Ünite 6: Memur Statüsü IV (Disiplin, Görevden Uzaklaştırma, Ceza Kovuşturması, Mali Sorumluluk, Hizmetle İlişkinin Kesilmesi ve Emeklilik)

Memurların Disiplin Rejimi

Memur disiplin rejimi, esas olarak kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacıyla memurların yasa ve diğer hukuki kurallara uymasını, zorunlu kıldığı konuları yapmasını ve yasaklara uymasını sağlamayı hedefleyen yaptırımlar bütünüdür.

Disiplin Rejiminin İlkeleri

Memurların disiplin rejiminin Anayasa, yasalar ve içtihatlarla belirlenen ilkeleri bulunmaktadır. Bu ilkeler ilgili yazında farklı türden sınıflandırılmakla birlikte temel ilkeler şunlardır;

• Kanunilik İlkesi,
• Ölçülülük İlkesi,
• Savunma Hakkının Dokunulmazlığı İlkesi,
• Aynı Fiil ve Hâle Birden Fazla Ceza Verilememesi İlkesi,
• Geçmişe Yürümezlik İlkesi,
• Lehte Olan Hükmün Uygulanması İlkesi,
• Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi,
• Bir Derece Hafif Ceza Verilmesi Yetkisi,
• Aleyhte Düzeltme Yasağıdır.

1982 Anayasası’nın 129/2. maddesine göre, “Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez.

Disiplin Cezaları

Devlet Memurları Kanunu’nda disiplin cezaları beş türe ayrılmıştır. Yasa bu cezaları en hafifinden ağırına doğru sıralamıştır. Bu cezalar aşağıda yer almaktadır:

• Uyarma: Memura, görevinde ve davranışlarında daha dikkatli olması gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir.
• Kınama: Memura, görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir.
• Aylıktan kesme: Memurun, brüt aylığından 1/30- 1/8 arasında kesinti yapılmasıdır.
• Kademe ilerlemesinin durdurulması: Fiilin ağırlık derecesine göre memurun, bulunduğu kademede ilerlemesinin 1-3 yıl durdurulmasıdır.
• Devlet memurluğundan çıkarma: Bir daha Devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarmaktır.

Disiplin Suçları

Uyarma cezasını gerektiren fiil ve hâller:

• Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kayıtsızlık göstermek veya düzensiz davranmak,
• Özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayrılmak, görev mahallini terk etmek,
• Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek,
• Usulsüz müracaat veya şikâyette bulunmak

Kınama cezasını gerektiren fiil ve hâller:

• Verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmî belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kusurlu davranmak,
• Eşlerinin, reşit olmayan veya mahcur olan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmemek,
• Görev sırasında amire hâl ve hareketi ile saygısız davranmak

Aylıktan kesme cezasını gerektiren fiil ve hâller:

• Kasıtlı olarak verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasları yerine getirmemek, görevle ilgili resmi belge, araç ve gereçleri korumamak, bakımını yapmamak, hor kullanmak,
• Özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek,
• Devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaat sağlamak için kullanmak

Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektiren fiil ve hâller:

• Göreve sarhoş gelmek, görev yerinde alkollü içki içmek,
• Özürsüz ve kesintisiz 3 - 9 gün göreve gelmemek,
• Görevi ile ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamak,
• Amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak,
• Görev yeri sınırları içinde herhangi bir yeri toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz kullanmak veya kullandırmak

Devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektiren fiil ve hâller:

• İdeolojik veya siyasi amaçlarla kurumların huzur, sükûn ve çalışma düzenini bozmak, boykot, işgal, kamu hizmetlerinin yürütülmesini engelleme, işi yavaşlatma ve grev gibi eylemlere katılmak veya bu amaçlarla toplu olarak göreve gelmemek, bunları tahrik ve teşvik etmek veya yardımda bulunmak,
• Yasaklanmış her türlü yayını veya siyasi veya ideolojik amaçlı bildiri, afiş, pankart, bant ve benzerlerini basmak, çoğaltmak, dağıtmak veya bunları kurumların herhangi bir yerine asmak veya teşhir etmek,
• Siyasi partiye girmek,
• Özürsüz olarak bir yılda toplam 20 gün göreve gelmemek

Disiplin Cezasını Vermeye Yetkili Merciler

Devlet Memurları Kanunu ile disiplin cezası verecek merciler disiplin cezasının türüne göre farklılaştırılmıştır.

Disiplin cezası vermeye yetkili merciler, kişi ve kurul olarak ayrılmıştır. Bu çerçevede uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları disiplin amirleri tarafından verilir.

Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası ise memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra atamaya yetkili amirler, il disiplin kurullarının kararlarına dayanan hâllerde valiler tarafından verilir.

Devlet memurluğundan çıkarma cezası, amirlerin bu yoldaki isteği üzerine, memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu kararı ile verilir.

Aksi yasa ile düzenlenmemişse disiplin cezası verme yetkisi devredilemez.

Disiplin ve soruşturma işlerinde kanunlarla verilen görevleri yapmak üzere kurum merkezinde bir Yüksek Disiplin Kurulu ile her ilde, bölge esasına göre çalışan kuruluşlarda bölge merkezinde ve kurum merkezinde ayrıca Milli Eğitim müdürlüklerinde birer Disiplin Kurulu bulunur.

