Ünite 6: Çocuk Gelişimi Çalışma ve Uygulama Alanları II: Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşlar

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Yapısı ve Görevleri

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 29.06.2011 tarihinde kurulmuş, 2018 yılında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile birleştirilerek Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı adını almıştır. Bakanlığın misyonu “Birey, aile ve toplum refahını artırmak amacıyla dezavantajlı kesimler öncelikli olmak üzere tüm toplumu hedefleyen katılımcı anlayışla, adil ve arz odaklı bütüncül sosyal politikalar üretmek, uygulamak ve izlemek” olarak belirlenmiştir.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı bünyesinde gerek korunmaya ve bakıma gerekse yardıma ihtiyacı olan aile, çocuk, engelli, yaşlı ve diğer bireylere yönelik çalışmalar “sosyal hizmetler” aracılığıyla verilmektedir. Sosyal hizmetler; bireylerin maddi, manevi, mahrumiyetlerinin ve ihtiyaçlarının karşılanması, sosyal problem durumlarının önlenmesi ve çözümlenmesine yardımcı olunması, kısaca bireylerin yaşam koşullarının iyileştirilmesi ve yükseltilmesini amaçlayan hizmetler bütünüdür.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca sosyal hizmete yönelik müdahale ya da takibi gerektiren çocuk, genç, kadın, erkek, engelli, yaşlı bireyler ve bu bireylerin ailelerine yönelik olarak verilecek olan hizmetler (koruyucu, önleyici, destekleyici, geliştirici, rehberlik, danışmanlık) “Sosyal Hizmet Merkezlerince” yürütülmekte olup, her ilde en az bir sosyal hizmet merkezi bulunmaktadır.

Sosyal Hizmet Merkezleri Yönetmeliğinin 4’ üncü maddesinin j bendinde bu kurumlarda çalışanlara yönelik bir “meslek elemanı” tanımı yapılmış olup bu tanımlamada; sosyal hizmet, psikolojik danışmanlık ve rehberlik, psikoloji, sosyoloji, çocuk gelişimi, öğretmenlik ile aile ve tüketici bilimleri lisans programı mezunları yer almıştır.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına Bağlı Genel Müdürlükler ve Daire Başkanlıkları

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatından oluşmaktadır. Bakanlığın merkez teşkilatında bağlı genel müdürlükler, daire başkanlıkları yer alırken, taşra teşkilatında ise her ilde bir İl Müdürlüğü bulunmaktadır. Bakanlığın hizmet birimleri Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmündeki Kararname ile şöyle belirlenmiştir.

• Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
• Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü
• Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü
• Şehit Yakınları Ve Gaziler Genel Müdürlüğü
• Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı
• Bakanlıkla Diğer İşlemlerin Yürütüldüğü, Strateji Geliştirme, Hukuk, Bilgi İşlem, Personel, Destek, Basın Ve Halkla İlişkiler, Özel Kalem Gibi Müdürlükler yer almakla birlikte 662 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı ve Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlıkları da Bakanlık bünyesine eklenmiştir.

Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın ailenin korunması ve çocuk hakları ile ilgili hükümlerine yer verilen 41. maddesinde; “Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar”

Genel Müdürlük bünyesinde; Araştırma, Aile Politikaları, Toplum Hizmetleri, Aile Eğitimi-Aile Danışmanlığı ve Psiko-sosyal Destek, İzleme, Değerlendirme ve Koordinasyon ile Sosyal İçerme Daire Başkanlıkları bulunmaktadır.

Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde; genel müdür, müdür yardımcıları, daire başkanları, bağlı birim yöneticileri, aile ve sosyal politikalar uzmanları/ aile ve sosyal politikalar uzman yardımcıları, araştırmacılar, sosyal çalışmacılar, psikologlar, sosyologlar ve çocuk gelişimciler yer almaktadır. Genel Müdürlük bünyesinde ayrıca, psikolojik danışman ve rehber öğretmenler, aile ve tüketici bilimleri bölümü mezunu olan personel, istatistikçi, mütercim, taşınır kayıt kontrol şefi, bilgisayar programcısı, çözümleyici, bilgisayar işletmeni/veri hazırlama ve kontrol işletmeni, memur, sekreter, şoför, sözleşmeli ve diğer personel de görev almaktadır.

