Ünite 5: Çocuk Gelişimi Çalışma ve Uygulama Alanları I: Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşlar

Millî Eğitim Bakanlığının Görevleri, Hizmet Birimleri ile Merkez Teşkilatında Çalışma Olanakları

Millî Eğitim Bakanlığının Tarihçesi ve Görevleri

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, II. Mahmut dönemine kadar vakıflar tarafından yürütülmüş olan eğitim ve öğretim hizmetleri 17 Mart 1857 tarihinde Maarif-i Umumiye Nezaretine verilmiş böylece eğitim ve öğretim hizmetleri devlet eliyle yürütülmeye başlanmıştır. Bu tarihten itibaren eğitim ve öğretim hizmetlerinden sorumlu bir bakan meclis içinde yer almaya başlamıştır. Millî Eğitim Bakanlığının teşkilat yapısı çeşitli yasal düzenlemelerle değişikliklere uğramış ve günümüzdeki yapısı 14.9.2011 tarihinde yürürlüğe giren 652 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile belirlenmiştir.

İlgili kararnamede Millî Eğitim Bakanlığı’nın görev ve amaçları şu şekilde belirtilmiştir:

1. Okul öncesi, ilk ve ortaöğretim çağındaki öğrencileri bedensel zihinsel, ahlaki, manevi, sosyal ve kültürel nitelikler yönünden geliştiren ve insan haklarına dayalı toplum yapısının ve küresel düzeyde rekabet gücüne sahip ekonomik sistemin gerektirdiği bilgi ve becerilerle donatarak geleceğe hazırlayan eğitim ve öğretim programlarını tasarlamak, uygulamak, güncellemek; öğretmen ve öğrencilerin eğitim ve öğretim hizmetlerini bu çerçevede yürütmek ve denetlemek
2. Eğitim ve öğretimin her kademesi için ulusal politika ve stratejileri belirlemek, uygulamak, uygulanmasını izlemek ve denetlemek, ortaya çıkan yeni hizmet modellerine göre güncelleyerek geliştirmek
3. Eğitim sistemini yeniliklere açık, dinamik, ekonomik ve toplumsal gelişimin gerekleriyle uyumlu biçimde güncel teknik ve modeller ışığında tasarlamak ve geliştirmek
4. Eğitime erişimi kolaylaştıran, her vatandaşın eğitim fırsat ve imkânlarından eşit derecede yararlanabilmesini teminat altına alan politika ve stratejiler geliştirmek, uygulamak, uygulanmasını izlemek ve koordine etmek
5. Kız öğrencilerin, özürlülerin ve toplumun özel ilgi bekleyen diğer kesimlerinin eğitime katılımını yaygınlaştıracak politika ve stratejiler geliştirmek, uygulamak ve uygulanmasını koordine etmek
6. Özel yetenek sahibi kişilerin bu niteliklerini koruyucu ve geliştirici özel eğitim ve öğretim programlarını tasarlamak, uygulamak ve uygulanmasını koordine etmek
7. Yükseköğretim kurumları dışındaki eğitim ve öğretim kurumlarını açmak, açılmasına izin vermek ve denetlemek. Yurt dışında çalışan veya ikamet eden Türk vatandaşlarının eğitim ve öğretim alanındaki ihtiyaç ve sorunlarına yönelik çalışmaları ilgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği içinde yürütmek
8. Yükseköğretim dışında kalan ve diğer kurum ve kuruluşlarca açılan örgün ve yaygın eğitim ve öğretim kurumlarının denklik derecelerini belirlemek, program ve düzenlemelerini hazırlamak
9. Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı ortaöğretim kurumlarının program ve denklik derecelerinin belirlenmesi ile yönetmeliklerinin hazırlanmasında iş birliğinde bulunmak
10. Yükseköğretimin millî eğitim politikası bütünlüğü içinde yürütülmesini sağlamak için, 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile Bakanlığa verilmiş olan görev ve sorumlulukları yerine getirmek
11. Mevzuatla Bakanlığa verilen diğer görev ve hizmetleri yapmak

Millî Eğitim Bakanlığının Hizmet Birimleri

Millî Eğitim Bakanlığı’nın hizmet birimleri (14.9.2011 tarihinde yürürlüğe giren 652 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede şu şekilde belirtilmiştir;

