Ünite 3: Kurum Kültürü ve Kurumsal Davranış

Giriş

Kurumsal davranış, kurumsal iletişimin bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Endüstriyel psikolojinin çalışma alanının genişlemesiyle ve insan ilişkilerinin önem kazanmasıyla birlikte birey, kurum kültürünün bir parçası olarak değerlendirilmeye başlanmıştır.

Kurum kültürünün insan ilişkilerine yönelmesiyle birlikte bireylerin algıları, tutumları, performansları, duygu ve düşünceleri, kuruma karşı hissettikleri güven duygusu, çalışma koşulları, kurumu dış çevrede temsil düzeyleri kurumsal davranış disiplini tarafından incelenmeye başlanmıştır.

Kurum Kültürünün Biçimleri

Kurum kültürü, kurum tarafından benimsenen temel değerler, kurumun çalışanlarına ve müşterilerine yönelik politikasına kılavuzluk eden felsefesi, kurum üyelerince paylaşılan temel inanç ve varsayımlar, işin nasıl organize edilmesi, otoritenin nasıl kullanılması, insanların nasıl ödüllendirilmesi ve kontrol edilmesi gerektiğine ilişkin kuvvetli inançlar bütünüdür.

Kurum kültürünün başlıca yapı taşları şunlardır:

• Yönetici ve çalışanlar veya onların ilgilerini temsil edenler arasında uyumlu bir iş birliği
• Açık enformasyon temeli üzerinde, şeffaf bir iletişimin olması
• Her iki cinsiyetteki çalışanların tüm seviyelerdeki karar alma sürecine dahil edilmeleri.
• Eskimiş yapıların kırılması, yetki ve sorumluluğun merkeziyetçiliğinin kaldırılması.
• Kurumun faaliyetlerinin topluma yaptığı katkıları ve onun varlığı ve geleceğini güvence altına almak, yani bir kurum felsefesi hakkında temel bir görüş birliğinin oluşturulması.
• Sermaye ve kazanca/kâra katılımın sağlanması.

Katı hiyerarşinin olmadığı, şeffaf bir iletişim ortamının hakim olduğu, eşitlikçi, fikir birliği sağlanmış bir kurum felsefesinin olduğu, katılımcı yönetim yapıları kurum kültürünün oluşmasına yönelik elverişli ortamlardır.

Gözlenebilen davranış değişiklikleri, ortak norm ve kurallar, hakim değerler, ortak felsefe ve kurumsal iklim gibi ögeler kurum kültürünün temel özelliklerini oluşturmaktadır.

Kurum kültürü aşağıdaki ögelerden oluşmaktadır:

• Kurumun tarihi
• Kurumun bağlı olduğu değerler ve inançlar
• Kurumu anlatan hikâye ve mitler
• Kurumun iş akış yapısı
• Kurumun âdetleri, gelenekleri
• Kurumun çalışanları

Kurum kültürü, geçmişte başarılı olan iş yapma yöntemlerini kapsadığından ve çalışanların performanslarını etkilemeye yönelik bir çevre oluşturduğundan kurumsal etkinliğin sağlanmasında etkilidir.

Güçlü bir kurum kültürü, kuruma yönelik olumlu bir imaj inşasında rol oynamaktadır. Diğer taraftan, güçlü kurum kültürü, kuruma karşı sadakatin sağlanmasında etkili bir rol oynarken eleştiriye kapalı bir yapının oluşumuna da hizmet edebilmektedir.

Kurumsal Davranış

Kurumsal davranış, bir kurumda çalışan insanların davranışlarını anlamaya, tutum ve davranışlarının nedenlerini ve sonuçlarını incelemeye, tahminler yapmaya ve insan davranışlarını kontrol etmeye yönelik bir disiplindir.

Kurumsal davranış disiplini, Psikoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Siyaset bilimi, Ekonomi ve Tarih gibi bilimsel alanlarla etkileşim halindedir. Kurumsal davranışın evrimi çeşitli unsurlar aracılığıyla şekillenmiştir (S:43, Şekil: 3.1).

Kurumsal davranışın evrimi açısından, insan ilişkileri üzerinde durulmaya başlandığında çözümleme düzeyi genişleyerek grup davranışlarını da kapsamıştır.

Kurumsal davranışın başlıca özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Kurumsal davranış bir düşünme biçimidir.
• Kurumsal davranış, bireysel, grupsal ya da kurumsal seviyelerde incelenebilir.
• Kurumsal davranış, psikoloji, sosyoloji, kültürel antropoloji gibi birçok bilim dalının teorilerinden, prensiplerinden ve yöntemlerinden yararlanmaktadır.
• Bireylerin tutumları, algıları, hedefleri ve duyguları kurum için önem taşımaktadır.
• Kurumsal davranış performansla ilgilidir, performans ise kişiden kişiye değişiklik göstermektedir.

