Ünite 4: Konumsal Veritabanında Etiket ve Ölçüm Nesneleri

Giriş

Konumsal nesnelerin öznitelik veri alanlarındaki bilgilerinin, harita üstünde nokta, çizgi ya da poligon konumsal nesnesinin yakınlarında görüntülenmesini sağlayan bu yönteme “dinamik etiketleme yöntemi” (label) adı verilir. Dinamik etiketleme yönteminde, tablo üzerindeki veri değişikliği doğrudan haritaya yansıtılır. Uygulaması kolay ve hızlı olmasına rağmen dinamik etiketleme yöntemi, tasarım ve görüntüleme açısından kısıtlıdır. Kısıtlılığı ortadan kaldırmak adına “etiket konumsal nesnesi” (annotation feature) kavramı ortaya çıkmıştır. Tasarım ve gösterim açısından daha esnek olan bu yapı, harita üzerinde gösterilmesi tasarlanan, konumsal nesnelere ait öznitelik verileri için ayrı bir “etiket konumsal nesne tablosu” (annotation feature class) oluşturulmasını öngörür. Genellikle parsel, bina planı gibi büyük ölçekli gösterimlerde, (parsel ve bina için) cephe ve derinlik ölçülerinin işaretlenerek etiketlenmesi gerekir. Elektrik, su, kanalizasyon vb. altyapı şebekelerinde de şebeke elemanlarının boyutları harita veya plan üzerinde belirtilmedir. Coğrafi bilgi Sistemleri (CBS)’nde bu gereklilik “ölçüm konumsal nesnesi” (dimension feature) kavramı ile giderilmiştir. Etiket konumsal nesnesi için kullanılan yönteme benzer bir şekilde standart öznitelik veri alanlarına sahip “ölçüm konumsal nesne tablosu” (dimension feature class) oluşturulmuştur. Böylece çizgi, ok, yay gibi belirteçlerle işaretlenen konumsal nesnelerin boyutları harita ya da plan üzerinde gösterilebilir.

Etiket Konumsal Nesnesi

Etiket konumsal nesnesi (annotation feature), CBS yazılımlarında harita üzerinde açıklamalar görüntülemeye yarayan konumsal nesnelerdir. Bu yapı içerisinde harita açıklamaları, konumsal veritabanlarında etiket konumsal nesne tablolarında (annotation feature class) saklanır. Etiket konumsal nesne tabloları, diğer konumsal nesne tablolarıyla (feature class) benzer özellikler gösterir. Etiket konumsal nesne tabloları, konumsal nesne veri kümeleri (feature dataset) içinde ya da dışında bağımsız olarak yer alabilir. Tablo içindeki her bir konumsal nesne koordinatlara ve öznitelik alanlarına sahiptir. Hazırlanacak haritalara göre harita üzerindeki açıklamaların gösteriminde bazen dinamik etiketleme yöntemi, bazen de etiket konumsal nesnesi kullanımı daha uygun olmaktadır. Harita açıklamalarının gösteriminde etiket konumsal nesnesi kullanımının avantaj ve dezavantajları aşağıda listelenmiştir:

• Eğer gösterim yalnızca bir harita dosyası ile ilgiliyse, gösterimin dinamik etiketleme yöntemi ile yapılması daha kullanışlı olabilir.
• Eğer gösterim birden fazla harita dosyasında kullanılacaksa, etiket konumsal nesne yapısının kullanılması daha doğru olacaktır. Etiket konumsal nesne tablosunda depolanan açıklamalar diğer konumsal nesne tabloları gibi katman olarak kullanılabilecek ve her harita dosyasına çağrılabilecektir.
• Eğer etiket konumsal nesne tabloları bir sunucu üstünde depolanıyorsa, harita açıklamalarını etiket konumsal nesnesi olarak kullanmak, veri işleme asamasında çok kullanıcılı ortamdaki düzenleme ve versiyonlama işlemlerinde avantaj sağlayacaktır.
• Gösterimde kullanılan açıklama sayısı birkaç yüz parçadan daha fazla ise etiket konumsal nesnesi kullanımı daha avantajlı olacaktır.
• Harita açıklamalarında standart gösterimlerin yanı sıra özelleştirilmiş gösterim şekillerinin kullanılması isteniyorsa, açıklamaların etiket konumsal nesnesi olarak depolanması avantajlı olacaktır.