• Temel Eğitim Genel Müdürlüğü
• Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
• Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü
• Din Öğretimi Genel Müdürlüğü
• Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü
• Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü
• Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü
• Öğretmen yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü
• Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
• Rehberlik ve Denetim Başkanlığı
• Strateji Geliştirme Başkanlığı
• Hukuk Müşavirliği
• İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü
• Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı
• İnşaat ve Emlak Grup Başkanlığı
• İç Denetim Birim Başkanlığı
• Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği
• Özel Kalem Müdürlüğü
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
• Ölçme Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Yükseköğretim ve Yurt Dışı Eğitim Genel Müdürlüğü

Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatında Çalışma Olanakları

Çocuk gelişimcilerin Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatında Talim Terbiye Kurulu üyesi, Eğitim Uzmanı, Uzman, Millî Eğitim Uzmanı, Millî Eğitim Uzman Yardımcısı, Eğitim Denetmeni ve Eğitim Denetmen Yardımcısı olarak çalışmaları mümkündür.

Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatında söz edilen bu unvanlar ile çalışabilmek için Okul Öncesi Öğretmenliği lisans mezunu ya da Çocuk Gelişimi lisans mezunu olup pedagojik formasyon sahibi olmak ve/veya öğretmen olarak çalışmanın ön koşul olmasıdır.

Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2011)’de Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatında Talim Terbiye Kurulunda çalışacak Kurul Başkanı ve üyelerinin, en az dört yıllık eğitim veren yükseköğretim kurumlarından mezun olmuş, eğitim alanında yaptığı çalışma ve yayınlarla tanınmış;

1. Eğitim ile ilgili alanlarda öğretim üyeleri,
2. En az on yıl süreyle öğretmenlik veya okul yöneticiliği yapmış olanlar,
3. Kamu görevlileri

arasından seçileceği belirtilmiştir.

Öte yandan, 28793 sayılı Resmî Gazete’ de (2013), Millî Eğitim Bakanlığının merkez ve taşra teşkilatı kadrolarında 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi olarak görev yapanlardan görevde yükselme, unvan değişikliği ve yer değiştirme suretiyle Talim ve Terbiye Kurulu uzmanı, eğitim uzmanı ve uzman kadrosu için;

• En az fakülte veya dört yıllık yüksekokul mezunu olmak,
• Öğretmenlikte adaylığı kaldırılmış olmak,
• Son iki yılı Bakanlıkta olmak üzere öğretmen veya şef kadrosunda ya da bu görevlerde toplam en az beş yıl görev yapmış olmak şartı aranmaktadır.

Millî eğitim uzmanı ve millî eğitim uzman yardımcılarının görev ve sorumlulukları ise şunlardır;

1. Bakanlığın görev alanına ilişkin olarak politika, strateji ve hedeflerin tespiti maksadıyla araştırma ve incelemeler yapmak
2. Uluslararası kurum ve kuruluşlar nezdinde yapılacak ve Bakanlıkça uygun görülecek toplantı ve çalışmalara katılmak
3. Eğitim sistemleri ve uygulamaları konusunda çalışmalarda bulunmak, yeni stratejiler geliştirmek, Bakanlığın hizmet kapasite ve kalitelerinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapmak, hazırlanmakta olan çalışmalara katılmak, eğitim sistemleri ve uygulamaları konusunda ulusal ve uluslararası çalışmaları takip etmek ve Türkiye’de uygulanabilir metotlar üzerinde çalışmalarda bulunmak
4. Verilen görevleri mevzuat hükümleri çerçevesinde yerine getirmek

Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Çeşitleri ve Çalışma Olanakları

Millî Eğitim Bakanlığına bağlı okul öncesi eğitim veren kurumlar resmî ve özel kurumlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Resmî okul öncesi eğitim kurumları; bağımsız anaokulları, ilkokullar bünyesindeki anasınıfları ve meslek liseleri bünyesindeki uygulama anaokulları ve anasınıfları ile adalet anaokuludur. Öte yandan okul öncesi eğitimi veren özel kurumlar ise özel anaokulları ve özel okullar bünyesinde bulunan anasınıflarıdır. Dolayısı ile buradaki sınıflama anaokulu, ana sınıfı ve uygulama sınıfı şeklinde yapılmıştır.

Resmî ve Özel Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Çalışma Olanakları

Resmî bir okul öncesi eğitim kurumunda öğretmen olarak çalışabilmek için okul öncesi öğretmenliği lisans programı mezunu ya da çocuk gelişimi lisans mezunu olup formasyon eğitimi almış olmak gerekmektedir.