Kurumsal davranış, bireyin ruhsal, duygusal ve düşünsel yapısını bir bütün olarak incelediğinden, bireye düşünce, duygu, öneri ve çalışma özgürlüğü tanıyarak onun yaratıcı gücünden en yüksek ölçüde yararlandığından geleneksel kurum kuramcılarından farklılaşmaktadır.

Kurumsal davranış konusundaki çalışmalar şu amaçları hedeflemektedir:

• Çalışan insanların davranışlarını anlamak,
• Geleceğe yönelik tahminler yapmak,
• Çalışanların davranışlarını kontrol etmek,
• Çalışan verimliliğini ve kurumsal etkinliği artırmak.

Ücret ve ödül, çalışanların yükselme fırsatı, işin niteliği ve çalışma koşulları şeklindeki üç temel unsur kurumsal davranışı yönlendirmektedir.

Kurumsal davranış türleri, içsel ve dışsal açıdan olmak üzere iki ana başlık altında incelenebilir.

İçsel açıdan kurumsal davranış türleri aşağıdaki gibidir:

• Kontrol odağı
• Öz saygı
• Öz yeterlik
• Öz izleme
• Narsisizm
• Makyavelizm
• Risk alma
• A tipi kişilik,
• Proaktif kişilik
• Dogmatik-yetkeci kişilik

Dışsal açıdan kurumsal davranış türleri ise;

• Ekonomik davranış
• Toplumsal davranış
• Siyasal davranış
• Bilgilendirme davranışı
• Kalite davranışı, olmak üzere beşe ayrılmaktadır.

İçsel açıdan kurumsal davranış türleri, kurum içindeki davranışları anlamayı, öngörmeyi ve yönetmeyi kolaylaştırmaktadır.

Kontrol odağı : Kontrol odağı, bireyin yasadığı olayların kendi kontrolünde olup olmadığına yönelik beslediği inançtır. İçsel kontrol odağı yüksek bireyler, yaşadıkları tüm olayları kendilerinin belirlediklerine, diğer bir deyişle kendi kaderlerini kendilerinin belirlediklerine inanmaktadırlar. Dışsal kontrol odağı yüksek bireyler ise başlarına gelen olayların şans, talih, alınyazısı, kader ya da başkaları gibi dışsal faktörler tarafından belirlendiğine inanmaktadırlar.

Öz saygı : Öz saygı, kişinin kendisini değerlendirmesi sonucu ortaya çıkan, kendini beğenip beğenmeme derecesidir. Öz saygı seviyesi yüksek olan bireyler, işte başarılı olmak için gerekli olan yeteneğin kendilerinde var olduğuna inanmakta ve yaptıkları işlerden daha fazla tatmin olmaktadırlar. Bunun aksine öz saygı seviyesi düşük olan bireyler çevrelerinden onay beklediklerinden dış etkenlere karşı daha duyarlı ve hassastırlar.

Öz yeterlik : Öz yeterlik, bireyin belirli düzeyde iş başarımı elde etmek için gerekli eylemleri yapabilme yeteneğine sahip olduğuna dair beslediği inançtır. Doğrudan veya dolaylı deneyim kazandıkça değişebilen öz yeterliliğin gelişmesiyle bireyler hem işlerinde hem de yaşamlarında daha mutlu olmaktadırlar.

Öz izleme : Öz izleme, bireyin kendi davranışlarını çevresel ve durumsal koşullara uyarlayabilme yeteneğidir. Öz izleme düzeyi yüksek olan bireyler, değişen dış koşullara kolaylıkla uyum sağlayabilmektedir. Yine söz konusu kişiler iş yaşamında başarılı olup, sık yükselmekte ve düşük kurumsal bağlılık göstermektedirler. Öz izleme düzeyi düşük birey ise her durum ve koşulda kendi kişilik özelliklerini, geliştirdiği tutumları olduğu gibi sergilemektedir. Çevreye uyum gösterme endişesinden çok kendi içinde tutarlı olmaya yönelmektedir.

Narsisizm : Narsisizm, bireyin kendi kendisine hayran olması, yalnızca kendisine önem vermesi olup, narsist bireyler diğer bireyleri aşağılama ve değersizleştirme yoluyla kendilerini değerli ve üstün göstermeye eğilimlidirler.

Makyavelizm : Makyavelist düşünce ve davranış biçimine göre amaca ulaşmak için her türlü yol ve araç kullanılabilir. Pragmatizm temelli bu yaklaşımda korkulur olmanın sevilir olmaktan daha fazla tercih edilmesi anlayışından dolayı diğer bireylerle araya belirli bir mesafe konulmaktadır.

Risk alma : Yaşamdaki belirsizlikler riskleri ortaya çıkarmaktadır. Risk eğilimini belirleyen faktörler, karar verirken gereken bilgi miktarı ve süredir.

A tipi kişilik : Söz konusu kişilik özelliklerine sahip bireyler hem iş hem de sosyal yaşamlarında daha çok strese sahiptirler. B tipi kişilikteki bireyler ise A tipi kişilik özelliklerinin tersini taşımaktadırlar (S:47, Tablo: 3.1).

