Ünite 5: İş Güvenliği Hizmetleri

İş Güvenliği Hizmetleri Yükümlülüğü

Uluslararası Çalışma Örgütü, ILO, 2017 yılında yayınladığı ‘İş Güvenliği Uzmanlarının Görev ve Sorumluluklarının Yürütülmesi ile ilgili Araştırma’ raporunda; “Türkiye, geçtiğimiz on beş yıl içinde ulusal iş sağlığı ve güvenliği (İSG) sisteminin, koruyucu önlemler ve risk değerlendirmesi için ulusal ve iş yeri düzeyinde gereksinimler doğrultusunda, hem Avrupa Birliği (AB) hem de Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) standartlarına uyumlu hâle getirilmesi sürecine girmiştir. Bu bağlamda, 89/391 AB Direktifi ve 1981 tarihli ILO İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi (No. 155) temel alınmıştır. Odağına İSG’yi alan bu süreç, 2003 yılında temel hukuki İSG gerekliliklerinin İş Kanunu’na (4857 sayılı Kanun) dâhil edilmesiyle başlatılmıştır. Bu süreç, 2012 yılında müstakil bir İSG Kanunu’nun (6331 sayılı Kanun) yürürlüğe girmesiyle devam etmiştir. İlgili yönetmeliklerin ve tüzüklerin revizyonu 2016 yılında sonuçlandırılmıştır. Süreç, Türkiye’nin ilgili ILO Sözleşmelerini onaylayabilmesi için bir temel oluşturmuştur. Türkiye, 2005 yılında 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi’ni, 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi’ni onaylamıştır. Son dönemde ise, 2014 yılında 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi’ni, 2016’da ise 167 sayılı İnşaat İşlerinde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi ile 176 sayılı Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi’ni onaylamıştır.

İş Güvenliği Hizmetlerinde İşverenin Yükümlülüğü

2003 yılında İş Kanunu’ndaki değişikliklerden biri, işletmelerin iş güvenliği uzmanları istihdam etme zorunluluğuydu. Bu kanun başlangıçta yalnızca 50’den fazla çalışan istihdam eden iş yerlerine uygulanmıştır; İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra 2012’de tüm işletmeler için iş güvenliği uzmanları istihdamı genel bir gereklilik haline gelmiştir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Kanunu uyarınca işverenler, iş yerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi ile yükümlüdür.

İşverenlere İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmet Desteği

ş sağlığı ve güvenliği hizmetleri yani iş güvenliği ve iş yeri hekimi ücretleri birçok küçük işletmenin zorlandıkları maliyet oluşturabilmektedir. Devlet, iş sağlığı ve güvenliği kültürü oluşturmak adına belirli koşullarda maddi destek vererek bu sahada zorlanan işletmeleri iş sağlığı ve güvenliği konusunda teşvik etmektedir. İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği (İSG) alanında gerekli tedbirlerin alınması ve İSG hizmetlerinin sağlanması amacıyla Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca işverenlere iki ayrı destek mekanizması sağlanmaktadır.

Başvuru ve Destek Ödeme Şartları

Kapsama giren işverenlerce destekten yararlanılabilmesi için aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde sosyal güvenlik kurumuna verilmesi gereklidir. Kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen iş yerleri, tespit edildikten sonra üç yıl boyunca bu destekten faydalanamazlar. Daha önce faydalandıkları destek miktarı yasal faizi ile birlikte geri alınır. İş sağlığı ve güvenliği hizmeti desteği üçer aylık dönemler halinde hesaplanır ve takip eden ikinci ayın sonunda işverene ödenir.

Kamu Kurumlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Sağlanması

18/6/2017 tarihli ve 7033 sayılı Kanun ile 6331 sayılı Kanun’un 38 inci maddesinin birinci fırkasının (a) bendinin (1) numaralı alt bendinde yer alan “1/7/2017” ibaresi “1/7/2020” şeklinde değiştirilmiş olmakla birlikte meri Kanun’un risk değerlendirmesi, acil durum planları, yangınla mücadele, sağlık gözetimi, iş kazalarının bildirimi, çalışanlara iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi, çalışanların bilgilendirilmesi, çalışan temsilcisinin veya temsilcilerinin görevlendirilmesi, iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurulması gibi hükümleri yürürlüktedir.

İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetini Üstlenmesi

Elliden az çalışanı olan az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde sağlık gözetimi dışındaki hizmetler, İş sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ile protokol imzalamış kurum, kuruluşlar veya üniversiteler aracılığıyla verilen eğitimleri tamamlayarak yapılacak sınavda başarılı olmaları hâlinde işveren veya işveren vekilince de yerine getirilebilir. Aynı uygulama kamu iş yerlerinde de gerçekleştirilebilir.

