Ünite 7: Türkiye’de Afet ve Acil Durum Yönetiminde Sivil Toplum Kuruluşlarının Yeri ve Rolleri

Sivil Toplum Kuruluşu Nedir?

Devlet örgütü dışında, birtakım siyasal, kültürel, ekonomik ve sosyal faaliyetleri yürüten gönüllü kuruluşlara sivil toplum adı verilmektedir. Skinner’a göre sivil toplum örgütleri afetlere yönelik olarak aşağıdaki rolleri yüklenebilirler:

• Bu örgütler, halkı afetleri önleme ve zararlarını azaltma çalışmalarına katılma konusunda teşvik edebilirler;
• Afetlere yönelik çalışmalarda halk ile devlet arasında aracı rolü üstlenebilirler;
• Yerel veya ulusal düzeyde araştırma, eğitim ve yardım gibi uzun vadeli aktiviteler gerçekleştirebilir, bu amaçla resmi kurumlarla işbirliği yapabilirler.

Her türlü bürokrasiden uzak, süratle hareket etme kabiliyetine sahip ve kendi kendine yetebilen sivil toplum kuruluşları afetlere yönelik her faaliyette yer alabilir, kamunun yetersiz kaldığı noktalarda toplum dinamiklerini ve kaynaklarını seferber edebilirler.

Afet ve Acil Durumlarla İlgili Uluslararası STK’lar

Uluslararası Arama Kurtarma Danışma Grubu (The International Search and Rescue Advisory Group) INSARAG 1985 Meksika depremi ve 1988 Ermenistan depreminde birlikte faaliyet gösteren, alanında uzman uluslararası USAR ekiplerinin inisiyatiflerinin ardından 1991 yılında oluşturulmuştur. Ülkemiz arama kurtarma ekiplerinin akreditasyonu ve standartlarının iyileştirilmesi amacıyla 2012 yılı itibarı ile AFAD’ın çalışmaları sonucunda TURK USAR adıyla Türkiye’nin INSARAG Dışsal Sınıflandırma (External Classification)-IEC’ye entegrasyonu gerçekleştirilmiş bulunmaktadır. IEC sisteminin temel amacı uluslararası yardımlaşma çalışmalarında yer almak isteyen USAR ekiplerinin kapasiteleri arasında ortak bir standarda ulaşmaktır.

Afet ve Acil Durum Hallerinde Kamu Kurumlarını Destekleyen Başlıca Stk’lar

Bu bölümde ülkemizde afet ve acil durum hallerinde faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları ana hatlarıyla tanıtılacaktır.

Türk Kızılayı; Afetlerden sonra sağlık, çadır, battaniye ve gıda malzemesi ikmali konularında afetzedelere yardım etmektedir. 33 İlk Yardım Merkezi ile eğitim programları düzenleyen Kızılay bugüne kadar 100.000’den fazla insana ilk yardım eğitimi vermiştir.

AKUT ; AKUT’un misyonu “Dağ ve doğa koşullarında meydana gelen kaybolma ve kaza olaylarında, deprem, sel gibi doğal afetlerde ve büyük kazalarda, tamamen gönüllü olarak, amatör bir çalışma ve profesyonel bir yaklaşım ile başı dertte olan kişilere en kısa sürede ulaşmak, yardım için gereken uygun koşulları yaratmak, doğru arama ve kurtarma çalışması yaparak, kazazedelere temel ilkyardım desteğini sağladıktan sonra emniyetli ortam koşullarına nakillerini sağlamak, bu tür olaylarda can kaybını en aza indirmek ve arama kurtarma konularında toplumu bilgilendirmek” şeklinde ifade edilmektedir.

GEA Arama Kurtarma; GEA (Toprak Ana), 1994 yılında Yeni Yüksektepe Kültür Derneği bünyesinde kurulmuş, tamamı gönüllü üyelerden oluşan bir arama kurtarma, ekoloji ve sosyal kampanyalar grubudur. Afet ve acil durumlara hazırlık anlamında GEA, sürekli ve düzenli eğitim, masa başı tatbikat, saha tatbikatları ile ekip içi hazırlıklılığını geliştirmekte; ulusal ve uluslararası alanda faaliyet gösteren arama kurtarma ve insani yardım ekipleri ile ortak eğitim ve tatbikatlar gerçekleştirmekte; 1994 yılından bu yana edindiği tecrübe ile Okullarda ve Özel ve Kamu Kurum ve Kuruluşlarında hazırlık ve bilinçlendirme eğitim ve tatbikatları düzenlemektedir.

