Ünite 7: KBRN Savunma Prensipleri ve Bileşenleri

KBRN Savunma

Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer silahlar (KBRN) savunması, KBRN silah ve cihazlarının kullanılması veya kullanılma ihtimaline karşı alınan tüm tedbirleri içermektedir. KBRN savunması planlanması yapılırken beş prensip esas alınır;

1. Tehdit değerlendirmesi: Ülkemizin içinde bulunduğu coğrafya, komşu ülkelerle siyasi ve toplumsal ilişkiler, terör tehdidi gibi unsurlar göz önüne alınarak muhtemel tehditler belirlenir.
2. Risk yönetimi: Belirlenen tehditler arasında bir karşılaştırma ve öncelik belirleme yapabilmek için risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
3. Koordinasyon: Savunma planlanmasında görevli askerî ve sivil makamlar arasında kriz öncesi ve kriz anında uygun koordinasyon sağlanması için gerekli altyapı tesis edilmelidir.
4. Süreklilik: Sürekliliği olan ve ihtiyaçlara anında cevap verebilen bir savunma planlaması yapmak, değişen şartlara ve risklere karşı tedbir alabilme imkânı sağlamaktadır.
5. Maliyet: Savunma teçhizatı temin edilirken ve savunma amacı ile planlama yapılırken mali dengeler de göz önünde bulundurulmadır.

Nükleer silah, nükleer reaksiyon ve nükleer füzyonun aynı anda kullanılması ile veya çok kuvvetli bir füzyonla elde edilen enerjinin salınımı sonucu etkisini ve yıkım gücünü gösteren düzeneklerdir. Nükleer silah kullanımı sonrasında oluşan etkiler; ısı, ışık, şok etkisi, nükleer radyasyon, nükleer serpinti ve elektromanyetik etkidir. Meydana gelen parlama geçici veya kalıcı körlüğe sebep olabilmektedir. Patlama sonucu çok yüksek ısı, sıfır noktasındaki canlı, cansız her şeyin buharlaşmasına sebep olmaktadır. Oluşan ısı uzaktaki insanların vücutlarında ciddi yanıklar ile ormanlarda ve şehirlerde kontrol edilemeyen yangınlar meydana getirebilir. Nükleer silah kullanımından sonra oluşan basınç, insanların ölmesine veya yaralanmasına yol açmakta, çevredeki bina ve ağaçları yıkmaktadır.

Biyolojik silah, insan metabolizmasını olumsuz yönde etkileyerek, ölüme veya ciddi hastalıklara neden olan silah çeşididir. Biyolojik ajanlar; yiyecek, su, haşarat, ısıran böcekler, kanalizasyon sistemi gibi yollarla kısa sürede çok geniş alanlara yayılabilmektedir. Biyolojik silah nedeniyle oluşan hastalıklar, uygun yayılma ortamını bulduğu takdirde çok büyük insan ölümlerine sebep olmaktadır.

İnsanları ve hayvanları öldürmek, yaralamak, sakat bırakmak, vücutlarını kontrol etmelerini önleyerek etkisiz hâle getirmek, malzeme, teçhizat ve tesisleri kirleterek kullanılmaz hâle getiren kimyasal ajanları yaymak için kullanılan her türlü malzeme kimyasal silah olarak adlandırılmaktadır. Kimyasal ajanlar, vücuda farklı etki mekanizmaları üzerinden zarar verebilir. Vücuda yutma, solunum, göz veya cilde temas gibi farklı yollarla nüfuz edilebilirler.

Radyolojik silah; nükleer patlayıcı ve cihazların haricinde, içinde özel olarak bulunan radyoaktif maddenin yarılanması sebebiyle ortaya çıkan radyasyonu yayarak hasar, yaralanma veya ölüme sebebiyet veren her türlü teçhizattır. Alfa yayılması sonucu ortaya çıkan parçacıkların solunması kişi için önemli bir iç tehlike oluşturmaktadır. Beta parçacıklarına maruz kalındığında cilt üzerinde yaralar meydana gelmektedir. Gama ışınları çok uzun mesafelerde etkili olabilmektedir. Geçirgenliği ise çok fazladır. Radyoaktif tehlike, radyasyon miktarı ve maruz kalma süresine bağlıdır.

