Ünite 7: Görsel İletişim ve Arayüz Tasarımı

Giriş

Arayüz tasarımı, görsel tasarımın genel ilke ve elemanlarından faydalanarak, yeni medya platformlarının etkileşim temelli ortamı için çözüm üretme amacı taşımaktadır. Gestalt ve temel ilkelerin kullanıldığı Grafik tasarımı kullanıcı arayüzü tasarımı süreci içerisinde önemli bir yere sahiptir.

Grafik Tasarımda Temel İlkeler ve Gestalt İlkeleri

Kullanıcı arayüzlerinde etkileşim sürecini kontrol etmek için kullanılan menüler, alet çubukları, komut düğmeleri, seçenek düğmeleri, metin kutuları, onay ve liste kutuları gibi benzeri elemanlar kullanıcı arayüzlerinin temel yapıtaşı olup grafik bileşenler (widgets) olarak adlandırılmaktadır. İ yi bir kullanıcı deneyimi yazılım, sistem analizi, içerik yönetimi ve grafik tasarım gibi çok disiplinler arası bir ekip tarafından ortaya çıkarılabilir. Görsel tasarımdan sorumlu olan grafik tasarımcılar yalnızca ekran yüzeyi üzerinde izlenen görüntüler değil, bireyleri izleyici olmaktan çıkarıp aktif birer kullanıcı haline dönüştüren bir iletişim süreci tasarlamaktadırlar. Bu tasarım sürecinde kullandıkları 5 temel tasarım ilkeleri şunlardır:

• Denge : Tasarımdaki tüm elemanların eşit bir şekilde dağıtılmasıdır. Simetrik ve asimetrik olarak ikiye ayrılır.
• Vurgu : Vurgu tasarımda hangi alanların öncelikli olacağının kontrol edilmesidir.
• Ritim : Grafik tasarımda ritim, görsel unsurların belirlenmiş¸ aralıklarla bir biri ardına dizilimidir. Ritmin en önemli iki tamamlayıcısı tekrar ve çeşitliliktir
• Hiyerarşi : Görsel hiyerarşi konsepti, en temel anlatımıyla en önemli içeriğin en fazla, önemsiz olan içeriğin ise en az görünür olmasıdır.
• Bütünlük : Bütünlük ilkesi tasarımda yer alan tüm unsurların birbiriyle uyum içerisinde olmasıdır ve kompozisyonun bütününün, içerisinde barındırdığı alt gruplardan ya da tekil parçalardan daha önemli olması gerektiğini savunur.

Grafik tasarımcılar arayüz geliştirme sürecinde kullanıcının gördüğü alanı düzenlemek için görsel algı alanında yapılan en bilinen çalışmalardan olan Gestalt ilkelerini kullanırlar. Gestalt ilkeleri şu şekildedir:

• Yakınlık İlkesi : Diğerlerine nazaran daha yakın olan objeler birer grup gibi görünürken, uzak olanlar ayrı ayrı algılanırlar. Tasarımcılar ekrandaki kontrolleri ve metin alanlarını birbirine daha yakın kullanarak veya çerçeveleyerek gruplar ve diğer elemanlardan ayırırlar.
• Benzerlik İlkesi : Benzerlik ilkesi göre gruplama birbirine benzer şekil, renk, boyut, konum (yakınlık ilkesi), acı veya değer gördüğümüzde gerçekleşir. Menü ve yönlendirmelerde kullanılan benzer biçim renkler sayesinde kullanıcının sisteme daha hızlı adapte olması sağlanabilir.
• Devamlılık İlkesi : Görsel algımız devam eder nitelikteki formları tamamlamaya ve bütünü görmeye yatkındır. Devamlılık ilkesine örnek oluşturabilecek örneklerden biri ünlü bilişim teknolojisi şirketi IBM firmasının logosudur.
• Tamamlama İlkesi : görsel algımızın açık veya ayrı parçalar halinde olan şekilleri kapalı ve birleşmiş halde algılamaya olan eğilimimiz ile ilgilidir. Örneğin, birbiri ile bağlantısı olmayan yayları bir çember olarak algılayabiliriz.
• Simetri İlkesi : Simetri ilkesi kompleks görünümlerini ayrıştırarak algılamaya olan yatkınlığımızla ilişkilidir.

