Ünite 3: Okul Öncesi Eğitim Programı

Giriş

Ülkemizde okul öncesi eğitime yönelik eğitim programı geliştirme çalışmaları ilk kez 1994 yılında yapılmıştır. Daha sonra bu program 2002 yılında tekrar gözden geçirilerek geliştirilmiş, uygulamalar sonrası 2006 yılında denenip geliştirilmek üzere bir kez daha revize edilmiştir. Bu program ulusal ve uluslararası alan araştırmaları, uygulamadan gelen dönütler ve Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitiminin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında yapılan analizler doğrultusunda 2012 yılında yeniden güncellenmiştir. Pilot uygulamaların ardından Okul Öncesi Eğitim Programı 2013 yılında tüm Türkiye’de uygulanmaya başlamıştır. Uygulanan bu programda 36-72 aylık çocukların eğitimi hedeflenmektedir. 2013 Okul Öncesi Eğitim Programı incelendiğinde, önceki programlardan farklı olan bazı yönleri dikkat çekmektedir. Bu farklılıklar, yıllık plan yerine aylık plan yapılması, amaç ve kazanımlar yerine kazanım ve göstergelerin oluşturulması, günlük plan yerine günlük eğitim akışı hazırlanması gibi programın anlaşılmasını ve uygulanmasını kolaylaştıran değişiklikler ile ortaya çıkmıştır. Bu ünitede 2013 Okul Öncesi Eğitim Programı temel özellikleri ile tanıtılmış, ayrıca içeriği ve kullanımı konusunda bilgiler verilmiştir.

Okul Öncesi Eğitim Programı ve Temel Özellikleri

Okul Öncesi Eğitim Programı

Okul Öncesi Eğitim Programı, okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların zengin öğrenme deneyimleri ile sağlıklı büyümelerini ve tüm gelişim alanlarında en üst düzeye ulaşmalarını amaçlar. Aynı zamanda, çocukların öz bakım becerilerini kazanmaları ve ilkokula hazırlık sürecini nitelikli biçimde geçirmeleri için çeşitli olanaklar tanır. Çocukların gelişimini desteklemeyi amaçlamasının yanı sıra tüm gelişim alanlarında karşılaşılabilecek yetersizlikleri önlemeyi de amaçlamaktadır. Program, çocukların gelişim düzeylerine ve özelliklerine dayanan, tüm gelişim alanlarının geliştirilmesini amaçlayan “gelişimsel” bir programdır. Yaklaşım olarak ‘‘sarmal’’ özellik gösteren bu program, model olarak “eklektiktir”.

Okul Öncesi Eğitim Programı’nın Temel Özellikleri

Okul Öncesi Eğitim Programı’nın temel özellikleri şunlardır;

• Çocuk merkezlidir.
• Esnektir.
• Sarmaldır.
• Eklektiktir.
• Dengelidir.
• Oyun temellidir.
• Keşfederek öğrenme önceliklidir.
• Yaratıcılığın geliştirilmesi ön plandadır.
• Günlük yaşam deneyimlerinin ve yakın çevre olanaklarının eğitim amaçlı kullanılmasını teşvik eder.
• Temalar/konular amaç değil araçtır.
• Öğrenme merkezleri önemlidir.
• Kültürel ve evrensel değerleri dikkate alır.
• Aile eğitimi ve katılımı önemlidir.
• Değerlendirme süreci çok yönlüdür.
• Özel gereksinimli çocuklar için uyarlamalara yer vermektedir.
• Rehberlik hizmetlerine önem vermektedir

Gelişim Özellikleri, Kazanım ve Göstergeleri

Okul öncesi dönem çocuklarının gelişim özellikleri ile kazanım ve göstergeler Okul Öncesi Eğitim Programı’nın uygulanmasında kilit noktayı oluşturur. Eğitimcinin sınıfında programı uygulama başarısı, çocukların gelişim özelliklerini bilmesine ve etkinliklerini uygun kazanım ve göstergeler doğrultusunda planlamasına bağlıdır.

Çocukların Gelişim Özellikleri

Okul Öncesi Eğitim Programı gelişimsel bir programdır. Bu gelişimsel program, çocuğun sosyal ve duygusal, motor, bilişsel, dil gelişim alanları ile öz bakım becerilerini bütüncül bir yaklaşımla birlikte ele alır. Çocukların gelişim özellikleri programın temelini oluşturan en önemli unsurdur. Öğrenme süreçleri planlanırken öncelikle çocukların gelişim düzeyleri belirlenir. Bununla birlikte, çocukların ilgi ve gereksinimleri ile çevresel olanaklar göz önünde bulundurulur. Kazanım ve göstergeler doğrultusunda planlanan eğitim süreçleri, çocukları bulundukları gelişim düzeyinden ulaşabilecekleri en üst aşamaya taşımayı hedefler.