Mahalle Afet Gönüllüleri Vakfı - MAG; Büyük afetler sonrası kurtarılanların çoğu, ilk 24 saat içinde çevreden yetişen, genellikle eğitimi ve ekipmanı olmayan yakınları ve komşuları tarafından, profesyonel kurtarma ekipleri varmadan önce kurtarılmaktadır. Çünkü büyük vakalarda genellikle profesyonel kurtarma ekiplerinin bu süre zarfında tüm yaralılara yetişebilmesi mümkün olamamaktadır. Çoğunlukla afetzedelere ilk müdahale çevredeki yakınları, komşuları gibi eğitimsiz kişilerce yapılmak zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Bu gerçekten yola çıkılarak hayata geçirilen MAG projesi kapsamında gönüllülere eğitim verilmekte ve gerekli teçhizat temin edilmekte böylece mahalle düzeyinde afete hazırlık birimleri yaratılmaktadır.

Arama Kurtarma Dernekleri Federasyonu - AKDF; Öncelikli hedefi Türkiye’nin her yerinde afetlere karşı gönüllü arama kurtarma dernekleri kurmak olan AKDF, ülkemizde meydana gelebilecek afet durumunda gönüllülerin ortak ve standart bir koordinasyon içinde çalışması için acil eylem planının oluşturulması, eğitimde standardın belirlenmesi, arama ve kurtarma eğitim alanları kurulması, etik değerlerin oluşturularak düşünsel yapıda birliktelik sağlanması ve “Aynı arama kurtarma dilini konuşan” ekiplerin oluşturulması amaçları ile 2002’de İstanbul’da kurulmuştur.

Acil ve Afet Derneği - ACAT; Acil ve Afet Derneği Tüzüğü’nün 2. Maddesine göre bu dernek, doğal, teknolojik ve insan eliyle meydana gelen olağan dışı durumlarda ve afetlerde acil sağlık hizmetleri ve kurtarma hizmetleri sunmak, medikal kurtarma ve arama kurtarma faaliyetleri yapmak, profesyonel bir çalışma ile gönüllü olarak bu faaliyetleri yerine getirmek, konuyla ilgili her tür basım, yayın ve akademik faaliyetlerde bulunmak, toplantı, panel, kongre, konferans, seminer ve çalıştay düzenlemek, afet ve olağan dışı durum eğitim, araştırma, geliştirme ve yönetim merkezleri kurmak, konuyla ilgili eğitmenlik ve danışmanlık yapmak, araştırma / geliştirme faaliyetleri ile proje çalışmaları yapmak amacı ile kurulmuştur.

Yeryüzü Doktorları - YYD; Yeryüzü Doktorlarının faaliyetleri on binlerce ihtiyaç sahibi insana ulaşabilmeyi sağlayan bu kaynakların en doğru şekilde kullanılabilmesi için öncelikle saha analizleri ile başlamaktadır. İhtiyaç doğru olarak tespit edildikten sonra bu doğrultuda proje ve programlar oluşturulur; muayeneler ve ameliyatlar gerçekleştirilir, ilaç ve hijyen kiti dağıtımları yapılır, su kuyuları açılır, yerel kapasiteyi arttırmak amacıyla sağlık personeli yetiştirilir, hastanelere ekipman desteği sağlanır.

Sınır Tanımayan Doktorlar - STD; Sınır Tanımayan Doktorlar, çatışma, doğal afet, salgın hastalık durumlarında ve sağlık hizmetinden yoksun kalan topluluklara insani tıbbi yardım sağlar. STD, hastalara temel sağlık hizmetleri sunar, gerektiğinde ameliyat hizmeti verir, salgın hastalıklarla savaşır, hastane ve klinikler işleterek rehabilitasyon hizmetleri sunar. Bunlara ek olarak aşı kampanyaları yürütür, beslenme merkezleri kurar ve ruh sağlığı hizmeti verir.

