Ünite 8: Kültürel Mirasa Dayalı Etkinlikler

Soyut Kültürel Miras Olarak Etkinlikler

Gerçekte etkinliklerin kökeni, dinsel kutlamalar, ritüeller, törenler, bayramlar ve tarımsal toplumların tümüne özgü mevsimsel nitelikteki ürün ekimi ve toplanması kutlamalarının yapıldığı antik çağa kadar dayanmaktadır. Etkinlik kavramı, özel bir durumu kutlamak ve çeşitli sosyal, kültürel, ekonomik hedef ve amaçlara ulaşmak için planlanmış spesifik ritüeller, gösteriler ve kutlamalar olarak tanımlanmaktadır (Tokay Argan ve Yüncü, 2015). Genel olarak etkinliklerin temel özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür (Getz, 1991; Jago ve Shaw, 1998):

• Etkinlikler sınırlı bir süre içinde gerçekleşmektedir.
• Bir kez ya da nadiren gerçekleşir.
• Günlük hayatın dışında, sıradışı gerçekleşirler.
• Halka açık olarak düzenlenmektedirler.
• Belirli bir temayı kutlamak veya göstermek amacıyla düzenlenmektedirler.

Sosyal pratikler, ritüeller ve festival etkinlikleri, toplulukların ve grupların yaşamlarını yapılandıran, birçok üyesi tarafından paylaşılan ve toplumun birçok üyesi ile ilgili sürekli aktivitelerdir. Bu etkinlikler topluluklar için oldukça önemlidir, çünkü bu etkinlikler grup ya da toplum olarak uygulayanların yerel kimliklerini yeniden doğrularlar. Ritüeller ve festival etkinlikleri çoğu zaman özel zamanlarda ve yerlerde gerçekleşirler, ev sahibi topluluğun kültürünü ve tarihini yansıtırlar. Bazı durumlarda, ritüellere erişim toplumun belirli üyeleri ile sınırlandırılabilir. Bununla birlikte, bazı festival etkinlikleri kamusal yaşamın kilit bir parçasıdır ve toplumun tüm üyelerine açıktır. Kültürel miras kaynağı olarak etkinliklerde en önemli kavramlardan biri “canlandırma”dır. Gerçekte tarihsel canlandırma; geçmişin fiziksel ve psikolojik deneyimler yoluyla tekrar canlandırıldığı bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarihin yeniden sahnelenmesi canlandırılması, belirlenen bir tarihsel döneme ait sosyal, kültürel veya siyasal bir olayı o döneme ait kostüm, müzik, yemek, el ürünleri gibi unsurlarla dönemin atmosferinin oluşturulduğu tarihî mekânları kullanarak ve o dönemde yer alan kişilerin yerine geçerek anı yeniden yaşamak olarak tanımlanabilir.

Etkinliklerin Sınıflandırılması

Etkinlikler genel olarak ölçeklerine ve temalarına göre sınıflandırmaktadır. Ancak bu noktada öncelikle olağan ve özel etkinlikler arasında bir ayrım yapılması gerekmektedir. (Şekil 8.1/sayfa:220) Olağan etkinlikler; kendiliğinden gelişen, katılımcıların önceden haberdar olmadığı ve etkinlik organizasyonun herhangi bir planlamasının bulunmadığı etkinliklerdir. Bu tür etkinlikler kültürel miras etkinlikleri kapsamında değerlendirilmemektedir. Özel etkinlikler ise normal aktivite programı dışında, nadiren veya bir kez gerçekleşen temalı etkinliklerin tanımlanmasında kullanılır.

Etkinlikler ölçeklerine göre küçük etkinlikler, büyük etkinlikler ve mega etkinlikler olarak sınıflandırılmaktadır.

Özel Etkinlikler: Normal aktivite programı dışında, nadiren veya bir kez gerçekleşen temalı etkinliklerdir.