Aile Danışma Merkezleri

Aile danışma merkezleri; ailenin gelişmesi, güçlenmesi, aile bireylerinin katılımcı, üretken, kendine yeten, sorunlarını çözebilen bireyler olabilmeleri amacıyla hizmet veren kuruluşlardır.

Bu merkezler gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurum ve kuruluşlarınca açılabilmektedir. Merkezlerde görevli personel, hizmet standartları, etik kuralları, ücret tarifeleri, merkezlerin açılması ve kapatılması ile ilgili işlemler, merkezlerce yürütülen faaliyetler, denetime ilişkin usul ve esaslar “Gerçek Kişiler Ve Özel Hukuk Tüzel Kişileri İle Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Açılacak Aile Danışma Merkezleri Yönetmeliği’nce” yürütülmektedir.

Aile danışma merkezlerinde, tıp, psikolojik danışmanlık ve rehberlik, sosyal hizmet, çocuk gelişimi, okul öncesi öğretmenliği, sosyoloji, aile ve tüketici bilimleri, hemşirelik, psikoloji bölümlerinin lisans programını tamamlayan ve MEB, Yükseköğretim Kurulu veya üniversitelerin biri tarafından uygun görülen toplam 120 saatlik eğitim programını tamamlayan veya sertifikaya sahip olanlar meslek elemanı olarak çalışmaktadırlar.

Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, çocukların öncelikli olarak ailelerinin yanında bakımlarını sağlayacak yönde politikaların geliştirilmesi, bunun yanı sıra evlat edindirme, koruyucu aile ve çocuk evleri hizmetlerinden yararlanabilmelerinin sağlanması amacıyla görev yapan bir kurumdur. Genel müdürlük kapsamında ayrıca; suça karışmış ya da kendilerine suç işletilen, sokakta çalışan veya çalıştırılan çocukların yeniden topluma kazandırılması, çocuk işçiliği, kaçakçılığı ve ticaretinin sonlandırılmasına yönelik çalışmaların yapılması, ihmal ve istismarın önlenmesi, çocuk haklarının ülke genelinde uygulanmasının sağlanması, toplumda koruma ve bakım altındaki çocuklara yönelik olumlu bakış açısının oluşturulmasına yönelik çalışmalar da yapılmaktadır. Genel Müdürlük bünyesinde Koruyucu ve Önleyici Hizmetler, Aile Yanında Destek Hizmetleri, Eğitim ve Toplumsal Destek Hizmetleri, Bakım Hizmetleri, Sosyal Rehabilitasyon Hizmetleri, Çocuk Hakları, Araştırma Geliştirme, Proje ve Yönetim Hizmetleri Daire Başkanlıkları bulunmaktadır.

Çocuk Destek Merkezleri

Çocuk destek merkezleri, haklarında bakım tedbiri veya korunma kararı bulunan çocuklardan psiko-sosyal desteğe ihtiyacı olduğu tespit edilenlerin, bu ihtiyaçlarının giderilinceye kadar geçici süre ile bakım ve korunmalarının sağlandığı, aile, yakın çevre ve toplum ilişkilerinin düzenlenmesine yönelik çalışmaların yapıldığı yatılı sosyal hizmet kuruluşlardır.

Çocuk destek merkezileri; suç ve suça yönelik olarak sokaktaki sosyal tehlikelere maruz kalmaları nedeniyle haklarında bakım ve korunma kararı bulunan çocuklar için hizmet veren kuruluşlardır. Bu çocuklar arasından özellikle psiko-sosyal desteğe ihtiyacı olanların, ihtiyaçları giderilinceye kadar bakım ve korunma, yakın çevre ve toplum ilişkilerinin düzenlenmesi ve çocukların içinde bulundukları süreçte yaş ve cinsiyet durumlarına yönelik çalışmaların yapılması bu kuruluşların görevleri arasındadır. Çocuk Destek Merkezleri yatılı sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Çocuk Destek Merkezleri Yönetmeliği (2015) kapsamında bu merkezlerde sokakta yaşayan, suça sürüklenen ve suç mağduru çocuklara yönelik hizmetler verilmektedir. Merkezlere bu kapsamda 11-18 yaş arası çocuklar kabul edilmekte, 0-10 yaş grubundaki çocukların ise öncelikli olarak aile odaklı hizmetlerden yararlanabilmeleri veya uygun diğer sosyal hizmet kuruluşlarında kalmaları amacıyla çalışmalar yapılmaktadır.

