Ünite 6: Kurum Kültürü ve Liderlik

Giriş

Liderlik, belirli şartlar altında kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere bir kimsenin başkalarının davranışlarını ve faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir. Lider bağlı bulunduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçlar doğrultusunda grup üyelerini etkileyen ve davranışa yönelten kişidir. Dolayısıyla güçlü bir liderlik tarzı kurum kültürünün oluşturulmasında en önemli etkenlerdendir.

Liderlik Kavramı

Liderlik, belirli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını belirleyerek bu amaçların gerçekleştirilmesi için bir kimsenin başkalarının davranışlarını ve faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir. Liderlik, bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirebilme bilgi ve yeteneklerinin toplamıdır. Lider, kurum için hedefler saptayarak iç ve dış çevreyi bu hedefler için harekete geçirir. Toplayıcı, bütünleştirici ve is birliği ruhunu yaratıcı nitelikleriyle kurumun yaşayıp gelişmesi için gerekli olan atmosferi sağlayan kişi olarak tanımlanabilir.

Liderin Özellikleri

Bir liderin en büyük özelliği, kendisini izleyenlerin davranışlarını etkileyebilmesidir. Bunun yanı sıra liderlerin genel nitelikleri ve özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Karizmatik olmak
• Misyon ve vizyon sahibi olmak
• Güçlü olmak
• Girişimci, yenilikçi ve yaratıcı olmak
• Hırslı ve heyecanlı olmak
• Etkili iletişim kurmak, iyi bir hatip ve iyi bir dinleyici olmak
• Olgun ve dürüst olmak
• Pozitif (olumlu) olmak
• Azimli ve çok çalışkan olmak
• Başarılı ve olumlu bir imaja sahip olmak
• Güven duymak ve güvenilir olmak
• Genel kültür sahibi olmak
• Cesur, sabırlı ve soğukkanlı olmak
• Kararlı ve tutarlı olmak
• Alçakgönüllü ve hoşgörülü olmak
• Üyelere örnek olmak
• İnisiyatif kullanmak ve gruba öncülük etmek
• Ciddi, samimi, açık sözlü ve güler yüzlü olmak
• Hataları tekrarlamamak ve tecrübelerden ders almak
• Zamanı iyi kullanmak
• Özel yaşamı düzenli ve düzeyli olmak

Liderin işlevleri ise şunlardır:

• Firma standartlarını belirlemek
• Örnek oluşturmak
• Kurumu temsil etmek
• Firmanın devamlılığını sağlamak
• Çalışanları teşvik etmek

Liderlerde sıradan insanlarda olmayan olağanüstü niteliklerin bulunduğuna inanılmaktadır. Aşağıda sıralanan özelliklerin bir araya gelmesi liderlik için tatmin edici bir model oluşturmaktadır.

• Liderler idealist olmaktan çok pratiktir. Güven, olgunluk, azim, enerji ve strese dayanma gücü gereklidir.
• Sorunları göğüsleyebilmek önemlidir.
• Kavramsal ve teknik konularda olduğu kadar insan ilişkilerinde de uzmanlık gerekir.
• Lider, iş koşularından çok işin içeriğine ilgi duymalıdır.
• Bilgi, zekâ, başarı, sosyoekonomik düzey ve mizah yönüyle lider grup ortalamasının üzerinde olmalıdır.
• Gizlilik yerine açık ve dürüst olmak önemlidir.
• Planlama, sorun çözme ve karar vermede katılımı teşvik etmelidir.
• İş oryantasyonunu ve birey oryantasyonunu ikisinden de taviz vermeden bütünleştirebilmelidir.
• Üst yönetimin otoritesine karşı olumlu bir yaklaşım sergilemeli ve astlardan çok üstlerin vizyonuyla özdeşleşmelidir.

Lider ile Yönetici Ayrımı

Yönetici ve liderlik kavramları birbirine yakın görülmekle birlikte aynı anlama gelmemektedirler. Yönetici; başkaları adına çalışan, önceden belirlenen amaçlara ulaşmak için çaba harcayan, isleri planlayan, uygulatan ve sonuçları denetleyen kişilerdir. Lider ise bağlı bulunduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçlar doğrultusunda grup üyelerini etkileyen ve davranışa yönelten kişidir. Yönetici çoğu kez başkaları tarafından o göreve getirilir. Oysa lider içinde bulunduğu gruptan doğar. Bir önemi farklılık da kullandıkları güçten kaynaklanır. Yönetici gücünü yasa, yönetmelik gibi biçimsel yapıdan alır. Lider ise başkalarına iş yaptırma gücünü yasal yetkilerden değil, kişisel özelliklerden ve içinde bulunduğu koşullardan alır. Liderlik ve yöneticilik kavramlarını birbirinden ayıran unsurları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür.

