Ünite 2: Konutun Düzenlenmesi

Konutta Tasarım Ölçütleri

Konut, bir veya birden fazla hacmin bir arada yer alarak insanın, korunma ve barınma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, ilk çağlardan başlayarak sürekli geliştirilmiş mekânsal bir çözümdür. Günümüzde konut kavramı ilkel barınak tanımını aşarak kullanıcının günlük ihtiyaçlarını ve rahatını en iyi biçimde destekleyen, beğenilerini ve sosyal statüsünü yansıtan mekan haline dönüşmüştür. Konut seçimi bireyin ihtiyaçları, olanakları ve onu kullanma biçimine göre yapılmalıdır. Konutlar farklı biçim, mekan ve boyut kurgularına sahip olabilirler. Konutların tasarım ölçütleri kullanıcıların karşılıklı ilişkileri ve seçimleri, mekanın genel yapısı boyutu ve ilişkileri, güvenlik, çevre, iklim ve yapısal özelliklerine göre şekillenir.

Çeşitli firmalar tarafından geliştirilmiş olan bir takım bilgisayar programları, sanal ortamda konut tasarım sürecinin ve tasarım alternatiflerinin 3 boyutlu olarak gösterilmesi ve maliyet gibi konularda yardımcı olabilmektedir.

Konutun kullanım amacını belirlemek için kullanıcının ihtiyaçları, seçimleri, olanakları gibi önkoşulları belirleyerek doğru değerlendirme yapılabilir. Bu noktada kullanıcı;

• Konfor, güvenlik, renk, doku, stil, atmosfer seçimleri;
• Yaş grubu, yaşam biçimi, kültürel ve sosyal çevresi, özel ilgileri, konutu veya mekanı paylaştığı diğer kullanıcılarla ilişkileri;
• Kişisel alan, erişim ve mahremiyet ihtiyaçları bireysel ölçekte göz önünde bulundurulmalıdır.

Konut tasarımında göz önünde bulundurulması gereken en önemli noktalardan birisi, günümüz konutlarında yaşanan alan sıkıntısından kaynaklanan, birden fazla işlevin aynı mekan içerisinde çözümlenmesinin gerekliliğidir. Konut seçimi ve düzenlenmesini etkileyen unsurlar; insan etkeni, güvenlik, çevre ve iklim ve konutun yapısal özellikleridir. Yapıların iç mekanları, insanların hareketlerine ve yaşamsal etkinliklerine uygun olmalıdır. Bu nedenle iç mekan biçimleri kullanıcının vücut ölçüleri ile uyumlu olmalıdır. Yaşam alanının fiziksel etkilerinin yanı sıra psikolojik etkileri de göz önünde bulundurulmalıdır. Konut düzenlenmesindeki en önemli etkenlerin başında gelen unsurlardan biri de güvenliktir. Aydınlatma unsuru mekan için kazaların olmaması açısından oldukça önemlidir. Karanlıkta gerçekleşebilecek olan kazalara karşı fotoselli ışık kullanımı riski azaltacaktır. Yangın her yapıda olduğu gibi konut ortamında da önemli bir güvenlik unsurudur. Bunun için malzeme kullanımına dikkat edilmesi, duman ve gaz detektörlerinin bulundurulması, ayrıca apartman ya da konut içinde yangın tüpünün bulundurulması gibi önlemler alınarak risk azaltılabilir. Güvenli elektrik hatlarının ve çıkışlarının sağlanması gerekir. Konut içinde yaralanmalara yol açacak unsurlara dikkat edilmelidir. Konutlarda hırsızlık sorunu için gerekli kilitler, parmaklıklar ve fotoselli aydınlatmalar kullanılabilir. Çevre ve iklim konut iç mekanının düzenlenmesinde, konutun çevresinde yer alan yerleşim özellikleri ve toplumsal çevrenin niteliği, konutun düzenlenmesinde önemli bir ölçüttür. İklim koşullarına göre yalıtım yapılması, cephelere yön verilmesi, mekanların yerleşimi ve malzeme seçimleri konutun düzenlenmesini etkileyecektir. Konutu inşa ederken taşıyıcı sisteme ihtiyaç duyulmaktadır. Taşıyıcı sistemde öğelerin boyutları, oranları ve yerleşimleri; tanımladıkları mekanların boyut, ölçek, konum ve yönelim gibi özelliklerini belirlemektedir.