Konumsal veritabanlarında iki tip etiket konumsal nesnesi bulunmaktadır. Bunlar; standart etiket ve konumsal nesneye bağlı etikettir.

Standart Etiket Konumsal Nesneleri

Konumsal veritabanında depolanan ancak herhangi bir konumsal nesne ile bağlantısı bulunmayan basit metinsel veya grafiksel açıklamalardır.

Konumsal Nesneyle Bağlantılı Etiketler

Bağlantılı olduğu konumsal nesne tablolarındaki öznitelik veri alanlarının, harita üzerinde açıklama olarak gösterimini sağlar. Konumsal nesneyle bağlantılı etiketler (feature linked annotation) etiket konumsal nesne tablolarında (annotation feature class) depolanır. Konumsal nesne (feature) ve konumsal nesneyle bağlantılı etiket (feature linked annotation), tablolar arası ilişkileri kullanarak birbirleri ile ilişkilendirilir. Konumsal nesne tabloları (feature class) arasındaki ilişki, basit (simple) ya da bileşik (composite) olarak ikiye ayrılır. Basit ilişkide, ilişkili nesneler birbirlerinden bağımsız olarak var olabilirler. Yani kaynak tablosundan bir nesne silindiğinde ilişkili olduğu hedef tablodaki ilişkili nesne varlığını sürdürmeye devam eder. Ilişkiyi sağlayan yabancı anahtar (foreign key) veri alandaki silinen kayıt “null” değerini alır. Konumsal veritabanlarında basit ilişkiler bire bir, birden çoğa ya da çoktan çoğa olabilirler. Bileşik ilişkilerde nesneler bağımsız olarak var olamazlar. Yani kaynak tablosundan bir nesne silindiğinde ilişkili olduğu hedef tablodaki ilişkili nesne de silinecektir. Bu bağımlılık kuralı sayesinde hedef tabloda ilişkili olmayan bir nesne oluşturulursa sistem hata mesajı ile uyarı verir.

Etiket Konumsal Nesne Tablosu Oluşturma

Etiket konumsal nesne tabloları iki yöntem ile oluşturulur. Bu yöntemlerin en çok kullanılanı, harita üzerinde dinamik etiketleme yöntemi ile elde edilen etiketlerin etiket konumsal nesnesine dönüştürülmesidir. İkinci yöntem ise konumsal veritabanı üzerinde boş bir etiket konumsal nesne tablosu oluşturulmasıdır. Birinci yöntemde, harita üzerinde elde ettiğimiz dinamik etiketleri, etiket konumsal nesnesine dönüştürürken doğrudan konumsal nesneye bağlı etiket (feature link annotation) konumsal nesnesi oluşturulur. Dönüşüm esnasında etiketlerin nerede saklanacağı ve ölçeği belirtilir. Etiket konumsal nesne tablosu oluşturmada kullanılan bir diğer yöntem, veritabanı üzerinden boş bir etiket konumsal nesne tablosu oluşturmadır. Bu aşamada etiket konumsal nesne tablosunu oluştururken şu adımlar izlenir:

• Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler ve Türkçe karakterler kullanmadan tanımlanmalıdır. Oluşturulan tablo, konumsal veritabanı içinde yer alan konumsal nesne tabloları ile aynı adları taşıyamaz. Eğer Türkçe karakter kullanılacaksa bu karakterler, tablo adında değil rumuz (alias) kısmında kullanılmalıdır.
• Konumsal nesne tablosunda oluşturulacak konumsal nesne tipi etiket nesnesi olarak belirlenmelidir.
• Etiket konumsal nesne tablosunun tipi belirlenmelidir. Eğer tipi konumsal nesneyle bağlantılı etiket nesnesi olacaksa ilişki kurulacak konumsal nesne tablosu seçilmelidir.
• Konumsal nesne tablosunun konumsal referansı tanımlanmalıdır.
• Referans gösterim ölçeği tanımlanmalıdır.
• Etiket sınıfları ve bu sınıflara ait gösterim sembolojisi (font tipi, renk, büyüklük vb.) tanımlanmalı ve bu sınıflar ve sembolojileri için bir ad, metin sembolleri ve gösterim ölçek aralığı belirlenmelidir.
• Etiket konumsal nesne tablosu içinde saptanmış veri alanları dışında eklenmek istenen veri alanları varsa tanımlanır.