1. Otorite
2. Güç
3. Etkileme

Bir kurumda bireylerin yönlendirilmesi için kullanılan iki temel araç olan otorite ve etkilemenin kullanılış biçimi kişiyi yönetici ya da lider yapar. Yönetici, yaptırım aracı olarak otoriteyi ve yetkiyi kullanırken; lider, etkileme yolunu seçerek bireyleri motive edici teknikler kullanır. Burada zor olan, liderin seçtiği yoldur. Ancak bu yol kalıcı ve süreklidir. Otoritesi olmadığı hâlde bir lider personelini etkileyebilir ya da tam tersi otoriteye sahip olduğu hâlde bir yönetici astlarını etkileme konusunda başarısız olabilir. Liderlik, etkin bir biçimde güç kullanma sürecidir. Güç kavramı ise bir kimsenin başkalarını kendi istediği yönde davranışa yönlendirebilme yeteneğidir. Etkileme ise kişinin gücünü kullanırken yararlandığı bir süreçtir.

Yönetici, kurum kültürünü yorumlarken otorite yapısına ve hiyerarşiye önem verir. Liderin ruhu ise lider olarak yön belirleme ve öncelik saptamaya eğilimlidir. Yöneticinin çalışanları ortak amaç etrafında toplayabilmek için uygulamalarda standardizasyona gitme arzusuna karşın lider bu standardizasyona aldırış etmeden amaç b- irliğini vurgular.

Yönetici, projelerin yürütülmesi için programları önemser, lider ise bireysel gelişmeyi ön plana çıkarır. Liderlik bazı şeylerin nasıl başarılacağı, yöneticilik ise başarılmak istenen şeylerin ne olduğuyla ilgilidir. Buna göre yöneticilik işleri doğru düzgün yapmaktır.

Liderlik Tarzları

Liderlik tarzlarını Geleneksel ve Modern Liderlik Tarzları olarak iki ana kategoriye ayırabiliriz.

Geleneksel Liderlik

Geleneksel Liderlik Tarzları kendi içerisinde dörde ayrılır.

Otoriter Liderlik : Otoriter liderler, baskıcı ve saldırgan bir tutum sergiler. Kesin emri olmaksızın kimse bir şey yapamaz, bu yüzden tek karar alıcıdır. Emirler verir, diğer kişiler itaat eder. Korku, tehdit ve ceza sistemi vardır. Yönetim yetkisi tamamen kendi-sinde bulunmaktadır. Organizasyonda amaçlar, politikalar, prosedürler ve planlar belirlenirken grup üyelerine söz hakkı vermemektedir. Çalışanlar, sadece liderlerinden aldıkları emirleri yerine getirmekle yükümlüdürler. Bu tarz liderler astlarını etkilemek için emir verme, hatalarını eleştirme, cezalandırma gibi taktikler kullanırlar.

Demokratik - Katılımcı Liderlik: Demokratik-katılımcı liderler, astlarına danışarak karar alırlar. Böylece astlarının hem kararların yol açacağı çeşitli sonuçları anlamalarına yardımcı olur, hem de onların görüşlerinden ve desteğinden yararlanır. Olaylar beklendiği gibi gelişmediği takdirde ise gruptakiler konuyu bütün boyutlarıyla bildiklerinden gerekli esnekliği gösterebilirler. Demokratik katılımcı liderliğin yararları; grup üyelerinin de kararlara katılımı ile daha etkin ve sağlıklı kararlar alınması, fikirlerine değer verilen üyelerin işlerinden tatmin sağlamaları, böylece de daha etkin ve verimli çalışan bir grup elde edilmesidir.

Hümanist Liderlik: Hümanist liderlik tarzını benimseyen liderler babacan bir tavır sergilerler. Korumacı rolündedir. Karar alırken bazen orta basamaktakilerin fikirlerini almasına rağmen genellikle patron adına yetkisini kullanır. Ödül sistemini ağırlıklı olarak kullanır. Duygusal yönlendirmelerle motive eder. Zorunlu kalmadıkça ceza uygulamaz.