Konutta Mekansal Ögeler

Sınırlar oluşturarak mekanın tanımlanabilmesini sağlayan aynı zamanda yapıya biçimini veren duvar, döşeme, tavan, ve açıklıklardır. Bunlar aynı zamanda mekan içerisinde farklı alanlar yaratmak için mekanın bölünmesini sağlayan veya çevreyle yapının ilişkisini düzenleyen unsurlardır. Bu ögeler dışından yapıda yer alan kolon, kiriş, perde, duvar, çatıya da gergi-askı gibi ögeler, iç mekan hacminin detaylarını oluşturmaktadırlar.

Döşemeler, iç mekan düzlemleri olarak tanımlanan taşıyıcı özelliğe sahip ve dayanıklı olması gereken platformlardır. Tavanlar, mekanları örtücü özellikte olan hem fiziksel hem de psikolojik korunma etkisi yaratan yapılardır. Tavan yüksekliği alanın ferahlığı ve aydınlığına etki eden önemli unsurlardır. Pencereler, güneş ışığını mekana almak, mekanı manzaraya açmak ve havalandırılmasını sağlamak amacıyla oluşturulan açıklıklardır. Kapılar, bir mekandan diğerine görüntü, ses, sıcak ve soğuk hava iletimini bir dereceye kadar kontrol etmek ya da engellemek amacıyla kullanılır. Merdivenler, kullanıcıların güvenli iniş çıkışını sağlayarak zemin kotları arasında geçişini sağlar. Şömineler iç mekanı ısıtmak için etkili bir çözüm değildir. Mekanın sıcak bir atmosfer oluşturmasına katkıda bulunur. Şömine tasarımında güvenlik çok önemlidir. Yanmayı kolay ve güvenli biçimde sağlamalı, dumanı iyi ve etkili biçimde bacaya aktarmalıdır. Çevresel sistemler; ısınma, iklimlendirme, su, elektrik ve aydınlatma tesisatı biçiminde ayrı ayrı ögelerden oluşur. Bu sistemlerin yapı içerisinde temel dolaşım biçimi yatay veya düşey doğrultularda yer alan borular, kablolar ve kanallardır.

Konutta Mekansal İlişkiler

Konutun işlevselliği içerisinde bulundurduğu hacimlerin birbiriyle kurduğu fiziksel ilişkiler ile alakalıdır. Bu ilişkiler iki biçimde kurgulanabilir.

• Konutun girişiyle ilişkilendirilmiş bir hol hacmi, konutun belli başlı diğer mekânları için bir geçiş alanı olarak kullanılabilir. Tüm mekânların giriş ve holle bağlantısı olması gerekmeyebilir veya istenmeyebilir. Bu durumda bazı mekânlar, diğerleri için geçiş amaçlı olarak kullanılabilir.
• Konut içerisinde oturma veya yemek odası gibi ana hacimlere, birer geçiş alanı oluşturmak üzere ek işlev yüklenebilir. Bu çözüm daha az alana ihtiyaç duyacaktır fakat konut içerisinde çeşitli dolaşım ve mahremiyet sorunları oluşturabilir.

Hol, dış mekandan iç mekana geçiş için oluşturulmuş bir ara mekandır, çeşitli kişisel eşyaları saklamak ve misafir ağırlama alanı olarak kullanılabilen bir alandır. Hol ile bir mekandan diğerine geçişler farklı görsel ve işlevsel özelliklere sahip olabilir. Akıcı geçişler ve sabit olmayan sınırlar; geniş açık ve uyumlu mekanlar oluşturacağından konutun genel durumuyla farklı psikolojik etkiler yaratabilir. Mekansal ilişkilerin önemli olgularından birisi de konut içerisinde etkinlik gruplarına uygun bölgeler oluşturma (zoning) yaklaşımıdır. Bölgeler sosyal, yarısosyal veya özel alanlar olarak tanımlanabilir ve bu tanımlarla ilişkili işlevleri ele alan mekanlar bir arada çözülebilir.