Personel standardı ile personelin görev ve yetkilerine yer verilen Yönetmeliğin 28’ inci maddesi uyarınca merkezde; bir müdür, bir müdür yardımcısı, bir sosyolog, bir çocuk gelişimci, bir din görevlisi, üç bilgisayar işletmeni, üç yurt yönetim memuru, iki hemşire veya sağlık memuru, her on çocuğa bir sosyal çalışmacı, bir psikolog ve bir öğretmen bulunması gerekmektedir.

Çocuk Yuvaları

Çocuk yuvaları; Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğüne bağlı, 0-12 yaş arası korunmaya muhtaç çocuklar ile 12 yaşını doldurmuş ancak tek başına yaşamını devam ettiremeyecek durumda olan kız çocuklarının, tüm yönlerden gelişimlerinin sağlanması ve topluma yararlı bireyler olarak yetiştirilmesine yönelik hizmetler veren kuruluşlardır.

Bu kurumlarda verilen hizmetler, hizmetlerin niteliği, türü, kurumların işleyişi, kuruluşları, kurumlarda görevli personel ve personelin görevlerine ilişkin esaslar “Çocuk Yuvaları Yönetmeliğince” belirlenmiştir. İlgili yönetmelik, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nun 15’inci maddesi uyarınca hazırlanmıştır. Çocuk yuvalarında ihtiyaca göre, müdür, müdür yardımcısı sosyal çalışmacı, psikolog, çocuk gelişimci, öğretmen, çocuk eğiticisi, tabip, diyetisyen, hemşire, hemşire yardımcısı, teknisyen, teknisyen yardımcısı, genel idare ve yardımcı hizmetler sınıfından olmak üzere çeşitli personel çalışmaktadır.

Çocuk Yuvaları Yönetmeliğinin 7’nci maddesi uyarınca, kuruluştaki mesleki çalışmaların yürütebilmesi amacıyla sosyal çalışmacı, psikolog ve çocuk gelişimciden oluşan bir “Sosyal Servis” kurulmaktadır. Sosyal servis, çocukların kuruma kabulü, uyumları, bakım ve yetiştirilmeleri, korunmaları ve gerektiğinde korunma kararlarının kaldırılmasına yönelik çalışmalarda bulunur.

Çocuk Evleri

Çocuk evleri; haklarında korunma ya da tedbir bulunan 0-18 yaş arası çocukların korunma ve meslek sahibi olabilmelerine yönelik hizmet veren kuruluşlardır. Bu kuruluşlar her ilin sosyal ve kültürel açıdan çocuk yetiştirmeye uygun bölgelerinde özellikle il merkezlerinde, okul ve hastanelere yakın yerlerde kurulmakta ve bu evlerde 5 ila 8 çocuk kalmaktadır.

Çocuk evlerinde; psikolog, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimci, sosyolog, öğretmen, doktor, çocuk eğiticisi ve hemşire gibi meslek elemanları görev almaktadır.

Özel Kreş ve Gündüz Bakımevleri ile Çocuk Kulüpleri

Özel kreş ve gündüz bakımevlerinde, 0-66 aylık çocukların gelişim, bakım, korunma ve beslenmelerine yönelik, çocuk kulüplerinde ise 6-12 yaş grubundaki çocuklarının boş zamanlarının değerlendirilebilmesine, bakım ve korunmalarının sağlanmasına yönelik hizmetler verilmektedir.

Özel kreş ve gündüz bakımevlerinde Millî Eğitim Bakanlığının 0-36 Aylık Çocuklara Yönelik Eğitim Programı ile 37-66 Aylık Çocuklar İçin Okul Öncesi Eğitim Programı Uygulanırken, çocuk kulüplerinde, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanan kurs programlarına uygun şekilde etkinlikler yapılmaktadır. Çocuk kulüplerinde, çocukların ders çalışmalarına, ödevlerini yapmalarına yardımcı olunmaktadır. Ayrıca çocukların ilgi ve yetenekleri doğrultusunda bir takım sosyal, kültürel ve sportif faaliyetler düzenlenmektedir.

Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, ilk olarak çalışmalarına 2011 yılında “Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü” olarak başlamış ancak daha sonra 2013 yılında 6462 sayılı Kanunla bugünkü adını almıştır. Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünce engelli bireylere özel bakım merkezleri, umut evleri ve Genel Müdürlüğe bağlı bakım, rehabilitasyon ve aile danışma merkezlerinde hizmetler verilirken, yaşlılara yönelik Genel Müdürlüğe bağlı huzurevleri ve diğer huzurevlerinde de hizmetler verilmektedir.