İşyerlerinde İşveren veya İşveren Vekili Tarafından Yürütülecek İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Yönetmelik

Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 6’ncı maddesi uyarınca elliden az çalışanı bulunan ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerleri ile işveren veya işveren vekillerini kapsar. Çalışan sayısının elliden az olup olmadığının tespitinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır:

1. Aynı işverenin Türkiye genelinde birden fazla tescilli ve az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerinin olması hâlinde, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri üstlenilebilecek iş yerlerinin belirlenmesinde Sosyal Güvenlik Kurumundaki tescil kayıtları esas alınır.
2. İşverenden iş alan alt işverenlerce çalıştırılan sigortalılar çalışan sayısına dâhil edilmez.
3. 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu kapsamındaki öğrenci statüsünde olan çırak ve stajyerler, çalışan sayısının tespitinde dikkate alınmaz.

İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri ve Görevlendirilmeleri

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun ‘Tanımlar’ başlıklı üçüncü maddesi ve Kanun kapsamında iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla çıkarılan İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ’in ‘Tanımlar’ başlıklı 4 üncü maddesinde iş güvenliği uzmanı tanımı şu şekilde yapılmıştır;

İş güvenliği uzmanı; iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik eleman şeklinde tanımlanmış,

Teknik eleman olarak ise; teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve güvenliği programı mezunları sayılmıştır.

İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, iş güvenliği uzmanlarının çalışma alanlarını genişleterek, tüm işyerlerine iş güvenliği hizmetleri sağlama zorunluluğu getirilmiştir; bu dahi iş güvenliği uzmanlarına önemli sorumluluklar yüklemiştir. Diğer taraftan iş güvenliği uzmanları statüleri gereği iş müfettişleri olmamakla beraber özel işletmelerde işverene bağımlı olarak çalışan ve ücretini denetlediği ve sorumluluğunu aldığı çalıştığı kuruluştan almaktadır.

İş Güvenliği Uzmanlarının Nitelikleri

şverence iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecekler, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ’e göre geçerli iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmak zorundadır. İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler.

İş Güvenliği Uzmanlarının Belgelendirilmesi

İş güvenliği uzmanlığı belgesi almak isteyen ve sınavda başarılı olan adayların belgelendirme başvurularının değerlendirilmesi amacıyla, her aday için açılacak dosyanın elektronik ortamda veya yazılı olarak eğitim kurumları tarafından, eğitim programlarına katılmadan doğrudan sınava girecek olan adayların ise bu Yönetmeliğin ilgili maddelerinde belirtilen nitelikleri haiz olduklarını gösteren belgelerin şahsen veya posta yoluyla İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü’nce ibraz edilmesi gerekmektedir.

İş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Süreleri

İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:

1. Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika
2. Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 20 dakika.
3. Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 40 dakika.

İş Güvenliği Uzmanlarının Eğitimleri

İş güvenliği uzmanlarının eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak üzere iki bölümden oluşur ve programın içeriği ile programda görevli eğiticilerin nitelikleri Genel Müdürlükçe belirlenir. Eğitim programının süresi, teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az olamaz ve bu kısımlar ancak tek bir program dâhilinde uygulanabilir. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. Uygulamalı eğitimler, iş güvenliği uzmanları için en az bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmiş olduğu işyerlerinde yapılır.

İş Güvenliği Uzmanının Yetki, Yükümlülük ve Görevleri

İş güvenliği uzmanı, çalışanları korumanın yanı sıra üretim ve işletmenin güvenliğini sağlayan uygulamaların hayata geçirilmesinde, işverene rehberlik etmek, risk değerlendirmesi yapmak, çalışma ortamı gözetimi, eğitim, bilgilendirme ve kayıt tutma gibi iş kazalarının önlenmesi açısından çok önemli görevleri üstlenmektedir. Bu nedenle, iş güvenliği uzmanının, iş yerinin planlanması, kurulması ve organizasyonunun her aşamasında söz sahibi olması gerekir. Çünkü, iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin etkin olması ve buna bağlı olarak da iş kazalarının önlenmesi iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarının sorumluluğundadır.

İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri

İş güvenliği uzmanının yetkileri aşağıda belirtilmiştir:

1. İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi hâlinde işin durdurulması için işverene başvurmak.
2. Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
3. Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak

İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri

İş güvenliği uzmanı, işverene yazılı olarak bildirilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirlerden acil durdurma gerektiren hâller ile yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı gibi hayati tehlike arz edenleri, belirlenecek makul bir süre içinde işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, iş yerinin bağlı bulunduğu çalışma ve iş kurumu il müdürlüğüne yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler.

İş Güvenliği Uzmanının Asli Görevleri

İş güvenliği uzmanlarının görev, yetki ve sorumlulukları İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikle belirlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre iş güvenliği uzmanının görevli olduğu konular; Rehberlik; Risk Değerlendirmesi; Çalışma Ortamı Gözetimi; Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt; İlgili Birimlerle İşbirliği olarak özetlenebilir.