Görsel algının temel ilkelerinden biri olan şekil-zemin ilişkisi, objeleri çevreleri ile birlikte nasıl algıladığımızla ilgilidir. Örneğin, büyük bir alanla çevrilmiş olan bir obje olduğundan daha küçük görünebilir. Arayüz tasarımı ile ilgili diğer önemli bir konu ise iyi bir kullanıcı deneyimi yaratmanın kurumların markalaşma sürecinin de önemli bir role sahip olmasıdır. Tüm tasarım alanlarında olduğu gibi kullanıcı arayüzü tasarımı sürecinin de araştırma, geliştirme, test etme ve sunum gibi belirli aşamaları bulunmaktadır. Bu aşamalardan özellikle test evresi çok önemlidir. Kullanılabilirlik çalışmaları kapsamında insan bilgisayar etkileşimini incelemek için göz hareketlerini izleme sistemleri (eye tracking systems) kullanılarak arayüz tasarımdaki eksiklikler belirlenip giderilmektedir. Tasarımda işlev en önemli faktörlerden biridir.

Grafiksel Arayüz Tasarımının Ögeleri

Arayüz tasarımı sayfa düzeni, renk kullanımı, ikon ve sembol kullanımı, tipografi, bilgilendirme tasarımı ve animasyon kullanımı gibi pek çok ögenin bir arada kullanılmasını gerektirmektedir.

• Sayfa Düzeni : Sayfa düzeni, uygulandığı ortam fark etmeksizin çeşitli bileşenlerin daha önce bahsedilen tasarım ilkeleri doğrultusunda bir arada kullanılmasıdır. Sayfa düzeni tasarımında genellikle ritim, boşluk, hiyerarşi, vurgu ve bütünlük ilkeleri veya ızgara sistemi, spesifik ölçüler ve tasarım içerisinde görsel elemanların birbirleri ile olan ilişkileri aklımıza gelmektedir. Sayfa düzeni tasarımının amacı kullanılacak elemanlarla tasarım ilkeleri ışığında dengeli ve kolay anlaşılabilir bir sonuç elde etmektir.
• Renk Kullanımı : Renk tasarımda belirli bir amaç için stratejik bir şekilde kullanılan işlenmemiş bir madde gibidir. Arayüz tasarımında kullanılan renkler açık koyu ilişkisi ya da kontrast değerleri, yazı karakterindeki kalınlık ve boyut gibi hiyerarşik bir yapı bir yapı oluşturarak iletişime geçmektedir. Renk kullanımında metinlerin rahat okunabilmesi yeterli kontrastın olmasına ve çok fazla sayıda renk kullanılmamasına dikkat edilmelidir.
• Sembol ve İkonlar : Arayüz tasarımında ikonlar uyarı ve iletilerin gösterilmesinde, masaüstünde veya pencere içerisinde tek başına bir uygulamayı simgelemekte ya da ya da araç çubuğu üzerinde gruplanmış olarak kullanılmaktadır. Mobil ve dokunmatik ekran teknolojine sahip cihazlarda ikon ve sembol kullanımı oldukça önemlidir.
• Tipografi : Tipografi font (yazı tipi) ve yazı karakteri gibi kavramları bünyesinde barındırır. Tipografiyi etkili bir şekilde kullanma ilkeleri, diğer görsel tasarım unsurları ile aynıdır. Arayüz tasarımında tipografi kullanımı yalnızca okunması için yerleştirilmiş har er dizisi olarak değil, tıpkı diğer tasarım elemanları gibi ele alınmalıdır. Vurgulanmak istenen kısımlar, renk, kontrast, büyüklük küçüklük ilişkileri veya farklı stiller kullanılarak ön plana çıkarılabilir ve kullanıcının ilgilisi iletilmek istenen mesaj, yönlendirme vb. ögelere çekilebilir. Tasarımcılar, kullandıkları tipografinin estetik görünmesinin yanı sıra içeriğin kullanıcılar tarafından rahatlıkla okunmasını da sağlamalı ve içerik test edilerek gerekli değişiklikler yapılmalıdır.
• Bilgilendirme Tasarımı : Bilgilendirme tasarımları görsel öğrenmeyi mümkün kılmak için bilgi ve tasarımı birleştirmektedir. Tasarımcılar arayüz tasarımda infografikleri ve veri görselleştirmeleri ile ayrıntılı bilgi kümelerini tek bir sayfa aracılıyla verebilmektedir. Kökeni 1960’lara dayanan infografik kelimesi bilgi (information) ve grafik (graphic) kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. İnfografikler, bilgi ya da verilerin çizelge ve grafikleri gibi görsel unsurlarla oluşturulan sunumudur. Veri görselleştirme, tasarım ve bilimin ortak alanıdır. İstatistiksel verilerin ve yoğun bilgi kümelerinin çizelgeler, bilgi grafikleri ve tablolar kullanılarak oluşturulan görsel sunumudur. Veri görselleştirmede öncelikli amaç bilginin sade ve anlaşılır bir şekilde aktarılmasıdır. İnfografiklerden farklı olarak, veri görselleştirmeler çevrimiçi versiyonlarında kullanılan yazılım alt yapısı ile birlikte kendini güncelleyebilen bir yapıdadır. İlgilendirme tasarımının ve yönlendirme tasarımının kullanıcıların nerde olduklarını ve nereye gidebileceklerini anlamalarında yardımcı olan yol bulma kavramını desteklemek için birlikte çalışması arayüz tasarımı için önemli işlevlerinden birisidir.