Okul Öncesi Eğitim Programı’nda Yer Alan Kazanım ve Göstergeler

Okul Öncesi Eğitim Programı gelişimsel bir program olması nedeniyle, çocukların gelişim düzeylerinin dikkate alınması ve gereksinimlerinin karşılanması temeline dayanır. Eğitimci; planlamalarını, programda yer alan kazanım ve göstergelere dayandırmalıdır. Okul Öncesi Eğitim Programı’nda bilişsel gelişimle ilgili 21, dil gelişimiyle ilgili 12, sosyal ve duygusal gelişimle ilgili 17, motor gelişimle ilgili 5, öz bakım becerileriyle ilgili 6 olmak üzere toplam 61 kazanım yer almaktadır. Tüm bu kazanımlar, yıl boyunca basitten karmaşığa doğru bir aşamalılık içinde, çocukların gelişim düzeyleriyle uyumlu biçimde ele alınır. Kazanımlara ulaşılıp ulaşılmadığını belirleyebilmek için her bir kazanıma yönelik somut davranış göstergeleri ile bu göstergelerin açıklamaları da programda yer almaktadır.

Okul Öncesi Eğitim Programı ve Eğitim Ortamı

Okul Öncesi Eğitim Programı’nda belirtildiği gibi, bir okul öncesi eğitim kurumunun, çocukların eğitim gereksinimlerini karşılayacak nitelikte olması çok önemlidir. Eğitim programının doğru uygulanabilmesi için eğitim ortamı niteliğinden ödün verilemeyecek bir önem taşır. İyi tasarlanmış eğitim ortamları çocukların etkin öğrenmelerini destekler ve yaratıcı biçimde problem çözme becerilerini geliştirir. Dikkatli, özenli ve amacına uygun tasarlanmış eğitim ortamları, eğitim programlarının başarıya ulaşmasını sağlar.

Eğitim Ortamının Düzenlenmesi

Eğitim ortamı, çocukların duygu ve davranışlarının biçimlenmesinde çok güçlü bir etkiye sahiptir. Yapılan araştırmalar, çocukların uygun düzenlenmiş eğitim ortamlarında daha mutlu olduğunu, sosyal ve bilişsel olarak kendilerini daha rahat ifade ettiklerini, daha fazla dil becerisi kazandıklarını ve daha fazla iş birliği yaptıklarını göstermektedir. Okul öncesi eğitim kurumunun, çocuğun eğitim gereksinimlerini karşılayabilecek nitelikte olması önemlidir. İyi tasarlanmış eğitim ortamları çocukların etkin öğrenmelerini destekler ve yaratıcı düşünme becerisini geliştirir. Dikkatli ve amaca uygun düzenlenmiş eğitim ortamları Okul Öncesi Eğitim Programı’nın en iyi biçimde uygulanmasını destekleyen önemli bir role sahiptir. İyi planlanmış eğitim ortamlarında bulunması gereken özellikler aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Eğitim ortamı çocukların gelişim özelliklerine uygun olmalıdır. Eğitim ortamı aynı yaş grubunda olan ancak farklı beceri düzeyinde olan çocuklar tarafından kullanılabilir. Bu bağlamda, tüm çocukların gereksinimlerini karşılayabilecek ve ilgi alanlarını destekleyecek biçimde hazırlanmalıdır
• Eğitim ortamı güvenli olmalıdır. Çocuklar çevreyi keşfetmeye yönelik doğal bir meraka sahiptir. Bu merak ve keşif isteği öğrenmeyi sağlayacak biçimde desteklenmelidir. Çocukların keşfetme sürecini gerçekleştirebilmeleri için güvenli bir eğitim ortamı sağlanmalıdır
• Eğitim ortamı çok amaçlı olmalıdır. Böylece çocuklara yeni denemeler yapma ve problem çözme olanağı sağlar. Çok amaçlı bir eğitim ortamı düzenlerken öğrenme süreçlerini destekleyecek esneklik ve çeşitlilik olmasına dikkat edilmelidir. Bireysel oyunların yanı sıra grup iş birliğine dayalı, sosyal, sakin ve aktif oyunlara uygun düzenlemeler yapılması çocukların gereksinimlerine duyarlı bir ortam sunmak için gereklidir
• Eğitim ortamı çocukların problem çözme becerilerini ve yaratıcılığı destekleyici biçimde düzenlenmelidir. Farklı materyaller ve uyarıcılar yoluyla çocuklar çeşitli deneyimler kazanırlar ve kendi yeteneklerinin farkına varmaları desteklenir. Bu nedenle, eğitim ortamında farklı duyulara ve farklı gelişim alanlarına yönelik düzenlemeler yapılmalıdır