Etiket Konumsal Nesne Tablosunun Veri Alanları: Etiket konumsal nesne tablosu oluşturulduğunda, tabloda standart veri alanları görülecektir. Bu alanlar etiket konumsal nesne tablosunun özellikleri ve etiket gösteriminin özellikleri olarak iki grupta incelenebilir. Etiket konumsal nesne tablosunun özelliklerini belirten alanlar mutlaka bir değere sahip olmalıdırlar. Bu veri alanlarının değerleri silinemez. Bu veri alanları ObjectID, Shape, FeatureID, ZOrder, AnnotationClassID, Element, SymbolID, Status, Shapeilength, ve Shapeiarea’dır. Etiket konumsal nesne tablosundaki diğer alanlar, etiket konumsal nesnesinin gösterimine ait özellikleri belirlerler. Bu alandaki değerler, düzenlenebilir ve silinebilirler. Bu veri alanları TextString, FontName, FontSize, Bold, Italic, Underline, VerticalAlignment, HorizontalAlignment, XOffset, YOffSet, Angle, FontLeading, WordSpacing, CharacterWidth, CharacterSpacing, Flipangle ve Override’dır.

Etiket Konumsal Nesnenin Düzenlenmesi

Etiket konumsal nesne tablosu oluşturulurken ilk olarak bir konumsal nesneye bağlı olup olmayacağı belirlenir. Oluşturulan tabloların genellikle konumsal nesne bağlantılı tablolar olduğu söylenebilir. Bu bağ bir konumsal nesne tablosunun içinde oluşturulan dinamik etiketlerin, etiket konumsal nesne tablosuna dönüştürülmesiyle ya da etiket konumsal nesne tablosunun oluşturulma aşamasında, hangi konumsal nesne tablosuyla ilişkili olacağı belirtilerek gerçekleştirilir. Etiket konumsal nesne tablosu, dinamik etiket dönüşümüyle oluşturuluyorsa kullanılan konumsal nesne tablosunun konumsal referansını kullanır. Ancak veritabanı üzerinden oluşturuluyorsa konumsal referansın tanımlanması gerekir. Etiket konumsal nesnesi oluşum aşamasında referans ölçeğinin tanımlanması gereklidir. Referans ölçeği, etiket nesnesi için oluşturulan sembolojiye tanımlanan büyüklük değerlerinin bire bir boyutlarda görüntülendiği ölçektir. Etiket konumsal nesneleri oluşturulurken gösterim için bir semboloji tanımlanabilir. Etiket konumsal nesne tablosu, dinamik etiketlemeden dönüştürme yoluyla elde ediliyor ise bağlı olduğu konumsal nesne tablosunun kullanılan her veri alanı etiket konumsal nesne tablosunda bir etiket sınıfı oluşturacaktır. Etiket sınıfları, veritabanında etiket nesneleri üzerinde tek tek işlem yapmamak için gruplama amacıyla kullanılır.