Liberal (Serbestçi) Liderlik: Grup üyelerini tamamen özgür bırakan bir liderlik modelidir. Liberal liderler, sahip oldukları yönetim yetkisini pek kullanmaz, kendilerine verilen gücü kullanmaktan ve sorumluluk almaktan kaçınırlar. Grup üyelerini kendi hâline bırakarak her çalışanın kendisine verilen kaynaklar dahilinde amaçları belirlemesine, plan ve program yapmasına izin verirler. Çalışanlar kendi kendilerini eğitir ve motive ederler. Otokontrol anlayışı hâkimdir. Liberal lider, görüşlerini açıklamaktan kaçınmakta ve sadece herhangi bir konuda kendilerine fikir sorulduğunda görüş bildirmektedir.

Modern Liderlik

Modern Liderlik tarzları ise kendi içerisinde dört farklı biçime ayrılmaktadır.

Karizmatik Liderlik: Çalışanların, liderlerinin kahramanca ve olağanüstü yeteneklere sahip olduğuna inanırlar. Karizmatik liderlik tarzında, izleyenler liderlerinin sahip olduğu özelliklerden etkilenerek onu kendilerine model almaktadırlar. Liderlerini bir kahraman olarak görerek her yönü ile onu takdir etmekte ve sorgusuzca onu takip etmektedirler. Karizmatik liderler, örgüt içinde çalışanlarının kendilerine olan güvenlerini artırarak onları ortak misyonun başarılmasında diğer grup üyeleri ile işbirliğine daha istekli hâle getirir.

Koç Stili Liderlik: Koç stili liderlik tarzında lider, esas olarak, işin sonuçlarından çok izleyenlerinin güçlü ve zayıf yanlarının farkına varmalarına ve böylece kişisel ve mesleki gelişimlerine odaklanarak, kendilerini yetiştirmelerine yardımcı olmak ve performanslarını arttırmak için çaba harcar.

Etkileşimci (Transaksiyonel) Liderlik : Kabullere dayalı etkileşimci liderliğin temel özellikleri arasında standart ayarlamalar, gözlemler, hata arama, kural dayatma ve hatalara odaklanma yer alır. Karşılıklı paylaşıma ilişkin ödüllendirmede, beklenen çıktıların elde edilip edilmediği üzerinde durulur. Bu tarz liderler istenilen davranışların sergilenmesini isterler, çalışanların hatalarını ve eksikliklerini takip ederler ve yalnızca problem ortaya çıktığında müdahale ederler. Yöneticilik niteliğine sahip bu liderler çalışanlarına başarılı oldukları takdirde ödül olarak statü ve para dağıtırlar ve başarılarını pekiştirmeyi tercih ederler.

Dönüşümcü (Transformasyonel) Liderlik : Burada lider kurumsal yapıyı, değişim ve yenilenmeyi gerçekleştirerek üstün performansa ulaştıran kişidir, yani vizyoner bir liderlik söz konusudur. Dönüşümcü (transformasyonel) liderler, çalışanlara vizyon kazandırır. Çalışanlarını şimdiki yaptıklarından veya potansiyel olarak yapabileceklerini düşündüklerinden daha fazla yapabileceklerine inandırır, kendilerine güvenmesini öğretir. Dönüşümcü liderin tipik karakteristik özellikleri şöyle sıralanabilir:

Karizma: Lider, organizasyon için açık vizyon sahibidir ve çalışanlarıyla bu vizyonla iletişime geçebilir.

Güven: Lider iyi bir algıya sahiptir ve organizasyonu olumlu yönde etkileyecek kararı görebilir. Bu yeteneğiyle lider güvenli hareket eder ve güvenin çalışanlar arasında artmasını sağlar.

Saygı ve Sadakat: Lider, insanlara önemli olduklarını hissettirerek insanlar arasında kendine karsı saygıyı ve sadakati sağlar.

Etkileyici Övgü: Lider, iyi is yaptıklarında etkileyici bir şekilde çalışanlarını ve takımını över. Çalışanların organizasyonun geleceğini yapmış oldukları katkılarla nasıl etkile-diklerini bilmelerine yardımcı olur.

İlham: Lider, çalışanların yetenekli oldukları işlerde yapamayacaklarını düşündükleri anlarda çalışanlara ilham verme konusunda uzmandır. Bunu saygı ve destekle sağlar.