Küçük Etkinlikler: Katılımcı sayısının az olduğu, genellikle kırsal alanlarda ya da küçük yerleşim yerlerinde gerçekleşen ve medya ilgisinin düşük olduğu etkinliklerdir.

Büyük Etkinlikler: Katılımcı sayısının yüksek olduğu, genellikle büyük şehirlerde veya ülke çapında gerçekleştirilen, medya ilgisinin yüksek olduğu etkinliklerdir.

Mega Etkinlikler: Olimpiyatlar gibi, bir toplumda kısa dönemde ve “genelde bir kez” gerçekleşen, ev sahibi toplumda önemli altyapı yatırımları ve harcamaları gerektiren, yüksek medya ilgisi ve turist harcamalarının gerçekleştiği, genel olarak uluslararası ölçekte gerçekleşen üst düzey etkinliklerdir.

Bu tür etkinlikler genel olarak temalarına göre; kültürel ve dinsel etkinlikler, toplumsal kutlamalar ya da festivaller, sanat ve eğlence etkinlikleri, spor etkinlikleri, iş amaçlı etkinlikler, eğitimsel ve bilimsel toplantılar, rekreasyon etkinlikleri ve politik etkinlikler olarak sınıflandırmak mümkündür (Getz, 1997: 6-7). (Şekil 8.2/sayfa:221) Bu etkinlikler içerisinde özellikle festivaller ve spor etkinlikleri diğer etkinlik türlerine göre talebin yoğun olması, toplumlara gelir getirmesi nedeniyle en önemli etkinlik kategorisi olarak değerlendirilmektedir.

Festivaller

Festival, belirli bir amaç doğrultusunda planlanmış bir programa dayalı, özel bir gelenek ile ilişkilendirilmiş kutlamadır. Festivaller yalnızca kültürel birikimin tezahürü değil aynı zamanda kültürün tüketildiği, yeniden üretildiği ve yaratıldığı kültürel bir süreçtir. Genel olarak festivallerin özellikleri şu şekilde özetlenebilir (Fallassi, 1987: 3-4):

• Kutsal veya kültürel, özel gelenek ve göreneklerle belirginleşmiş kutlamalardır,
• Belirli bir insan ya da olayın veya önemli bir ürünün hasatıyla ilgili yıllık kutlamalardır,
• Genel, herkese açık şenlik, ziyafet ve eğlencelerdir.

Bir festivalin bir toplumda düzenlenme nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Weaver ve Robinson, 1989: 7):

• Toplumun heyecanını ve gururunu arttırmak,
• Toplumun neden eşsiz ve özel olduğunu göstermek,
• Toplumun imajını geliştirmek,
• Toplumdaki bireylere kültürel becerilerini ve yeteneklerini keşfetmeleri ve geliştirmeleri için fırsat sağlamak,
• Toplumdaki bireylere tiyatro, müzik, sanat ve değer yaratıcı alanlarda yeni faaliyetlerle uğraşması için fırsatlar sağlamak,
• Özel projeler için gelir sağlamak,
• Bir insanı, tarihî ya da önemli bir olayı onurlandırmak.

Spor Etkinlikleri

Soyut kültürel mirasın en önemli kaynaklarından biri miras spor etkinlikleridir (Zhang ve diğerleri, 2019). Spor insanlık tarihi için önemli bir alan; dinleri, inançları, ideolojileri ve bireysel ayrılıkları ortadan kaldıran, bireyleri ve toplumları birleştiren, bir araya getiren bir semboldür.

Olimpiyat Oyunları, Antik Çağ’dan itibaren düzenlenen miras spor etkinlikleridir. Tablo 8.1’de(sayfa:225) Dünya genelinde düzenlenen miras spor etkinlikleri gösterilmektedir. Soyut kültürel miras kaynağı olarak spor etkinliklerine örnek olarak Türkiye’den Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali gösterilebilir.

Etkinliklerin Toplumlar Üzerindeki Etkileri

Etkinliklerin düzenlendikleri toplumlarda, ülke ve şehirlerde; ekonomik, sosyal, çevresel ve teknolojik açıdan olumlu - olumsuz etkileri bulunmaktadır.