KBRN Savunmasının Bileşenleri

KBRN savunması planlanırken, komple ve detaylı bir savunma ortaya koymayı sağlayan beş bileşen şunlardır;

• Tespit ve teşhis,
• İkaz sistemleri,
• Fiziksel korunma,
• Tehdit yönetimi,
• Tıbbi destek.

Bir olay veya saldırı sonrasında, kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer ajan kullanıldığının ortaya konmasına KBRN tespiti denilmektedir. KBRN tespiti amacıyla ajanın varlığını bulunduğu bölgede ortaya çıkaran nokta tespit cihazları veya uzak mesafedeki ajanların varlığını algılayan uzaktan tespit cihazları kullanılmaktadır. Bu cihazlar sayesinde ortamda KBRN ajanı varlığının tespit edilmesinin ardından hızla ne tür ajan kullanıldığının teşhis edilmesi gerekmektedir.

KBRN olayından şüphelenilen veya tespit, teşhis sistemleri ile ajan kullanıldığı belirlenen durumların bilgisinin özel cihazlarla yayan sistemlere ikaz sistemi denilmektedir. Ülkemizde meydana gelecek bir acil durum veya afet hâlinde olaya müdahale edilmesine, olay öncesi gerekli önleyici tedbirlerin alınmasına, olaydan sonra düzeltici ve iyileştirici işlemlerin yapılmasına yönelik görevlerin koordine makamı Başbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum (AFAD) Yönetimi Başkanlığı olarak belirlenmiştir. AFAD tehlikeleri ve olası tehditleri halka duyurabilmek için KBRN ikaz ve rapor verme sistemini kurmakla görevlidir. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) Başkanlığı ise nükleer ve radyolojik tehlike ve tehditlere karşı alınması gereken tedbirleri ve zararlı doz limitlerini belirleme ve nükleer veya radyolojik bir tehdit veya olay durumunda elindeki teknik altyapıyı gerekli olan yere sevk etmekten sorumludur.

AFAD tarafından kurulan ikaz sistemleri vasıtasıyla yapılan uyarılar aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:

• Hazırlık ikazı
• Tehlike ikazı
  • Sarı ikaz
  • Kırmızı ikaz
• Beyaz ikaz
• Siyah ikaz
• Kimyasal savaş maddeleri tehlikesi ikazı

Hazırlık ikazı, bir savaş veya olası bir saldırıya uğrama riski olduğunda basın-yayın organları tarafından ve belediyelerin altyapıları vasıtasıyla yapılan ikaz çeşididir. Bu ikaz alındığında, sığınak olan bölgelerde gerekli önlemler alınır ve bu yerler kullanılabilir hâle getirilir.

Sarı ikaz verildiğinde, 3 dakika süren düz siren sesi duyulur. Bu sesin duyulması yakın zamanda saldırı riski olduğunu göstermektedir. Bu ikazla birlikte sığınakta birkaç gün kalınabileceği düşünülerek hazırlıklar yapılmalıdır.

Kırmızı ikaz verildiğinde; 3 dakika süren dalgalı siren sesi duyulur. Bu ses duyulduğunda, her an saldırı olabileceği anlaşılır ve en yakın sığınağa veya koruma sağlayabilecek yere geçilir.

Beyaz ikaz tehlikenin veya taarruzun bittiği anlamına gelir. Beyaz ikaz ile beraber sığınaklardan veya sığınılan yerlerden çıkılır.

Siyah ikaz verildiğinde, 3 dakika süreyle kesik siren sesi duyulur. Bu siren sesi duyulduğunda radyoaktif serpinti tehlikesinin var olduğu anlaşılmalıdır. Siyah ikazla beraber sığınak veya sığınma yerine gidilir.

Kimyasal savaş maddeleri tehlikesi ikazı ise saldırı veya muhtemel tehdit, kimyasal savaş maddesi kullanımını içeriyorsa verilir. Bu sesle beraber en yakın sığınağa, sığınak yoksa binaların penceresiz ve dışarıyla en az teması olan bölmelerine gidilir.

Bir KBRN tehdidi meydana geldiğinde, kişisel olarak bundan korunmamızı sağlayan teçhizatlar; gaz maskesi, koruyucu eldiven, koruyucu bot ve kılıfı ile koruyucu elbise olarak sıralanabilir. Kullanılan kişisel koruyucu malzeme ve kullanım şekli, ortamdaki tehlike düzeyine ve KBRN ajanına bağlı olarak farklılık göstermektedir. Doğru koruyu ekipmanın seçilmesi için; ajanın türü, etki mekanizması, vücuda giriş şekli ve mevcut bulunan koruyucu malzemenin özelliği göz önünde bulundurulmalıdır.