Proaktif kişilik : Koyduğu hedeflere kararlı bir şekilde ilerleyen, bu hedeflere ulaşma konusunda gerekli olan zekâ, cesaret ve güce sahip olduğuna inanan kişilik tipi olup çeşitli fırsatları kendi lehlerine çevirme konusunda başarılıdırlar.

Dogmatik-yetkeci kişilik : Dünyayı tehditkâr olarak algılayan, eleştiriye kapalı olan, klasik değerlere itaat eden, yasal yetkiye saygılı ve boyun eğen ve katı inançları benimseyen kişilik biçimidir.

Dışsal açıdan kurumsal davranış türlerine ise aşağıda değinilmektedir.

Ekonomik davranış : Ekonomik davranış kavramı ile bir kurumun ekonomik faaliyetleri bakımından ilişki içerisinde olduğu birey ve gruplara karşı sergilediği davranış ifade edilmektedir.

Kurumun ürünü için geliştirmesi gereken davranış biçimini şekillendiren ögeler şunlardır:

• Ürün dizaynı
• Ürünün pazarda konumlandırılması
• Ürünün teçhizatı
• Ürüne eşlik eden iletişim araçları
• Ürünün kullanım türü ve süresi
• Servis koşulları ve müşteri hizmetleri

Üretim alanındaki kurumsal davranış bağlamında göz önünde bulundurulması gereken unsurlar ise;

• Üretim yönetimi
• Rasyonelleştirme
• Çalışanlar
• Üretim alanının genişliği
• Üretim biçimi, şeklinde sıralanabilir.

Yatırım alanındaki kurumsal davranış, “kurumun mevcut yatırımlarını koruması, genişletmesi, rasyonelleştirmesi ve olası yeni yatırım fırsatları yaratabilmesi” gibi olgularla ilişkilendirilmektedir.

Satış organizasyonunda sergilenen davranış biçimi, “kurumun kendi satış organizasyonu” ve “toptancı ya da perakendeciler aracılığıyla yapılan satış organizasyonu” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Finans alanındaki kurumsal davranış, “gerçekleşen nakit para akışı, kurumun sermaye içerisindeki kendi oranı, finans desteğinin sağlanması, finans sağlayan kurumlarla olan ilişkiler ve finansal alanda geri dönüşü olan yatırımlar” şeklindeki konuları içermektedir.

Personel alanındaki kurumsal davranış kavramı, personel ile kurum kimliği çabaları arasındaki ilişkiyi ifade etmektedir.

Kurum ikliminin niteliğini belirleyen faktörler şunlardır:

• Çalışma faaliyetinin kendisi (içerik ve çevre koşulları)
• İletişim imkânları
• Sosyal alan ve ilişki kurma imkânları
• Personel geliştirme imkânları
• Eğitim imkânları
• Geniş anlamda çalışma koşulları

“Kurumun yerel politika ile olan ilişkileri ve bu yere olan katkıları, kurumun faaliyet gösterdiği bölgede doğaya karşı davranışı, uygun altyapının oluşturulması ve bölgedeki karar taşıyıcıları ve kamuoyu önderlerine karşı davranış tarzı” gibi ögeler faaliyet yeri alanındaki kurumsal davranışın çerçevesini oluşturmaktadır.

İs birliği alanındaki kurumsal davranış ile kurumun iş birliği yaptığı ya da yapacağı ortaklar ve paydaşlara karşı geliştireceği davranış biçimi ifade edilmektedir.

Toplumsal davranış : Bir kurumun ahlaki davranışı, sosyal sorumluluk davranışı ve ekolojik davranışı, toplumsal davranışı oluşturmaktadır. Topluma karşı sorumluluk bilincinde olan kurumların imajının rakip kurumlara kıyasla daha farklı olacağı belirtilebilir.

Siyasi davranış : Siyasi davranış, bir kurumun siyasi olaylara ve baskı gruplarına karşı sergilenen davranış biçimidir.

Siyasi davranış bağlamında kurum dışı baskı grupları aşağıdaki gibidir:

• Sermayeciler ve finansal çevre
• Devlet ve diğer kamu kuruluşları
• İşçi sendikaları
• Kooperatifler ve çeşitli dernekler
• Alıcı ve satıcıların kartel ve benzeri şekillerdeki birleşmeleri

Bilgilendirme davranışı : Bilgilendirme davranışı, “kurum içi hedef kitleye karşı sergilenen bilgilendirme davranışı” ve “kurum dışı hedef kitleye karşı sergilenen bilgilendirme davranışı” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Kalite davranışı : Toplam kalite yönetimine önem veren kurumlar ürün ya da hizmetlerini sunarken kalitenin yedi ögesine dikkat etmektedirler. Bu ögeler;

• Güvenlik
• Performans
• Uygunluk
• Dayanıklılık
• Servis kolaylığı
• Estetik
• Uygun fiyat, olarak sıralanabilir.