İnsani Yardım Kuruluşları; Özellikle doğal afetler ve sınırlar arası mülteci göçleri gibi kriz durumlarında Kızılay ile birlikte barınma, beslenme, giyinme gibi yaşamsal ihtiyaçların temininde sıkça faaliyetlerde bulunan diğer bir sivil toplum kuruluşu da İnsan Hak ve Hürriyetleri -İHH İnsani Yardım Vakfı’dır. Yurt içi ve yurt dışında insani yardım faaliyetleri yürüten başka bir sivil toplum kuruluşu da Deniz Feneri Derneği’dir. Deprem, sel, heyelan ve özellikle köylerde büyük kayıplara sebep olan yangınlarda mağdurlara yukarıda sayılan STK’lar ile birlikte barınma, beslenme ve sağlık yardımları temin etmektedir.2005 yılında faaliyetlerine başlayan, 2009 yılında ise dernek statüsüne kavuşan Hayata Destek Derneği, insani yardım çalışmaları yürütmekte, doğal ya da insan eliyle oluşan afetlerden etkilenen toplulukların temel ihtiyaçlarına ve haklarına erişebilmelerini sağlamayı amaçlamaktadır.

Afet ve Acil Durum Hallerinde Sivil Vatandaşa Düşen Görevler Nelerdir?

Sivil Vatandaşlar Afet ve Acil Durumlarda Kendilerini Korumak İçin Neler Yapabilirler?

Sel anında yapılması gerekenler;

1. Pencere ve kapıları korumak için taşınabilir engeller yerleştirilebilir.
2. Suyla sürüklenen enkazın yönünü kum torbalarıyla değiştirerek konutunuzdan uzak tutabilirsiniz.
3. Bazı durumlarda bütün kapıları açarak suyun binanın içinden akmasına izin vermek çok daha iyidir; böylece su basıncının yapının taşıyıcı sistemine zarar vermesi önlenebilir.
4. Su yatağı ve çukur bölgeler hemen terk edilmelidir.
5. Sel bölgesini hemen terk ederek yüksek ve güvenli bölgelere gitmeli ancak asla sudan karşıdan karşıya geçmeye çalışılmamalıdır, çünkü su aniden derinleşebilir.
6. Elektrik kaynaklarından uzak durulmalıdır, elektrik çarpabilir.
7. Özellikle geceleri, selin tehlikelerini görmek güçleşeceğinden daha dikkatli olunmalıdır.
8. Sel suları ayrıca kanalizasyon ve zehirli kimyasal maddeler de içerirler. Çocukların sel suları ile oynamasına müsaade edilmemelidir.

Sel ve su baskınına karşı alınması gerekenler;

1. Evin zemini yükseltilmedikçe ve güçlendirilmedikçe dere yatağına bina yapmaktan kaçınınız.
2. Çevredeki yeşil alanlar korunarak ve artırılarak erozyon ve sel önlenmelidir.
3. Sel tehlikesi bulunan eğimli yamaçlarda teraslama ve ağaçlandırma yapılmalıdır.
4. Çukur alanlarda binaların bodrum katlarına su basma tehlikesi yüksek olduğundan bu tür yerlerde bodrum yapılmamalı, su basman kotu yüksek tutulmalıdır.
5. Konutlar diğer afetlerde olduğu gibi sele karşı da sigortalatılmalıdır.

Depreme karşı alınması gereken önemler;

