeleri sırasında işyeri tabanı, titreşimi ve sesi azaltacak malzeme ve sistemle yapılacaktır.

• Gürültülü işyerlerinin duvarları, sesin yansımasını önleyecek malzeme ile kaplanacak ve bu binalar, çift kapılı, çift pencereli inşa edilecektir. Duvarlar, ses geçirmeyen malzeme ile yapılacaktır.

• Titreşim yapan aletlerle çalışacak işçilerin, işe alınırken genel sağlık muayeneleri yapılacak, özellikle kemik, eklem ve damar sistemleri incelenecek ve bu sistemlerle ilgili bir hastalığı veya arızası olanlar bu işlere alınmayacaklardır.

• Enfraruj (kızıl ötesi) ışınlar saçan kaynaklar, bu ışınları geçirmeyen ekranlarla tecrit veya otomatik kapaklarla teçhiz edilecektir.

• Enfraruj ışınlar saçan işlerde çalışan işçilere, bu ışınları geçirmeyen gözlükler ile diğer uygun kişisel korunma araçları verilecektir.

• Doğal veya yapay radyoaktif ve radyoiyonizan maddeler ile yapılan çalışmalarda işçilerin ne miktarda radyasyon aldıkları, özel cihazlarla ölçülecek ve bunlar en geç ayda bir defa değerlendirilecektir. Alınan radyasyon, izin verilen dozun üstünde bulunduğu hallerde işçi bir süre için bu işten uzaklaştırılacak, yıllık total doz korunacaktır.

İşçileri meslek hastalıklarına ve diğer hastalıklara karşı koruyan 3 yol şunlardır:

• Koruyucu sağlık hizmetleri,

• Aşılama

• Seroprofilaksi

• Kemoprofilaksi

• Beslenme

• Tedavi edici sağlık hizmetleri,

• Rehabilitasyon.

Rehabilitasyon: Koruyucu ve tedavi edici hizmetlerine rağmen bedenen veya ruhen engelli hale gelmiş, çalışma gücünü kaybetmiş kişilerin, başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamak amacıyla yapılan tıbbi ve sosyal yardım çalışmalarıdır.

Rehabilitasyonun 3 türü vardır:

Tıbbi Rehabilitasyon: Bedensel engellilik hallerinin mümkün olduğu kadar düzeltilmesine yönelik faaliyetlerdir.

Mesleki Rehabilitasyon: Engellilikleri nedeniyle eski işlerini yapamayanlara ya da belirli bir işte çalışamayanlara yeni bir iş öğretme, iş bulma, işe uyum sağlamalarına yönelik yapılan hizmetlerdir.

Sosyal Rehabilitasyon: Eski hükümlülere yönelik olarak uygulanan ve bu kişilerin sosyal yaşama uyum sağlamalarını kolaylaştıran çalışmalardır.

İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarından Doğan Maliyetler

İş kazalarından ilk ve en çok zarar gören taraf işçilerdir. İşçiler, kaza nedeniyle öncelikle bedenen bir acı yaşamakta, belki engelli kalmakta hatta hayatını bile kaybedebilmektedir. Hissettiği bu manevi acı dışında kazancında sürekli veya geçici azalma veya kesilme olması nedeniyle ayrıca maddi bir zarar da görmektedir.

İşçilerin iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle uğradıkları kayıplar şunlardır:

• Çalışma gücünde veya meslekte kazanma gücünde kayıplar,

• Gelir kaybı veya gelirde azalma,

• Psikolojik ve ruhsal sorunların ortaya çıkması.

İş kazaları ve meslek hastalıklarının işverenler açısından maliyetleri şunlardır:

• Doğrudan maliyetler,

• Dolaylı maliyetler.

Doğrudan Maliyetler:

İşverenlerin karşılaşabilecekleri ve parasal olarak ölçülebilen doğrudan maliyetler:

• İşverenlerin SGK’ya ödedikleri iş kazaları ve meslek hastalıkları primi ile karşılanan tıbbi müdahale ve hastane masrafları, ilaç bedelleri ile işçiye ödenen geçici işgöremezlik ödeneği ve sürekli işgöremezlik gelirleri ile ailesine ödenen ölüm gelirleri,

• Mahkeme masrafları,

• İşçiye veya ailesine, yakınlarına ödenen tazminatlardır.

Dolaylı Maliyetler:

Dolaylı maliyetler, kapsam ve miktarı tam tespit edilemeyen ve sınırlandırılamayan maliyetlerdir.

• Kazada hasara uğrayan makine ve araç-gerecin onarım ve yenilenmesine yönelik net maliyetler dolaylı bir maliyettir.

• Tazminat ödemeleri dışında kazaya uğrayan işçinin kayıp işgünü için ödenen ücretlerin maliyeti dolaylı bir maliyettir.

• Kaza nedeniyle üretimin durduğu sırada işçilerin çalışmadıkları iş saatleri için ödenen ücretler dolaylı bir maliyettir.

• Kazanın gerektirdiği fazla mesainin maliyeti dolaylı bir maliyettir.

• Kazanın gerektirdiği düzenlemeleri yaptığı sürede nezaretçilere ödenen ücret maliyeti dolaylı bir maliyettir.

• Kazaya uğramış işçilerin yeniden işbaşı yaptıktan sonra verimin düşmesine bağlı ücret maliyeti de dolaylı bir maliyettir

• Sigortalanmamış tedavi giderleri dolaylı bir maliyettir.

• İş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan işçinin yerine alınan yeni işçinin öğrenme süresinin maliyeti dolaylı bir maliyettir.

• Yüksek düzeydeki nezaretçi ve soruşturma görevlilerinin soruşturma ya da tazminat başvuruları vb. nedenlerle harcadığı zamanın maliyeti dolaylı bir maliyettir.

• Siparişlerin gerekli sürede karşılanmaması nedeniyle ortaya çıkan kayıplar dolaylı bir maliyettir.

• Üretim kaybı dolaylı bir maliyettir.