Liderlik ve Kurum Kültürü İlişkisi

Liderler kurum kültürünün yardımıyla ortak bir zihniyet yaratmaya çalışırlar. Kurum kültürü kurumdaki davranışları yapılandırarak kuralların oluşmasını sağlar. Kurum kültürüyle liderler arasında önemli bir bağlantı vardır. Çünkü başarılı ve etkili liderler, kurumun kültürünü kullanarak doğrudan firmalarını etkilemekte ve çalışanların hayatına anlam katmaktadırlar. Liderler, kültürün şekillenmesine yardımcı olurken kültür de bireylerin şekillenmesine yardımcı olmaktadır. Kurumların kendilerine özgü bir kültür oluşturmalarının başlıca nedeni kültürün iş yaşamındaki olayları çalışanlar ve müşteri ilişkileri üzerinde son derece etkili olmasıdır. Lider, dışarıya karşı kurumun kültürünü anlatmak, temel değer ve amaçlarını iletmekle görevlidir. Böylece liderin muhatap olduğu çevreler genellikle müşteri grupları, finans dünyası, medya, siyasi partiler ve bürokratik kade melerden oluşmaktadır.

Etkili bir liderliğin örgütler açısından önemi aşağıdaki özelliklerle ifade edilmektedir:

• Güven Oluşturma
• Verimlilik
• İş Tatmini
• Grup Çabaları
• Faaliyetleri Örgütleme
• Çalışanlara Moral Verme
• Koordinasyon

Grup ve kurumları oluşturan insanlar farklı görüş, düşünce ve eğilimlerle, farklı çevrelerden edindikleri bilgi ve tecrübelere sahiptirler. Bu durum onların farklı amaçlara, inançlara ve tutumlara sahip olmasına sebep olmaktadır. Bu farklı kültürel mozaiğe sahip bireyleri belirli amaçlar, normlar, değerler ve kültür ortamına sahip işletme içinde bir arada tutmak ve verimli bir şekilde çalıştırmak liderlik bilgi ve becerisini gerektirmektedir. Kurumlardaki resmiyet; açıklık, düzen ve tutarlılık yaratmaktadır. Güçlü bir kurum kültürü de hiçbir yazılı dokümana gerek kalmadan aynı sonucu başarmaktadır. Daha da ötesi güçlü kültürler resmî yapısal kontrollerden daha etkilidir çünkü kurum kültürü sadece çalışanların davranışını değil, aklını ve ruhunu da kontrol edebilmektedir.

Liderin gücü kullanma anlayışı, çalışanların performansını etkiler. Liderin çalışanları etkileme girişimlerinin motivasyonel sonuçları şu şekilde sınıflandırılmaktadır:

• Bağlılık: Çalışanlar kuruma bağlandıkları zaman istekle çalışarak liderlerinin isteklerini yerine getirirler ve en yüksek performansa ulaşırlar.
• İtaat: Baskıcı liderlik uygulamaları sonucu kısmen başarılı olunur, itaat sağlanır ancak çalışanlar liderin isteklerini ve amaçlarını kabul etmezler. Çalışanlar istekli değildirler ve başarmak için kabul edilebilir en az çabayı gösterirler.
• Direnme: Direnmenin sonucu başarısızlıktır. Çalışanlar liderin amaçlarını reddederler. Kurum normlarına uyarmış gibi görünürler ancak görevi erteler ya da sabote ederler.

Liderin rolü, organizasyonunu başarıya taşımaktır. Bu nedenle eğer mevcut stratejik yol organizasyonu başarıya taşımıyorsa bu durumda lider organizasyon için yeni çıkış yolları bulmak zorundadır. Bir liderin stratejik kararlarını iyi değerlendirmesi;

• Bu liderin geleceği görebilme ve doğru soruları tasarlayabilme,
• Birlikte çalışacağı ekibe karşılıklı etkileşim sağlayabileceği doğru kişileri seçebilmesiyle ilgilidir.

Kurum Kültürünün Oluşmasında Liderin Etkisi

Etkin kültür yönetimi için liderlerin yapması gerekenler şöyle sıralanabilir:

• Stratejik planlama ve bunun gerektirdiği kültürel altyapıyı belirlemek.
• Kültürü, misyon, hedefler, stratejiler, yapı ve süreçlerle uyumlu ve tutarlı kılmak.
• Kurumun felsefesi ve değerlerini yazılı bir belgeye dönüştürmek.
• Birbiriyle tutarlı teşvikler, takdir sistemleri ve performans yönetimi kurmak.
• Hata tespit sistemleri ve yaptırımlar oluşturmak.
• Koçluk, mentorluk, eğitim uygulamalarını yönetmek.
• Ritüelleri, sembolleri, şirket efsanelerini canlı tutmak.
• Alt kültürlerin özelliklerinden yararlanmak.
• Başarılı uygulamaları desteklemek ve yönetmek.