Tehlike ortamına göre kullanılacak olan koruyucu elbiseler A tipi, B tipi ve C tipi olarak sınıflandırılmıştır. A tipi korunma, ortamdaki KBRN ajanının teşhis edilemediği durumlarda uygulanır ve en yüksek seviyede, deri cilt, göz ve solunum koruması gerektirmektedir. B tipi korunma, en yüksek solunum düzeyi koruması gerektiren buna karşın daha düşük seviyede cilt korumasına ihtiyaç duyulan durumlarda tercih edilmektedir. Kullanılan ajanın türünün belli olduğu ancak miktarının bilinmediği durumlarda uygulanır. C tipi korunma, ortamdaki KBRN ajanının türünün ve miktarının bilindiği durumlarda uygulanır.

Bireysel korunma yöntemlerinin dışında, KBRN olayı veya tehdidinin yaşandığı bölgedeki insanların topluca korunmasına olanak sağlayan korumalı sığınaklar veya taşınabilir toplu koruma sistemleri de bulunmaktadır.

Tehdit yönetiminde esas olan, olası bir KBRN saldırısı öncesinde gerekli önlemlerin alınması ve KBRN olayı yaşanmış ise oluşan tehlikenin kontrolüdür. Tehlike yönetimi yapılırken; KBRN tehdidine maruz kalınmamasına yönelik tüm tedbirlerin alınması, tedbirlere rağmen bir olay veya saldırı yaşanmış ise KBRN ajanlarından kaynaklı kirliliğin yayılmasının kontrol edilmesi, KBRN ajanları tarafından kirletilen birey, eşya, bina ve çevrenin temizlenmesi gerekmektedir.

Tıbbi destek aşamasında KBRN ajanlarının kullanıldığı bir olay meydana geldikten sonra, kurtarma ekipleri hazırlıklarını yapıp olay mahalline hareket eder. Öncelikle sıcak bölgeye girilerek tespit ve teşhis çalışması yapılır. Kullanılan ajan ve miktarı anlaşıldıktan sonra sıcak bölgeye kurtarma ekiplerinin girişi sağlanır. Bölgedeki yaralılar öncelikle arındırma bölgesinde temizlenir. Daha sonra maruz kalınan ajan tipine göre tedavi uygulanır.

Bir KBRN olayı yaşandıktan sonra, kullanılan KBRN ajanı insanlara, diğer canlılara, araziye, binalara, malzemelere ve gıda maddelerine bulaşarak bunları kirletir. Bu kirlenme, temizleme (arındırma) konusunda eğitim almış personel tarafından, özel kimyasallar ve teçhizatlar kullanılarak temizlenir. Temizleme işlemi uygulanırken iki temel yaklaşımdan yararlanılır. Bunlardan birincisi kirliliğe sebep olan ajanın kimyasal olarak yapısını bozarak, zararlı etkilerini yok etmek, ikincisi ise fiziksel olarak temizleme işlemi gerçekleştirmektir.

KBRN Savunma Alanında Kullanılan Teknolojiler

KBRN içerikli saldırılara uzaktan tespit ve müdahale edebilecek insansız hava ve kara araçlarının olması gereklidir. Ayrıca olay bölgesine sevk edilen ekiplerin can güvenliğini sağlayacak, olaya müdahalede ve halkı kurtarmada kullanılacak özel araçlar da gereklidir.

Bu amaçla kullanılan teknolojilerden biri, bomba düzeneklerine uzaktan robotik elle müdahale imkânı veren robot teknolojileridir. Bir başka araç da KBRN ajanlarının tespitine ve olaya müdahaleye yönelik, üzerinde algılayıcı sistemler bulunan zırhlı araçlardır.

KBRN ajanlarının daha fazla ve daha farklı yerlere yayılmasının önlenmesi maksadıyla temizleme işlemini gerçekleştiren sistemler de bulunmaktadır. Olaylara hızlı müdahale imkânı vermesinden dolayı yeni geliştirilen temizleme sistemleri mobil olarak tasarlanmaktadır.