1. İnternet her ne kadar bilgi kirliliği yaratsa da özellikle AFAD ve kamu kuruluşları ile Akademik Kurulların (Üniversiteler) internet sayfaları bu anlamda en güvenilir ve doğru bilgiyi sağlayacaktır.
2. Yaşadığınız bölgenin deprem yapısını ve muhtemel deprem senaryolarını bilimsel sitelerden araştırmak.
3. Mümkün ise oturmakta olduğunuz binanın fiziksel yapısını ve acil durumlarda kaçış imkânlarını öğrenmeye çalışın.
4. Evinizde kullandığınız mobilya, buzdolabı, gardırop gibi büyük eşyaları mümkün ise deprem anında devrilip size zarar vermemesi için duvara sabitleyin.
5. Ev içerisinde deprem anında sizin ve aile bireylerinizin sığınabileceği yaşam alanları tespit edin (mutfak tezgâhı önü, çamaşır makinası önü, sağlam ise çalışma masası altı gibi). Hangi aile bireyinin hangi alanda yer alacağını ve burada cenin pozisyonunda durulacağı konusunu da aile bireylerinizle paylaşın.
6. Kendiniz ve aile bireyleriniz için mutlaka bir afet çantasını sürekli hazır ve kolay ulaşılabilir bir yerde muhafaza ediniz. Aile bireylerinizi toplayarak olası bir depremde neler yapılması gerektiğini ve nasıl davranacağınızı ve gerekirse göçük altında mahsur kalınması durumunda sesimizi duyurabilmek için neler yapmamız gerektiğini anlatın.
7. Her şeyden önce sakin olmalı ve panik yapmadan en uygun zamanda en doğru yoldan binadan çıkmak için fırsat kollamalıyız. Asla asansör kullanılmamalı, deprem sırasında imkânımız varsa doğalgaz ve elektrik gibi tehlike yaratacak sistemleri kapatmalıyız.

En sık yaşanan acil durum hallerinden yangınlarda yapılması gerekenler;

1. Öncelikle itfaiyeye haber veriniz. Yangın henüz yeni başlamışsa, “büyümesine izin vermeden” o an ilk söndürme girişimlerinde bulununuz. Kendinizi tehlikeye atmayın, su kullanmayın, mümkünse elektriği kesin, aşağıdan yukarıya ve dıştan içe doğru söndürün, dumandan kendinizi koruyunuz.
2. Yangın söndürme çalışmalarının yapılmasının mümkün olmaması halinde: pencereleri kapatarak yangına oksijen gidişini engelleyiniz.
3. Herkesi uyarmaya çalışınız.
4. Bir odada kapalı kaldıysanız odanın kapısını nemli tutmak suretiyle yanmasını geciktiriniz.
5. Hiç bir kapıyı kilitlemeyiniz.
6. Binadan sağ salim çıkabilmeniz halinde herkesin binayı terk ettiğinden emin olunuz.

İçe ve Dışa Tahliye Ne Demektir?

Bir bina genel olarak yangın anı, deprem sonrası, patlama sonrası, sel/su baskını öncesi ve anı, bina içerisindeki kimyasal kazalar, bina içerisindeki terör/bomba tehdidi, heyelan tehlikesi durumlarında dışa tahliye edilir. Böylesi acil durumlarda binadan çıkma, yani “dışa tahliye” esnasında uyulması gereken bazı temel kurallar vardır. Bu kurallar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

• Koruyucu giysiler ve sağlam ayakkabılar giyin.
• Afet ve Acil Durum Çantanızı yanınıza alın.
• Önceden belirlenen toplanma yerine ulaşın.
• Önceden belirlenen tahliye uygulamasına uyun.

Eğer tahliye anında imkân varsa şunlar da yapılmalıdır:

• Elektrik, su ve doğalgaz vanalarını kapatın.
• Tanıdıklarınıza nereye gittiğinizi haber verin.
• Yalnız yaşayan, yaşlı ve engelli komşularınıza yardımcı olun.
• Evcil hayvanlarınız için önlem alın.
• “Tehlike geçti” değerlendirmesi gelene kadar binaya tekrar hiçbir nedenle girmeyin.

İçe tahliyede ise amaç dış ortamdaki olumsuz durumun etkilerinden uzak kalmaktır. “Yerinde sığınak “olarak adlandırılan uygulama böyle durumlarda geçerli olmaktadır. Yerinde sığınak adımları aşağıdaki gibidir:

• Hızlı bir şekilde kapalı mekâna girin.
• Kapıları ve pencereleri hızlıca kapatın.
• Havalandırma sistemlerini, baca girişlerini kapatın.
• Bant kullanarak bütün pencere ve kapıları, hava girişi olabilecek yerleri kapatın. Bunu yaparken streç film veya naylon poşet gibi malzemeler kullanabilirsiniz fakat kullandığınız malzemenin hava geçirmez olduğuna emin olun.
• Önceden belirlediğiniz, evin dış etkilere en uzak (ev planına göre orta kısma yakın) odasına girip kapısını kapatın.
• Yanınızda bir radyo ve telefon bulundurun.