Sosyal Etkileri

Sosyal etki; toplumdaki değişikliklerin ve bireysel değer sistemlerinin, davranış kalıplarının, topluluk yapılarının, yaşam tarzının ve yaşam kalitesinin değişim şeklidir. Festivaller, insan ve toplum yaşamının önemli bir ifadesidir ve ev sahibi topluluklarının sosyal ve kültürel yaşamlarına önemli ölçüde katkıda bulunur. Etkinliklerin toplumlar üzerindeki etkilerini inceleyen araştırmacılar bu etkileri genel olarak olumlu ve olumsuz etkiler olarak ikiye ayırmaktır. Söz konusu araştırmacılar etkinliklerin sosyal etkilerini; kişiler arası topluluk ilişkileri, refah, gelenekler, yaşam tarzları, topluluk hizmetleri ve ev sahibi topluluklarda kimlik üzerindeki etkileri olarak belirlemişlerdir (Delamere ve diğerleri, 2001). Festivaller ve etkinlikler yerel halkın kültürlerini geliştirmesi ve paylaşması için bir fırsat sunmaktadır. Topluluk mirasının bir ifadesi olarak “kültür” incelediğimizde, festivallerin yerel bir topluluk içinde paylaşılan değerler, inançlar ve bakış açılarını nasıl oluşturabildiğini görebilmekteyiz (Raj, 2009). Festivaller, bir topluluğun kültürel gelişimi için benzersiz bir fırsat sunar (Getz, 1997), topluluklar için yapı taşları oluşturur, etnik anlayışı destekler ve bunu yaparken yerel gelenekleri, tarihi ve kültürü korumak ve sürdürmek için kullanılır. Sosyal, ekonomik ve kültürel hayatın önemli bir parçası olarak değerlendirilen etkinlikler bir yörenin değerlerini ve kültürel dokusunu yansıtan bir turizm ürünü ve gelir kaynağı olarak ticarileşebilmektedir (Atak, Tutar ve Tunaseli, 2017). Ticarileşme ise tam anlamıyla saf ve özgün olan etkinlikleri uluslararasılaştırılarak, homojenleştirerek ve bir gösteri hâline dönüştürür (Shepherd, 2002).

Dolayısıyla ticarileşme, olimpiyatların içinde barındırdığı kültürel, dinî ve toplumsal değerleri yozlaştırarak yerini ekonomik değere bırakmıştır. Araştırmacılar, turizm ve ziyaretçilerin kültürel miras etkinlikleri etkinlikler üzerinde bıraktıkları izler topluluğun kültürünü yozlaştırmakta, kutsal olanı kirletmekte ve özgün olanı gösteriye dönüştürdüğünü öne sürmektedir.

Ekonomik Etkileri

Günümüzde toplumlar ve destinasyonlar, sportif, tarihi ve kültürel miras etkinlikleri aracılığıyla ziyaretçi çekmek ve dolayısıyla ekonomik kazanç sağlamak amacıyla bu etkinlikleri kullanmaktadırlar. Ekonomik ve kitlesel bir olgu hâline gelen etkinliklerin ülke ve bölge ekonomileri üzerindeki olumlu etkileri bu etkinliklerin ekonomik yönünü daha da ön plana çıkarmıştır (Kozak ve diğerleri, 2001).

Etkinliklerinin genel olarak ekonomik etkileri üç farklı kaynaktan ortaya çıkmaktadır. Bunlar:

• Etkinlik nedeniyle gerçekleşen yatırım harcamaları,
• Etkinliğe katılan ziyaretçiler tarafından yapılan harcamalar,
• Etkinliği gerçekleştirmesiyle ile ilişkili olarak organizatörler tarafından yapılan harcamalar.

Etkinliklerin ekonomik etkileri; yatırım harcamaları, ziyaretçi harcamaları ve organizasyon harcamalarından kaynaklanmaktadır.