• Animasyon Kullanımı : Görüntüleri hareketlendirmek anlamına gelen animasyonlar anlatıcı ve yönlendirici özelliklerinden dolayı arayüz tasarımında bilginin görselleştirilmesi ve iletilmesi açısından önemli bir yere sahiptirler. Arayüz tasarımında animasyonlar; hareketi betimlemek, dinamik geri bildirim sağlamak, dikkat çekmek ve bilgisayar sistemin çalıştığını göstermek için kullanılabilirler.

Arayüz Tasarımının İlkeleri

Kullanıcı ve bilgisayar sistemi arasında köprü vazifesi gören arayüzlerin tasarımı bugüne kadar yapılan araştırmalara ve ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkeler:

• Kullanıcı ihtiyaçlarının belirlenmesi : Arayüz tasarımının önemli noktalarından biri hedef kitlenin ihtiyaçlarının iyi belirlenmesidir. Kullanıcı ihtiyaçları belirlenirken hedef kitlenin yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, bilgisayar/ bilişim tecrübesi, fiziksel yetenekleri ya da engelleri gibi faktörler dikkate alınmalıdır.
• Sadelik : Sadelik, kullanıcı arayüzünü mümkün olduğunca yalın haliyle korumanın önemini vurgulayan bir tasarım prensibidir. Sadelik sayesinde kullanıcının niteliklerine bakılmaksızın kullanabileceği arayüzler tasarlanabilir.
• Tutarlılık : Kullanıcı arayüzü bir bütün olarak görünmeli ve çalışmalıdır. Bütünlüğü olmayan bir tasarım kaotik ve okunmaz bir hale gelebilir.
• Anlaşılabilirlik : Arayüz tasarımı gerek görsel, gerekse kavramsal ve dilsel olarak anlaşılır olmalıdır.
• Ulaşılabilirlik : Bir arayüz tasarımının ulaşılabilir olması için, geçmiş deneyimleri, eğitim durumu ya da fiziksel yetenekleri fark etmeksizin her kullanıcı tarafından anlaşılabiliyor olması gerekmektedir.
• Uygulanabilirlik ve uyumluluk : Tasarlanan arayüz, kullanıcının ihtiyaçları ile bağdaşan, uyumlu bir yapıda olmalıdır. Arayüz tasarımında tasarımcı farklı ekran çözünürlükleri, cihazlar ve kullanım ortamları göz önünde bir arayüz konseptini farklı cihazlara uygulayarak tasarımda bütünlüğü sağlamalıdır.
• Etkileşim (Interaction ): Etkileşim tasarımı, kullanıcının olası davranışlarını ve sistemin bu davranışları nasıl düzenleyeceği ve karşılık vereceği ile ilgilidir. Tasarımcılar arayüz tasarımında kullanıcı ve bilgisayar sistemi arasındaki etkileşimi geliştirmek için klavye kısayolları, fare ve dokunmatik fare ve ses komutlarını kullanmaktadırlar.
• Ekran kontrolleri ve yönlendirme (Navigasyon ): Kullanıcıların arayüzlerde hangi aşamada olduklarını ve bir sonraki aşamaya nasıl geçebileceklerini anlamaları için yönlendirilmeye ihtiyaçları vardır. Bu nedenle kullanılan yönlendirmeler arayüz tasarımının önemli bir parçasıdır diyebiliriz.

İyi bir kullanıcı deneyimi yaratmak için etkili arayüzler tasarlanmalıdır. Tasarlanan arayüzler görsel elemanlar kullanılarak yukarıda belirtilen tasarım ilkeleri çerçevesinde oluşturulmalıdır.