Öğrenme Merkezleri

Öğrenme merkezleri çocukların serbest oyun oynama gereksinimlerini karşılamak amacıyla düzenlenmiş oyun alanlarıdır. Öğrenme merkezleri günlük eğitim akışında yer alan etkinlikleri destekleyerek kazanımlara ulaşılmasına yardım ederler. Öğrenme merkezlerinin düzenlenmesi, çocukların öğrenmeye ve araştırmaya olan ilgisini canlı tutmak açısından önem taşır. Bu nedenle, merkezlerin düzenlenmesi konusunda eğitimci öncelikle çocukların özelliklerini ve gereksinimlerini göz önünde bulundurmalıdır. Çocuğun ilgisini canlı tutmak için merkezlerde, zengin uyarıcı özelliğe sahip, yapılandırılmamış ve işlevsel materyaller bulundurulmalıdır. Bu şekilde düzenlenen öğrenme merkezlerinden yaratıcılığı desteklemek için etkin biçimde yararlanılabilir. Öğrenme merkezleri, eğitimcinin eğitim programıyla bütünleştirebildiği çok önemli bir eğitsel araçtır. Öğrenme merkezlerinde oyun, çocuğun yaratıcılığının gelişmesi, kendini ifade etmesi, problem çözebilmesi, neden-sonuç ilişkisi kurabilmesi açısından önemlidir. Aynı zamanda, yardımlaşma, paylaşma, iş birliği, sorumluluk alma, aldığı sorumluluğu yerine getirme ve toplumsal cinsiyet rollerini kazanma gibi sosyal becerilerin gelişimine de katkı sağlar. Eğitimci öğrenme merkezlerini düzenlerken çocukların bireysel özelliklerine, ilgi ve gereksinimlerine yönelik çok sayıda seçenek sunmalıdır. Merkezlerin sınırları, etkileşimi kolaylaştırması ve çocukların değişken ilgilerini yanıtlayabilmesi açısından olabildiğince esnek olmalıdır.

Programda öğrenme merkezleri şu şekilde sıralanabilir;

• Blok Merkezi
• Kitap Merkezi
• Müzik Merkezi
• Sanat Merkezi
• Fen Merkezi
• Dramatik Oyun Merkezi
• Geçici Öğrenme Merkezleri

Etkinlik Çeşitleri

Okul Öncesi Eğitim Programı’ndaki etkinlikler; Matematik, Drama, Okuma Yazmaya Hazırlık, Sanat, Türkçe, Oyun, Müzik, Fen, Hareket ve Alan Gezileri şeklindedir. Eğitimci rehberliğinde çocuklarla birlikte yapılan etkinlikler yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ya da yapılandırılmamış nitelikte olabilir. Bu etkinlikler sınıf içinde ya da açık havada yapılabilir özelliğe sahiptir. Etkinlikler tek tek planlanıp uygulanabileceği gibi birden fazla etkinlik çeşidi bir araya getirilerek bütünleştirilmiş etkinlikler de hazırlanabilir. Etkinlikler bireysel, küçük grup ya da büyük grup şeklinde planlanıp uygulanır.

Matematik Etkinliği

Okul öncesi dönem matematiksel düşünmenin, problem çözme becerisinin ve matematiğe karşı olumlu tutum geliştirmenin temelinin atıldığı bir dönemdir. Matematik etkinlikleri ile çocukların bilişsel gelişimi, kavram gelişimi, gözlem yeteneği, akıl yürütme becerisi, nedensonuç ilişkisi kurabilme, problem çözme becerisi ve matematiksel kavramlarla iletişim kurabilme becerisi gelişir. Matematik etkinlikleri kapsamında sayılar ve sayısal işlemler, geometrik şekiller ve uzaysal algı, ölçme, örüntü oluşturma, veri toplama ve grafik oluşturma gibi çalışmalar yer alır.