Disiplin soruşturması, memurun disiplin cezasını gerektirecek durum ve fiilinin öğrenilmesi ile ortaya çıkar. Öğrenilme sonrasında disiplin soruşturması emri ile disiplin soruşturması süreci başlar. Disiplin soruşturması emrinden önce amirler, ön araştırma sürecini başlatıp ön araştırma raporuna göre disiplin soruşturması açılıp açılmamasına karar verebilir.

Disiplin suçunu işleyen memurlar hakkında fiil ve hallerin işlendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren;

• uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında bir ay içinde disiplin soruşturmasına,
• memurluktan çıkarma cezasında altı ay içinde disiplin kovuşturmasına başlanmadığı takdirde disiplin cezası verme yetkisi zamanaşımına uğrar. Disiplin cezasını gerektiren fiil ve hâllerin işlendiği tarihten itibaren nihayet iki yıl içinde disiplin cezası verilmediği takdirde ceza verme yetkisi zamanaşımına uğrar.

Disiplin soruşturmasını disiplin amiri bizzat yapabileceği gibi soruşturmacı da tayin edebilir. Disiplin amirlerinin memura disiplin soruşturması açmadan, doğrudan disiplin cezası verme yetkisi yoktur. Disiplin soruşturması açıldıktan sonra memurun savunmasının alınması gereklidir.

Devlet Memurları Kanunu’na göre disiplin soruşturması sürüncemede bırakılamaz. Disiplin amirleri ve kurulları kararlarını belirli süre içerisinde vermek zorundadırlar.

Memurluktan çıkarma cezası için disiplin amirleri tarafından yaptırılan soruşturmaya ait dosya, memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kuruluna tevdiinden itibaren azami altı ay içinde bu kurulca karara bağlanır.

Disiplin cezası verilmesine sebep olmuş bir fiil veya hâlin cezaların özlük dosyasından silinmesine ilişkin süre içinde tekerrüründe bir derece ağır ceza uygulanır. Aynı derecede cezayı gerektiren fakat ayrı fiil veya hâller nedeniyle verilen disiplin cezalarının üçüncü uygulamasında bir derece ağır ceza verilir.

Memur kendisi hakkında verilen disiplin cezasına karşı itiraz edebilir ve idari yargı yoluna gidebilir. Devlet Memurları Kanunu ile memurun disiplin kararlarına karşı itiraz usul ve esasları düzenlenmiştir. Disiplin amirleri ve üst yönetici tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı disiplin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yüksek disiplin kuruluna itiraz edilebilir. İtirazda süre, kararın ilgiliye tebliği tarihinden itibaren 7 gündür. Süresi içinde itiraz edilmeyen disiplin cezaları kesinleşir. İtiraz mercileri, itiraz dilekçesi ile karar ve eklerinin kendilerine intikalinden itibaren 30 gün içinde kararlarını vermek zorundadır.

Disiplin cezaları, memurun özlük dosyasına işlenir. Disiplin cezaları, verildiği tarihten itibaren hüküm ifade eder ve derhâl uygulanır. Aylıktan kesme cezası, cezanın veriliş tarihini takip eden ay başında uygulanır. Verilen disiplin cezaları üst disiplin amirine, devlet memurluğundan çıkarma cezası ayrıca Devlet Personel Başkanlığına bildirilir.

Memurlar hakkında yapılacak disiplin soruşturması ile ceza kovuşturması birbirinden bağımsızdır.

Memurların Görevden Uzaklaştırılması

Devlet Memurları Kanunu’na göre görevden uzaklaştırma, “Devlet kamu hizmetlerinin gerektirdiği hallerde, görevi başında kalmasında sakınca görülecek Devlet memurları hakkında alınan ihtiyati bir tedbirdir.”

Memurların görevden uzaklaştırılması için iki somut durumdan birinin ortaya çıkması gereklidir. Bunlar, memur hakkında disiplin soruşturması veya ceza kovuşturması açılmasıdır.

Devlet Memurları Kanunu, memurları görevden uzaklaştırmaya yetkili olan makamları belirlemiştir. Buna göre görevden uzaklaştırmaya yetkililer şunlardır;

• atamaya yetkili amirler;
• bakanlık ve genel müdürlük müfettişleri;
• illerde valiler;
• ilçelerde kaymakamlar (ancak ilçe idare şube başkanları hakkında valinin muvafakati şarttır).

Görevden uzaklaştırılan memurun, memurluk statüsü devam eder. Dolayısıyla hak ve yükümlülükleri sürer. Ancak memurun görevi ile ilişkisi kesilir. Görevden uzaklaştırılan memurun, uzaklaştırılma süresi içerisinde aylıklarında kesintiye gidilir. Buna göre, görevden uzaklaştırılan ve görevi ile ilgili olsun veya olmasın herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınan memurlara bu süre içinde aylıklarının üçte ikisi ödenir.

Devlet Memurları Kanunu’na göre, görevden uzaklaştırılan memur, Yasa tarafından sağlanan sosyal hak ve yardımlardan yararlanmaya devam eder.