Ölçüm Konumsal Nesnesi

Konumsal veritabanında, konumsal nesnelerin harita üzerinde boyutlarını gösteren etiket nesnelerinin özelleşmiş hâline “ölçüm konumsal nesnesi” (dimension feature) adı verilir. Harita üzerinde boyutlandırma gösterimi, konumsal nesne olarak tanımlanmış bir binanın kenarı, bir yolun uzunluğu ya da iki konumsal nesne arasındaki uzaklık vb. olabilir. Ölçüm nesneleri etiket nesneleri gibi konumsal nesnelerdir. Konumsal veritabanında ölçüm konumsal nesne tablosunda (dimension feature class) depolanır. Ölçüm konumsal nesne tablosu, konumsal nesne tablolarının ölçümlerini saklayacak şekilde özelleştirilmiştir. Bu nedenle konumsal veritabanı içinde yer alan diğer konumsal nesne tablolarının sahip olduğu bütün özelliklere sahiptir. Ölçüm konumsal nesne tablosu, konumsal nesne veri kümleri (feature dataset) içinde ya da bağımsız olarak dışında yer alabilmektedir. Ölçüm konumsal nesneleri grafik nesnelerdir ve sembolojileri konumsal veritabanında saklanır. Bu sembolojiler, ölçüm konumsal nesnesinin stillerini ifade eder. Oluşturulan her ölçüm konumsal nesnesi için, hangi parçaların nasıl çizileceğini gösteren bir stil atanır. Ölçüm stilleri (dimension styles), ölçüm konumsal nesne tablolarıyla ilişkilidir. Ölçüm konumsal nesnesinde oluşturulan stil daha sonra değiştirilemez. Değişiklik yapmanın tek yolu yeni özelliklerle yeni bir stil oluşturmaktır. Ölçüm konumsal nesnesinin gösteriminin yapılıp yapılmayacağı uygulamaya bağlı, birçok parçanın bileşiminden oluşur.

Ölçüm Tipleri: Ölçüm konumsal nesne tablolarında hizalanmış ölçümler (aligned dimensions) ve doğrusal ölçümler (linear dimensions) olarak iki tip ölçüm vardır. Hizalanmış ölçümler, temel çizgiye paralel olan, başlangıç ve bitiş ölçüm noktaları arasındaki gerçek uzaklığı gösterir. Doğrusal ölçümler, hizalanmış ölçümlerin aksine başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki konumsal nesnenin gerçek uzunluğunu vermez. Doğrusal ölçümler, düşey, yatay ya da herhangi bir açıdaki bir eksene paralel başlangıç ve bitiş noktalarının uzantıları arasındaki ölçümü verir. Ölçümler, içe doğru ya da dışa doğru olarak gösterilebilir. Dışa doğru gösterimler (outward dimensions), konumsal nesnenin dışına doğru işaret eden ölçümlerdir. İki uzatma çizgisi arasında kalan uzunluğu ifade eder. İçe doğru gösterimler (inward dimensions) konumsal nesnenin dışında nesnenin içini işaret eden iki oka sahiptir. Ölçüm değeri bu iki okun arasındaki uzunluktur.

Ölçüm Konumsal Nesne Tablosu Oluşturma

Ölçüm konumsal nesne tabloları oluşturulurken aşağıdaki adımlar izlenir:

• Konumsal nesne tablosunun adı özel karakterler ve Türkçe karakter kullanmadan tanımlanmalıdır. Konumsal veritabanı içerisinde yer alan konumsal nesne tabloları ile aynı adları taşıyamaz.
• Konumsal nesne tablosunun tipi ölçüm olarak belirlenmelidir.
• Konumsal referansı tanımlanmalıdır.
• Referans gösterim ölçeği ve nesnelerin hangi ölçek aralıklarında görüntüleneceği tanımlanmalıdır.
• Gösterim stili tanımlanmalıdır.
• Ölçüm konumsal nesne tablosu içinde saptanmış alanlar dışında diğer öznitelik bilgi alanı varsa tanımlanır.

Ölçüm Çizim Araçları: Ölçüm konumsal nesne tablosunda yer alacak konumsal nesne elemanları, ölçüm çizim araçlarıyla oluşturulur. Kullanılan çizim aracı, oluşturulacak ölçüm tipini ve ölçüm için gerek duyulan referans nokta sayısını belirler. Ölçüm nesnesi tipleri basit hizalanmış, hizalanmış, doğrusal, döndürülmüş doğrusal, serbest hizalanmış, serbest doğrusal, kenar ölçüm, temel çizgi ölçümü, sürekli ölçüm ve dik ölçümdür.

Ölçüm Konumsal Nesne Tablosunun Veri Alanları: Ölçüm konumsal nesne tablosunda standart veri alanları bulunmaktadır. Bu alanlar ölçüm konumsal nesne tablosunun özellikleri ve ölçüm konumsal nesnesinin geometrisi olarak iki grupta incelenebilir.