Rehberlik

İş güvenliği uzmanları, iş yerinde yapılan tüm faaliyetler ile ilgili olarak yöntem, makine, alet ve diğer ekipmanlar hakkında iş sağlığı ve güvenliği açısından işverene önerilerde bulunmalıdır. İş yerinde meydana gelen iş kazalarının nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda araştırma ve çalışmalar yaparak işverene çözüm ve önerilerde bulunmak iş güvenliği uzmanının rehberlik açısından yapılması gerekenlerdendir. Hiyerarşik kontrol önlemleri sıralamasında en son önlemlerden birisi olmasına rağmen, yapılan işe göre kişisel koruyucu donanım seçiminde işverene rehberlik yapması da önemli görevlerinden birisidir.

Risk Değerlendirmesi

İş Güvenliği Uzmanı iş yerinde mutlaka yapılması gereken risk değerlendirmesi çalışmasına katılması, risk değerlendirmesi sonucunda tanımlanan tehlikelerin ortadan kaldırılması ve risklerin giderilmesi için çözümler üretmesi ve işverene önerilerde bulunması iş güvenliği uzmanının asli görevlerinden birisidir.

Çalışma Ortamı Gözetimi

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre; iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak için “her türlü önlemi alma” yükümlülüğü bulunan işverenin, bunu ve denetleme yükümlülüğünü yerine getirdiğinin tespiti için, çalışma ortamının gözetimi ile ilgili sistem kurması ve yapılanları kayıt altına alması gerekir. Kayıtlar en az 15 yıl süresince iş yerinde muhafaza edilmelidir. Çalışma ortamı gözetimi yükümlülüğünü işveren, kendi personeli arasından yapacağı görevlendirme ile yerine getirebileceği

Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt

İş güvenliği uzmanı diğer paydaşlarla irtibat halinde işyerinde çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri verir. Buna bağlı olarak, iş sağlığı ve güvenliği değerlendirme raporları, çalışma talimatları gibi dokümanları da hazırlanır kayıt altına alınır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Kanun’un yürütülmesine ilişkin çıkarılmış olan “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” hükümlerince iş yerlerinde çalışanlara “İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimi” verilmesi yasal bir zorunluluktur.

İş Başı Yapan İş Güvenliği Uzmanının Öncelikle Yapması Gerekenler

Bir iş güvenliği uzmanı işe başladığında öncelikle “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”i tekrar gözden geçirmelidir. Burada, dokuzuncu madde yapılması gereken tüm işlerin kısa bir özetini vermektedir. Bu madde yapılacak işleri ana başlıklar hâlinde sıralamaktadır. Gözden kaçırılmaması gereken en önemli husus bunların hepsini ilk günde yapmak ideal bir hedef olmakla beraber tamamını yapabilme oranı az olabilir ancak ilk gün iş yerinde neler yapıldığını görmek, hangi kayıtların tutulduğunu incelemek ve diğer çalışanları tanımak önemli aşamalardır.

Çalışma Ortamı Gözetimi

Bir iş yerine iş güvenliği uzmanının adımını attığı andan itibaren yapması gereken en önemli görevlerden birisi de çalışma ortamı gözetimidir. O iş yerinde neler yapıldığını, çalışma şartlarını ve riskleri en kolay bu şekilde görebilir.

İlgili Birimlerle İşbirliği

Diğer iş birimleriyle ortak çalışmak, iş güvenliği için çok önemlidir; çünkü iş güvenliği açısından yapılması gereken birçok iş diğer iş birimleriyle beraber yapılmalıdır.

Kayıtlar

İş güvenliği kültüründe kayıtlar büyük önem taşır. Bir işin yapılıp yapılmadığı, kimin ne zaman ne söylediği kayıtlarda yer almalıdır.

Risk Değerlendirmesi

Risk değerlendirmesi, kısa sürede yapılması sağlıklı ve doğru olmayan, uzun süreç gerektiren bir çalışma olmasından dolayı işe yeni başlanıldığında hemen risk değerlendirmesi çalışması yapılması uygun olmayabilir.

Rehberlik Faaliyetleri

Rehberlik faaliyetleri bir iş güvenliği uzmanının çalışma süresi boyunca ortam gözetimi ile beraber yapacağı en önemli işlerden biridir. Doğru şekilde rehberlik yapmak, sadece sorunu değil çözüm önerilerini de ortaya koyabilmek, tehlikelere karşı hızlıca önlem alınmasını kolaylaştırır.

Eğitim Faaliyetleri

Hem çalışanların hem de işveren ve yöneticilerin eğitimi, iş sağlığı ve güvenliği kültürü için çok önemlidir. Bir iş yerinde ortaya çıkan tehlikeler için önlemler alınabilir ancak tehlikelerin ve risklerin oluşmaması için eğitim şarttır.

Bilgilendirme

Ortam gözetimleri, risk değerlendirmesi, ölçüm ve muayeneler sonucunda tespitlerinizi işveren veya ilgili yöneticilere iletmeniz gerekir. kendi başınıza çözüm getirebileceğiniz bir konuda bile işveren veya yöneticilere bilgi vermenizde fayda vardır.