Drama Etkinliği

Drama, çocukların, grup içinde durum ya da olayları kendi yaşantılarından yola çıkarak ve çeşitli materyaller kullanarak canlandırmasıdır. Drama aynı zamanda çocukların sanatsal duyarlılığını, kendisi, başka insanlar ve dünya hakkındaki bilincini arttıran ve hayal gücünü geliştiren bir öğrenme aracıdır. Drama etkinliğinde, grubun yapısı ve katılımcıların özellikleri dikkate alınarak esnek bir biçimde izlenmesi gereken bir aşama sıralaması vardır.

Okuma Yazmaya Hazırlık Etkinliği

Çocukların okuma yazmaya hazırlık becerileri; görsel, işitsel, bilişsel, sosyal-duygusal gelişim alanlarındaki gelişimleriyle doğru orantılıdır. Bu nedenle, çocuklara küçük yaşlardan itibaren kitap ve okuma yazma materyalleri sunmak oldukça önemlidir. Okuma yazmaya hazırlık etkinlikleri kapsamında temel kavram becerileri, ses farkındalığı, sözel dil becerileri, okuma ve yazı farkındalığı alanlarında çeşitli çalışmalar yapılabilir. Okuma yazmaya hazırlık çalışmaları ilkokula hazırlığı kapsar ve çocukların ilkokula geçiş sürecini kolaylaştırmayı amaçlar. Okul öncesi eğitimde kesinlikle okuma ya da yazma öğretme amacı yoktur. Okuma yazmaya hazırlık etkinliklerinin temel amacı, çocukların okuma yazmaya ilişkin farkındalık kazanmalarıdır.

Sanat Etkinliği

Çocuğun yaratıcılığını ve hayal gücünü kullanarak problem çözmesine, eleştirel ve çözüm odaklı düşünmesine olanak tanıyan etkinliklerdir. Sanat etkinliği, çocukların sanatsal ögelerin farkına varmalarına, küçük kas ve el-göz koordinasyonunun gelişimine, çevre duyarlılığı kazanmalarına, hayal güçlerini kullanabilmelerine, kendilerini yaratıcı biçimde ifade edebilmelerine yardımcı olur.

Türkçe Etkinliği

Türkçe etkinliğinin amacı, çocukların Türkçeyi düzgün kullanmasını, farklı söz dizimsel yapıları anlama ve kullanmasını, dinleme becerisi kazanmasını, duygu ve düşüncelerini sözlü ya da sözsüz biçimde ifade etmesini ve ses tonunu ayarlamasını sağlamaktır. Bu bağ- lamda, Türkçe etkinliği çocukların sözcük dağarcığını geliştirerek iletişim becerilerini arttıran bir etkinliktir. Türkçe etkinliği bellek ve hatırlama, neden-sonuç ilişkisi kurabilme, alıcı ve ifade edici dil becerileri, dinlediğini anlama, dil bilgisi kurallarına uygun konuşma, okuma ve yazı farkındalığı, hayal gücü ve yaratıcı düşünmenin gelişmesi açısından oldukça önemlidir.

Oyun Etkinliği

Çocuklar yaşam için gereken davranış, bilgi ve becerileri oyun içinde kendiliğinden öğrenirler. Oyun çocuklara düşüncelerini geliştirmeyi ve bunları uygun bir biçimde ifade edebilmeyi öğretmenin yanı sıra duygularını paylaşmayı da öğretir. Aynı zamanda, oyun çocukların hayal dünyasını zenginleştirir ve yaratıcı düşünceyi besler.

Müzik Etkinliği

Müzik, öğrenmeyi ve algılamayı kolaylaştıran etkin yollardan biridir. Müzik etkinliği çocukların bilişsel, dil, motor, sosyal ve duygusal gelişimlerini desteklemenin yanı sıra müziksel gelişim sürecini de olumlu etkiler. Çocuk müzik etkinliğinde, ince-kalın, hızlı- yavaş, uzunkısa gibi pek çok kavramı öğrenir ve pekiştirir. Bu etkinlik, doğru ve nitelikli müzik dinleme, söyleme ve bir enstrüman çalma alışkanlıklarını kazandırmanın yanı sıra çocuğun yerel, ulusal ve evrensel müziği tanımasını destekler.