Özel Bakım Merkezleri

Özel bakım merkezleri, bakıma muhtaç engelli bireylerin gerek kişisel bakım gerekse psiko-sosyal gereksinimlerine yönelik destek hizmetlerinin verildiği yatılı ya da gündüzlü kuruluşlardır.

Sosyal çalışmacı/sosyal hizmet, psikolog, psikolojik danışman, gerontolog, çocuk gelişimci ve ergoterapistler ile özel eğitim bölümü mezunu kimseler özel bakım merkezlerinde görev yapan meslek elemanlarıdır.

Resmi Bakım Merkezleri

Resmî bakım merkezleri, resmî kurum veya kuruluşlar tarafından açılan ve bakıma muhtaç engellilerin bakımına yönelik yatılı ya da gündüzlü hizmet veren sosyal hizmet kuruluşlarıdır. Bu kurumların açılışı, görev yapan personel, personelin standartları, kurumların çalışma temelleri, denetimleri, ücret ve ödemelere ilişkin esaslar Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmî Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri Yönetmeliği’nce belirlenmiş, ancak yönetmeliğe ilişkin bazı maddelerde daha sonra değişiklikler yapılmıştır. Yönetmelikte, bu kurumlarda sosyal çalışmacı, psikolog, çocuk gelişimci, fizyoterapist unvanına sahip lisans mezunu bireylerin çalışabileceği belirtilmiştir.

Bakım Rehabilitasyon ve Aile Danışma Merkezleri

Aile danışma ve rehabilitasyon merkezleri; engelli bireylerin kendilerine yetebilen bireyler olabilmeleri ve eğitim hayatlarına hazırlanabilmeleri, aynı zamanda ailelerindeki uyumun sağlanabilmesi için hem engelli birey hem de ailelerine yönelik gündüz hizmet veren kurumlardır. Bakım ve rehabilitasyon merkezleri ise bedensel, zihinsel ve ruhsal engelleri nedeniyle normal yaşamın gerekliliklerini yerine getiremeyen bireylerin var olan bu fonksiyon kayıplarının giderilmesi ve toplumda kendi kendilerine yeten bireyler olabilmelerinin sağlanması amacıyla açılan kurumlardır. Bu kurumlar aynı zamanda engelli bireylere beceriler kazandırmayı, kazanamayanların ise devamlı bakımlarını sağlayan yatılı kuruluşlardır.

Bakım rehabilitasyon ve aile danışma merkezlerinde; kuruluş müdürü, müdür yardımcısı, tabip, diş tabibi, fizyoterapist, hemşire, diyetisyen, sosyal çalışmacı, çocuk gelişimci, psikolog, özel eğitim öğretmeni, spor, müzik, resim, sanat eğitimi, el sanatları ve sınıf öğretmenleri, iş ve uğraşı terapisti, çocuk eğiticisi, bakıcı gibi meslek elemanları görev almaktadır.

Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü

Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü; toplumsal yaşamda kadına yönelik ayrımcılığın önüne geçilmesi, toplumsal statü ve haklarının korunması, kadının toplumsal yaşamda daha etkin rol alabilmesi ve kadınlara yönelik gerçekleştirilecek olan çalışmaların düzenlenmesine yönelik çalışmalar yapan bir genel müdürlüktür. Ayrıca genel müdürlük kapsamında, kadınların hakların geliştirilmesi, kadına yönelik şiddetin önlenebilmesi, aile ve sosyal yaşama yönelik problemlerinin çözümünde kadına destek olunmasına yönelik çalışmalar da yürütülmektedir. Müdürlük kapsamında, Kadının Ekonomik Statüsünü Güçlendirme, Kadının Sosyal Statüsünü Geliştirme, Dış İlişkiler ve İletişim, Dokümantasyon ve Yayın Daire Başkanlıkları bulunmaktadır.