Konutu oluşturan mekanlar; mutfak, yemek alanı, banyo, yatak odası, yaşam alanı, ev ofis, depolama, balkon, teras bahçe ve yardımcı işlevlere sahip alanlardır. Mutfak; kullanışlılık, temizlik ve estetik kavramları açısından konut seçiminde en çok üzerinde durulan mekandır. Yemek alanı; aile için sosyal mekan oluşturan mutfak içerisinde ya da yaşam alanı içerisinde veya ayrı bir oda olarak yaratılan mutfakla ilişkili bir alandır. Banyo; içerisinde lavabo, duşakabin, klozet küvet, alafranga, çamaşır makinesi, kurutma makinesi bulunduran kullanıcıların mahremiyet ve temizlik ihtiyaçlarını giderecekleri ıslak mekandır. Yatak odası; uyku ve dinlenme ihtiyaçlarının giderilmesi açısından görsel ve ses iletimi yalıtımı tercih edilen genelde diğer odalardan uzakta kurgulanan mekandır. Yaşam alanı; konut kullanıcılarının gün içinde sosyalleşip vakit geçirdikleri mekandır. Ev ofis; bilgisayar için masa, evraklar için depolama alanı ve bazı durumlarda gelebilecek ziyaretçiler için oturma grubunun bulunduğu çalışma ortamıdır. Depolama, konut içinde kullanıcıların işlevselliği ön planda tutarak nesneleri uygun ortamda sakladıkları yerlerdir. Balkon, teras, bahçe; konutun iç mekan ve dış mekanıyla bağlantı kuran çoğunlukla korkuluklarla çevrili yapılardır. Yardımcı işlevler, genel olarak çok katlı konutlarda ya da oda sıkıntısının olmadığı evlerde egzersiz alanı, kütüphane, müzik odası gibi eğlence ve hobilere yönelik olabileceği gibi aynı zamanda çamaşır yıkama, kurutma ve ütü gibi amaçlarla da değerlendirilebilen odalardır.

Konutta Işık ve Aydınlatma

Konutta ışık ve aydınlatmanın amacı iç mekanda yer alan biçim ve sınırları görünür kılmak, kullanıcıların mekan içerisinde güvenli bir şekilde etkinliklerini gerçekleştirmesini sağlamak ayrıca ferah ve açık bir atmosfer içerisinde yaşamalarını sağlamaktır. Aydınlatma doğal ve yapay yollarla gerçekleştirilebilir. Doğal ışık gün içerisinde güneşin yönüne göre konutun yönelimi doğrultusunda konutun içine giren ışıktır. Odalarda ki etkinliklerin işlerliği açısından çok önemlidir. Yapay aydınlatma, gün ışığının yetersiz kaldığı ya da bulunmadığı durumlarda elektrik gücüyle ışık oluşturan armatürler yardımıyla mekan aydınlatmasıdır. Yapay ışık kaynakları biçimlerinde göre noktasal, çizgisel, düzlemsel veya hacimsel olarak sınıflandırılabilir. Konutta yapay aydınlatma türleri; enkandesan, floresan, halojen ve led aydınlatmalardır. Işığın türü kadar armatürlerin nitelikleri de önemlidir. Konutta kullanıcı, odalarda ki eylemlerine göre kullanım kolaylığı sağlayacak armatür türünü seçecektir.