Ancak ülkemizin belirli bölgelerinde öğretmen açığını kapatmak için “ücretli öğretmen” uygulaması yapılmaktadır ve çocuk gelişimi ön lisans mezunları ücretli öğretmen olarak çalışabilmektedirler. Ücretli öğretmen olarak çalışabilmek için aşağıdaki şartları sağlayanlar öncelik sırasına sahiptir;

• Eğitim fakültelerinin ilgili bölümlerinden mezun olanlar,
• Talim ve Terbiye Kurulunun 07/07/2009 tarih ve 80 sayılı kararına göre, okul öncesi öğretmenliğine kaynak teşkil eden yükseköğretim programlarından mezun, ataması yapılamamış öğretmenlerden, yüksek lisans belgesi/diploması olanlar KPSS puan üstünlüğüne göre,
• Talim ve Terbiye Kurulunun yukarıda belirtilen kararına göre, okul öncesi öğretmenliğine kaynak teşkil eden yüksek öğretim programlarından mezun, (Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi mezunları dahil) ataması yapılamamış öğretmenlerden, lisans belgesi/diploması olanlar KPSS puan üstünlüğüne göre,
• Üniversitelerin Ev Ekonomisi Yüksekokulu Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü mezunları,
• Üniversitelerin Okul Öncesi Öğretmenliği, Anaokulu Öğretmenliği, Çocuk Gelişimi ve Okul Öncesi Eğitimi Öğretmenliği, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Öğretmenliği veya Çocuk Gelişimi ve Eğitimi bölümü ön lisans mezunları,
• Meslek Yüksekokulu Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Çocuk Gelişimi Bölümü, Meslek Yüksekokulu Hemşirelik ve Bakım Hizmetleri Bölümü Çocuk Gelişimi Programı ön lisans mezunları,
• Açık öğretim Fakültesi Okul Öncesi Eğitimi Öğretmenliği Bölümünde okuyup ön lisans mezunu olduğunu belgelendirenler,
• Kız Meslek Lisesi Çocuk Gelişimi mezunu olup, herhangi bir alanda yüksekokul mezunu olanlardan, MEB Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün 14/10/2009 tarih ve 2975 sayılı yazısı gereği düzenlenen seminer programını (60 saat) başarı ile tamamlayanlar,
• Halen ilköğretim okullarında görevli norm kadro fazlası sınıf öğretmenleri ile sınıf öğretmenliği alanına kaynak teşkil eden yükseköğretim programlarından mezun olup atanamamış olanlardan, MEB Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün 14/10/2009 tarih ve 2975 sayılı yazısı gereği düzenlenen seminer programını (60 saat) başarı ile tamamlayanlar,
• Talim ve Terbiye Kurulunun 07/07/2009 tarih ve 80 sayılı kararında yer alan alanlardan mezun olup atanamamış olanlardan, MEB Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü nün 14/10/2009 tarih ve 2975 sayılı yazısı gereği düzenlenen seminer programını (60 saat) başarı ile tamamlayanlar.

Çocuk gelişimi ön lisans mezunları ücretli öğretmenlik dışında resmî ve özel okul öncesi eğitim kurumlarında destek eğitim personeli, uzman ve usta öğretici unvanlarında da çalışabilirler.

29072 sayılı Resmî Gazete’ de (2014) yayınlanan Millî Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Kurumları ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’nde destek eğitim personelinin görev tanımı ve görevlendirilme durumları şu şekilde yapılmıştır: “Okul öncesi eğitim kurumlarında, yeterince öz bakım becerisine sahip olmayan çocukların öz bakım becerisine destek sağlamak amacıyla imkânlar çerçevesinde her okul öncesi eğitim kurumuna en az bir kişi olmak üzere iki grup için bir destek eğitim personeli görevlendirilebilir. Görevlendirmeler okul öncesi eğitimi, çocuk gelişimi ve bakımı bölümleri mezunlarının öğrenim ve başarı durumları üstünlüğü sıralamasına göre yapılır”

Öte yandan özel bir okul öncesi eğitim kurumunda çalışmak için lisans mezunu olmak şartı aranmamaktadır. Öğretmen unvanı ile çalışmak için okul öncesi lisans mezunu ya da çocuk gelişimi lisans mezunu olmak gerekir. Bunun dışında çalışacak kişiler öğretmen unvanı almadan uzman öğretici ya da usta öğretici olarak çalışabilirler.

Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Diğer Bölümlerde Çalışma Olanakları

Mesleki ve Teknik Liseler ve Çalışma Olanakları

Fakülte ya da yüksekokulların Çocuk Gelişimi bölümlerinden mezun olan adaylar, pedagojik formasyon eğitimi alma koşulu ile Mesleki ve Teknik liselerde Çocuk Gelişimi branş öğretmeni olarak görev yapabilirler.

MEB tarafından onaylanan öğretim programları ve ilgili mevzuatta belirtilmiştir. Çocuk gelişimi ve eğitimi öğretmenleri, bu program çerçevesinde;

• Eğitim vereceği grubun düzeyine uygun bir çalışma planı yapar,
• Kendisine ayrılan ders saatlerinde planını uygulayarak öğrencilere alanı ile ilgili bilgi ve beceri kazandırır, öğrencilerin başarılarını değerlendirir,
• Eğitici kol çalışmalarında görev alarak öğrencilerin yeteneklerini geliştirici etkinlikler düzenler,
• Öğrencilerin gelişimlerini izler, sorunlarının çözümüne yardımcı olur,
• Alanı ile ilgili gelişmeleri izler, bunların öğretim programlarına yansıtılması için ilgililere önerilerde bulunur,
• Nöbetçi olduğu günlerde, okulun düzen ve disiplinini sağlamak üzere görev yapar,
• Sınıf öğretmeni olarak, öğrencilerin alan ve ders seçmelerine yardımcı olur, yönetimle ilişkilerini sağlamaya çalışır.

Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri ve Çalışma Olanakları

Özel eğitim okullarının amacı, 14/6/1973 tarihli ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununda belirtilen Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda, engelli bireylerin;

1. İlgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda, genel ve meslekî eğitim görme haklarını kullanabilmelerini,
2. Öğrenciyi merkez alan bir yaklaşımla hazırlanan programlarla; zihinsel, fiziksel, işitsel, görsel, sosyal, duygusal, dil ve konuşma güçlüğü ve davranış problemlerini azaltmak, öz bakım, bağımsız yaşam ve işlevsel akademik becerilerini geliştirmek, kendi kendilerine yeterli bir duruma gelmelerini ve topluma uyumlarını,
3. Uygun eğitim programları ile özel yöntem, personel, araç ve gereç kullanarak; ilgileri, gereksinimleri, yetenekleri ve yeterlilikleri doğrultusunda üst öğrenime, iş ve meslek alanlarına ve hayata hazırlanmalarını sağlamaktır.

Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde verilen eğitim hizmetlerinin amacı, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununda belirtilen Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda;

1. Engelli bireylerin bakanlıkça belirlenmiş destek eğitim programları ile özel yöntem, personel, araç ve gereç kullanarak ilgileri, ihtiyaçları, yetenek ve yeterlilikleri doğrultusunda hayata hazırlanmasını,
2. Toplum içindeki rollerini gerçekleştiren, başkaları ile iyi ilişkiler kurabilen, iş birliği içinde çalışabilen ve çevresine uyum sağlayabilen üretici bireyler olarak yetişmelerini,
3. Dil ve konuşma güçlüğü ile zihinsel, fiziksel, duyusal, sosyal, duygusal ve davranış problemleri olan engelli bireylerin engellilik hâlinin ortadan kaldırılmasını ya da etkilerinin en az seviyeye indirilerek yeteneklerinin en üst seviyeye çıkarılması ve topluma uyumlarının sağlanması, temel öz bakım becerilerinin ve bağımsız yaşam becerilerinin geliştirilmesini, sağlamak için destek eğitimi çalışmaları yapmaktır.

Kurumda görevli çocuk gelişimi ve eğitimi öğretmeninin (çocuk gelişimi ve eğitimi öğretmenleri, çocuk gelişimi lisans mezunu olup pedagojik formasyon eğitimi alan kişilerdir) görevleri şunlardır:

1. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)’nda alanıyla ilgili gelişim ölçekleri ile ölçme ve değerlendirme araçlarının hazırlanıp uygulanmasında BEP geliştirme birimi ile iş birliği yapmak,
2. BEP’ te alanıyla ilgili uygulama ve değerlendirme yapmak,
3. Engelli bireylerin eğitim performanslarını ve yetersizlik türünü dikkate alarak eğitimleri sırasında kullanılmak üzere alanıyla ilgili gerekli materyalleri hazırlamak,
4. Engelli bireyleri fizikî, zihinsel ve sosyal gelişim bakımından incelemek ve yaş düzeylerine uygun gelişimlerini değerlendirmek,
5. Engelli bireylere destek eğitim hizmeti sağlamak ve eğitim performansları doğrultusunda engelli bireylerin başka bir okul veya kuruma yönlendirilmesinde BEP geliştirme birimiyle iş birliği yapmak,
6. Engelli bireylerin gelişim ve eğitimini izlemek, beklenen gelişimi gösteremeyenler için ilgili meslek elemanlarıyla iş birliği yapmak, alanıyla ilgili konularda ailelere ve öğretmenlere rehberlik etmek,
7. Kuruma devam eden engelli bireylere diğer kurum veya kuruluşlarda hizmet veren uzman ve öğretmenlerle eş güdümlü çalışmak,
8. Kurumdaki diğer meslek elemanlarıyla ekip çalışması yapmak ve görevlerine ilişkin kayıtları usulüne uygun şekilde tutmak,
9. Kurumdaki aile eğitimi ve danışmanlığı çalışmalarına katılmak, sınıfındaki bireylerin ailelerine yönelik aile eğitim çalışmalarını psikolog veya rehber öğretmenle birlikte planlamak ve yürütmek,
10. Görev tanımında belirtilen görevlere benzer diğer görevleri yapmak.

Ayrıca özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde eğitim fakültelerinin “Okul Öncesi Öğretmenliği lisans” programlarından mezun okul öncesi öğretmenleri de görev yapabilir. Okul öncesi öğretmenlerinin görevleri ise şöyle sıralanabilir:

1. BEP’te alanıyla ilgili gelişim ölçekleri ile ölçme ve değerlendirme araçlarının hazırlanıp uygulanmasında BEP geliştirme birimi ile iş birliği yapmak,
2. BEP’te alanıyla ilgili uygulama ve değerlendirme yapmak, engelli bireylerin eğitim performanslarını ve yetersizlik türünü dikkate alarak eğitimleri sırasında kullanılmak üzere alanıyla ilgili gerekli materyalleri hazırlamak,
3. Engelli bireylerin gelişimlerini çeşitli ölçek ve kontrol listeleri kullanarak özel eğitim öğretmenleri ile iş birliği içinde izlemek ve değerlendirmek,
4. Kurumdaki aile eğitimi ve danışmanlığı çalışmalarına katılmak,
5. Sınıfındaki bireylerin ailelerine yönelik aile eğitim çalışmalarını psikolog veya rehber öğretmenle birlikte planlamak ve yürütmek,
6. Görev tanımında belirtilen görevlere benzer diğer görevleri yapmak.

Rehberlik Araştırma Merkezleri ve Çalışma Olanakları

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri yönetmeliği (2001)’nde Rehberlik Araştırma Merkezlerinde çalışabilecek çocuk gelişimi ve eğitimcisi; üniversitelerin çocuk gelişimi veya çocuk sağlığı ve eğitimi alanlarında lisans eğitimi almış, rehberlik ve araştırma merkezlerinde öğrencilere, ailelere ve öğretmenlere çocukların her türlü gelişim durumlarına ilişkin sorunların çözümünde gerekli önlemlerin alınmasında ve gelişimlerinin izlenmesinde yardım sağlayan personel olarak tanımlanmıştır.

Çocuk gelişimi ve eğitimcisinin görevleri yine aynı yönetmelikte şu şekildedir;

1. Danışanları fizikî, zihinsel ve sosyal gelişim bakımından inceler, danışanların yaş düzeylerine uygun gelişimlerini değerlendirir.
2. Danışanların gelişim özelliklerine göre eğitsel terapi çalışmalarına, gelişimi değerlendirme yönünden destek olur.
3. Danışanın gelişimi ve eğitimini izler, beklenen gelişimi gösteremeyen çocuklar için ilgili meslek elemanlarıyla iş birliği yapar.
4. Alanı ile ilgili konularda ailelere ve öğretmenlere rehberlik eder. Çocuk gelişimi ve eğitimi ile ilgili broşür, kitapçık hazırlama çalışmalarına katılır.
5. Çeşitli gelişim ölçeklerinin geliştirilmesi çalışmalarına katılır.
6. Alanıyla ilgili araştırma ve inceleme yapar, gelişmeleri izler, bunlardan görevlerinde yararlanır.
7. Merkezdeki diğer meslek elemanlarıyla ekip çalışması yapar ve görevlerine ilişkin kayıtları usulüne uygun şekilde tutar.
8. Merkez müdürünün vereceği, hizmetle ilgili diğer görevleri yapar.