Etkinlik nedeniyle gerçekleşen yatırım harcamaları, ilgili bölgedeki fiziksel altyapının inşa edilmesi ve geliştirilmesi için yapılan harcamaları içerir. Ziyaretçiler tarafından yapılan harcamalar, etkinliğe katılmak için bir destinasyona seyahat eden ziyaretçilerin konaklama, yeme-içme, eğlenme, etkinlik katılım bileti satın alma gibi çeşitli alanlarda yaptıkları harcamaları kapsamaktadır. Etkinlik harcamaları ise, etkinliklerin düzenlenmesi ile etkinlik organizasyonu tarafından yapılan personel gideri, reklam ve promosyon giderleri gibi operasyonel harcamaları içerir (Burns ve Mules, 1998). Bir bölge veya ülke için ekonomik etkiyi yaratan, etkinlik katılımcılarının harcamaları ve çarpan etkisidir. Konaklama, yiyecek içecek, ulaşım, hediyelik eşya gibi mal ve hizmetlerde, bölge içinde bu ziyaretçilerin yaptıkları harcamalar bölge gelirlerinde uyarıcı bir etki yaratmakta ve yerel ekonomiye yeni sermaye katmaktadırlar (Faulkner, 2003: 93).

Etkinliğin gerçekleşmesi ile oluşan harcamalarla bölge içindeki istihdam oranı da artmaktadır. Turizmden hemen hemen bütün ekonomik sektörler faydalandığından, turizm gelirlerinin çabuk ve etkili bir şekilde ekonomik dolaşımda yer alması hem turizm sektörünü hem de inşaat, ulaşım, bankacılık gibi diğer sektörleri de olumlu yönde etkilemektedir.

Turizm Faaliyetleri Üzerindeki Etkileri

Günümüzde boş zamanda, ulaşım araçlarında ve bireylerin eğitim düzeylerinde yaşanan değişimler nedeniyle bireylerin kültür turizmine ve etkinliklere olan ilginin artmasına neden olmuştur. Bireylerin özgün kültürleri keşfetme ve deneyimleme motivasyonları onların kültürel miras etkinliklerine katılımlarına neden olmaktadır.

Turizm bölgelerine olan turizm talebi, manipüle edilerek farklı zamanlara olduğu kadar farklı mekânlara da dağıtılabilir. Uluslararası kitle turistlerinin belli bölgelerde yoğunlaştığı ülkelerde, özel etkinlikler turizm talebini daha farklı bölgelere yaymaya yardımcı olurlar. Etkinlikler sayesinde bu yoğunlaşmanın, ülke içinde az bilinen turistik bölgelere ve doğal turistik çekiciliklere sahip olmayan bölgelere yayılması sağlanabilir. Sonuç olarak etkinlikler talebin sezonluk ve coğrafi olarak dağılımının sağlanmasında kullanılabilir (Getz, 1997: 55). Özetle etkinlikler gerçekleştirildiği bölgelere çeşitli faydalar sağlamaktadır. Bu faydalar şu şekilde özetlenebilir (McDonnel ve diğerleri, 1999; Bowdin ve diğerleri, 2001):

• Destinasyona ziyaretçi çekmek,
• Turizm sezonunu uzatmak,
• Turizmi çeşitlendirmek,
• Turizm talebinin ülke içindeki farklı bölgeler arasında eşit dağılımını sağlamak,
• Bölgelere yeni gelir kaynakları yaratmak,
• Ülkelerin ve şehirlerin çekiciliğini ve farkındalığını arttırmak,
• Yeni alt yapı ve hizmetlerin oluşturulması ya da mevcut hizmetlerin ve alt yapının geliştirilmesi için harekete geçirici bir etken olmak
• Medya ilgisini çekmek,
• Güçlü ve aktif imajlar oluşturarak ve kültürel temalar yaratarak ülkelerin ve şehirlerin konumlanmasına yardımcı olmak.