Konutta Renk ve Doku

Konutlarda renk algısı görecelidir. Renkler yan yana bulundukları diğer renklerle dinamik bir ilişki içerisindedir. Ton ve doygunluk değerleriyle, sıcaklık ve soğukluk gibi çeşitli psikolojik etkilerin oluşmasını ya da görüş alanında yer alan nesnelerin sahip olduğu biçim, doku ve aydınlanma özelliklerini ön plana çıkarması açısından önemlidir. Doku, bir yüzeyin sahip olduğu yükseklik-derinlik, pürüzlülük-pürüzsüzlük, renk ve aydınlanma etkisini ifade eden görsel niteliktir. Yüzeylerin sahip olduğu dokunun algılanması; dokunun ölçeği, izleyicinin yüzeye olan uzaklığı ve ışığın yarattığı gölge etkilerine bağlıdır. Dokunun ölçeği ve izleyicinin uzaklığı birbirleriyle ters orantılıdır. Dokular mekan içerisinde görsel bir zenginlik kaynağıdır. Konutta dokular dekoratif anlamda desenlerle ve motiflerle kendini gösterebilir. Temizliğin ön planda olduğu mutfak ve banyo gibi alanlarda doğru doku seçimi önemlidir.

Konutta Malzeme

Konutta mekanı oluşturan tüm yüzeyler; beton, ahşap, doğal taş, metal, cam, plastik, tekstil veya kağıt gibi birden çok malzemenin bir araya gelmesiyle elde edilir. Malzemeler dayanıklılık artırma amacıyla, koruma amacıyla, tasarruf amacıyla, maliyeti düşürmek amacıyla, sağlık ve güvenlik koşullarını artırmak amacıyla veya nakliyatı kolaylaştırmak amacıyla üç ana başlıkta işlenebilir;

• Doğal malzemeler; kullanım için özellikle ciddi bir işlemden geçmemiş, doğal ortamından elde edildikten sonra, son kullanıcıya ulaşana kadar çok fazla değişim geçirmemiş malzemelerdir. Doğal taş ve ahşap, konut bağlamında doğal malzeme olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Malzeme ne kadar doğal olursa olsun malzemelerin işlenmesi, hem uygulama hem de nakliyat için standart ölçülere uygun olarak boyutlandırılmaları sıklıkla gerekmektedir.
• İşlenmiş malzemeler; doğal malzemelerin çeşitli süreçler sonucunda işlenerek mekânda kullanılabilir hale getirilmesiyle elde edilmektedir. Kil pişirilerek elde edilen seramik ve tuğla ya da ahşap malzeme artıklarının ısı, basınç ve kimyasallarla bir araya getirilmesiyle oluşturulan sunta, MDF ve OSB gibi malzemeler örnek gösterilebilir.
• Sentetik malzemeler; doğada var olmayan fakat yapay süreçlerle üretilebilen malzemelerdir. Plastikler bu sınıfta yer almaktadır. Aynı zamanda fiberglas gibi ürünlerde birkaç sentetik malzeme bir arada kullanılabilir.

Konut Düzenlenmesinde Mobilyalar

Mobilyalar, konutta insan eylemlerine işlevsellik sunan, görselliği ve mekanda kapladıkları alanla konutun atmosferini değiştiren nesnelerdir. Mobilyalar biçim, renk ve dokularına göre doğal ya da yapay, opak ya da saydam, sıcak ya da soğuk, parlak ya da mat, doğrusal, eğrisel, geometrik veya serbest biçimde olabilirler. Bu çeşitlilik kullanıcının kişiliğini yansıtmada etkilidir. Mobilyanın; sağlık açısından güvenilirliği, dayanıklılığı, temizlik ve bakım kolaylığı ve maliyeti gibi unsurlar kullanıcının seçimi için önemli ölçütlerdir. Mobilyalar çoğunlukla ahşap, metal ve tekstil tabanlı malzemelerden imal edilmektedir. Mobilyalarla ilgili bir diğer önemli olgu da mekan içerisinde yerleşimidir. Kullanıcının mobilyaları işlevsellik ya da kendi istekleri doğrultusunda yerleştirmesi mekanın kimliğini ortaya koyacaktır. Konutta başlıca yer alan mobilyalar; oturma elemanları, masalar, yataklar, depolama ögeleri ve aksesuarlar biçiminde sınıflandırılabilir. Mekanda kullanılacak mobilyaların çok işlevli olması, az yer kaplaması, rahat kullanımlı olması önemlidir.