Fen Etkinliği

Okul öncesi dönemde fen etkinliğinin amacı; çocukların bağımsız düşünmelerini, yaratıcılıklarını ve meraklarını desteklemek, kendi görüşlerini oluşturmalarını sağlamak, düşünme becerilerini geliştirmek, soru sormalarını ve sorgulamalarını sağlamaktır. Bu temel becerilerin kazanılması sonucunda, çocukların bilimsel süreç becerilerini kazandığı ve bilime ilişkin olumlu tutumlar geliştirdiği bilinmektedir.

Hareket Etkinliği

Hareket etkinliğinin amacı, çocukların temel hareket becerilerini geliştirerek fiziksel, motor, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimine ve öz bakım becerilerine katkı sağlamaktır. Hareket etkinliğinde çocukların temel hareket becerileri, beden farkındalığı, motor yeterliliği, fiziksel yeterliliği ve alan farkındalığı gelişir. Böylece çocukların benlik algıları ve öz güveni pekiştirilir ve fiziksel etkinliklere yaşam boyu katılma davranışının temeli atılır.

Alan Gezisi

Alan gezileri, çocukların araştırma, problem çözme ve olayı yerinde gözlemleme yolu ile doğrudan ve anlamlı öğrenme gereksinimlerini karşılamayı amaçlar. Bu geziler, çocukların yaşadıkları çevreyi tanımalarını sağlar. Aynı zamanda, yaparak yaşayarak öğrenme yoluyla, programdaki kazanımlara ulaşmalarını ve kavramları öğrenmelerini kolaylaştırır.

Okul Öncesi Eğitim Programında Değerlendirme

Okul öncesi dönemde çocukların temel yaşam becerilerini ve sonraki eğitim kademeleri için gerekli olan bilgi ve becerileri kazanması önem taşır. Bu becerilerin Okul Öncesi Eğitim Programı ile kazandırılıp kazandırılamadığını değerlendirmesi gerekir. Okul öncesi eğitimde süreç planlı ve programlı olmalıdır. Eğitim etkinliklerinin, programda yer alan kazanımlara dayalı olarak hazırlanması, süreçte ve sonuçta çocuklarda oluşması beklenen öğrenme çıktılarına ne derece ulaşıldığının izlenmesi gerekir. Bu nedenle, okul öncesi eğitimde değerlendirme, eğitim sürecinin temel unsurlarından biridir.

Çocukların Değerlendirilmesi

Eğitimci çocukların gelişim sürecini izlemek durumundadır. Okul Öncesi Eğitim Programı’nda bu amaçla “Gelişim Gözlem Formu”nun doldurulması öngörülmüştür. Eğitimci çocukla ilgili günlük gözlemlerine dayalı ve tüm gelişim alanlarında yönelik olarak bu formu doldurur. Eğitimci gelişim gözlem formlarına dayalı olarak dönem sonlarında olmak üzere “Gelişim Raporu” hazırlar ve bu raporlarda çocuğun tüm gelişim alanlarına yönelik bilgi, beceri, tutum ve alışkanlıklarını genel olarak özetler. Ayrıca, eğitimci eğitim döneminin başından itibaren her çocuk için bir “Gelişim Dosyası” oluşturarak çocuğun yaptığı çalışmaları ve çocukla ilgili tüm belgeleri bu dosyada biriktirir. Dönem sonunda aileler okula davet edilerek gelişim dosyası paylaşım günü düzenlenebilir.

Programın Değerlendirilmesi

Programın değerlendirilebilmesi için, hazırlanan ve uygulanan aylık plan ve etkinliklerin tüm boyutlarıyla ele alınması gerekir. Eğitimcinin planladığı ve uyguladığı eğitim süreçleri arasındaki tutarlılığı, ortaya çıkan yeni gereksinimleri belirlemesi ve günlük eğitim akışının genel değerlendirme bölümüne kaydetmesi gerekir. Yapılan bu günlük değerlendirmeler aylık planların değerlendirilmesine ışık tutacaktır.

Eğitimcinin Kendini Değerlendirmesi

Eğitimcinin programa ve çocuklara ilişkin değerlendirmelerden elde edilen verileri dikkatle analiz etmesi, kendi ilgi, yetenek ve yönelişlerini belirlemesi ve kişilik özelliklerini gözden geçirerek kendini değerlendirmesi beklenmektedir. Eğitimci yaptığı bu değerlendirme sonucunda farklı alanlarda kendini geliştirebilmek için çaba harcamalı ve gerekli kaynaklara ulaşmalıdır.