Kadın Konukevleri

Kadın konukevleri; fiziksel, duygusal, cinsel, ekonomik ve sözlü istismara veya şiddete uğrayan kadınların, şiddetten korunmaları, sorunlarının çözülmesi, varsa çocukları ile birlikte ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla geçici süreyle kalabilecekleri yatılı sosyal hizmet kurumlarıdır. Bu kurumlar kadın konukevi, sığınma evi, kadın sığınağı, kadın evi, şefkat evi gibi adlarla Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, belediyeler, il özel idareleri ve sivil toplum kuruluşları tarafından açılabilmektedir. Kurumların açılması, verdiği hizmetler ve türleri, denetimi, görev alan bireylerin görev ve sorumluluklarına ilişkin esaslar da Kadın Konukevlerinin Açılması ve İşletilmesi Hakkında Yönetmelikle belirlenmiştir. Bu kurumlarda, psikoloji, çocuk gelişimi, öğretmenlik ve sosyal hizmet alanlarında eğitim veren kurumlardan mezun sosyal çalışma görevlileri ile hemşire, çocuk eğiticisi, memur, aşçı ve bakım elemanı, dış güvenlik personeli ve şoför görev yapmaktadır.

Şehit Yakınları ve Gaziler Genel Müdürlüğü

Şehit Yakınları ve Gaziler Genel Müdürlüğü 633 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname kapsamında 2011 yılında şehit yakınları ve gazilerin haklarının düzenlenmesi amacıyla kurulmuştur. İlgili birim kapsamında İstihdam ve Seyahat Kartı İşlemleri Birimi, Şehit Yakınları ve Gazi Hizmetleri Birimi, Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Birimi, Şehitlikler ve Anıtlar Birimi, Araştırma, Geliştirme ve Proje Birimi, Yönetim ve Tahakkuk Hizmetleri Birimi, Satın Alma ve Bütçe Birimleri bulunmaktadır.

Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı

Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı bünyesinde, başkan, başkan yardımcıları, başdenetçi, denetçi ve denetçi yardımcıları görev almaktadır. Bu görevlilerin yetki ve sorumlulukları, denetlenenlerin yükümlülükleri, denetçi yardımcılarının mesleğe giriş ve yeterlik sınavları, başkan, denetçi ve denetçi yardımcılarının atanma, çalışma usul ve esaslarına ilişkin düzenlemeler Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Denetim Hizmetleri Başkanlığı Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Yönetmelikte çocuk gelişimi ve eğitimi dört yıllık lisans mezunlarının bu kurumlarda denetçi yardımcılığı görevi üstlenebileceklerine dair maddelere de yer verilmiştir.

Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının görevleri Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmündeki Kararnamenin 12’nci maddesi uyarınca belirlenmiş olup bu görevler şu şekilde sıralanmıştır:

• Sosyal hizmet ve yardım kuruluşlarınca sunulan hizmetlerin kontrol ve denetimini ilgili birimlerle iş birliği içinde yapmak, sunulan hizmetlerin süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre analiz etmek, karşılaştırmak ve ölçmek, kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor hâline getirerek ilgililere iletmek,
• Bakanlığın denetimi altındaki her türlü kuruluşun faaliyet ve işlemleri ile ilgili olarak Bakanlığın görev ve yetkileri çerçevesinde denetim, inceleme ve soruşturmalar yapmak,
• Bakanlığın görev alanına giren konularda faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzel kişiler ile gönüllü kuruluşlara, faaliyetlerinde yol gösterecek plan ve programlar oluşturmak ve rehberlik etmek,
• Sosyal hizmet ve yardımlar alanında faaliyette bulunan veya bulunmak isteyen kişi, kurum ve kuruluşlar ile gönüllü kuruluşları teşvik edici mekanizmaların oluşturulmasına yardımcı olmak ve bu alanda yapılacak faaliyetlere ve alanda çalışan meslek elemanlarına rehberlik etmek,
• Sosyal hizmet ve yardım kuruluşlarının faaliyet ve işlemlerinde hataların önlenmesini, yönetim ve kontrol sistemlerinin geçerli, güvenilir ve tutarlı hâle gelmesini sağlamak,
• Bu Kanun Hükmünde Kararname kapsamında hizmet sunan sosyal hizmet kuruluşları ile sosyal hizmetlerden yararlananlara ilişkin olarak ortak veri tabanı oluşturulmasına katkıda bulunmak,
• Kurumun merkez ve taşra teşkilatı ile personelinin idari, mali ve hukuki işlemleri hakkında denetim, inceleme ve soruşturma yapmak,
• Bakan tarafından verilen benzeri görevleri yapmak.