Ünite 8: Çocuk Gelişimi Çalışma ve Uygulama Alanları IV: Diğer Resmî-Özel Kurum ve Kuruluşlar

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşlar

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını Ülke yönetiminde Başkanlık Sistemine geçişle birlikte 2018 yılında Aile ve Sosyal Politikalar bakanlığı ile birleşerek Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı adını almıştır.

Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtları

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 14 Temmuz 2004 tarih ve 25522 sayılı Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik doğrultusunda iş yerlerindeki gebe, yeni doğum yapmış veya emziren çalışanların çocukları için emzirme odalarının veya çocuk bakım yurtlarının (kreş) kurulmasına karar verilmiştir. Yönetmeliğe göre ayrıca; bir yaşından küçük çocuğu olan kadın çalışanların çocuklarının bırakılması, bakımı ile ilgilenilmesi ve kadın çalışanların çocuklarını emzirebilmeleri için emzirme odaları , çocuğun doğumundan altı yaşına kadar bakım ve eğitimlerinin yapıldığı çocuk bakım yurtları oluşturulması öngörülmüştür.

100-150 kadın çalıştırılan işyerlerinde emzirme odası, 150’den fazla 0-6 yaş arası çocuğu olan kadın çalıştırılıyor ise iş yerine ait bir çocuk bakım yurdu bulundurulmak zorunludur.

Yönetmelik doğrultusunda, kurulacak olan emzirme odalarının ve çocuk bakım yurtlarının fiziksel nitelikleri de belirlenmiştir. Örneğin bu merkezlerin, çocuğun sağlığını tehdit edebilecek tüm koşullardan uzak, hava ve güneş alan nitelikte olması, her çocuğa taban alanı en az 3 metrekare ve hacimde en az 8 metreküp hava düşecek şekilde olması gerekmektedir.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşlar

Ülke yönetiminde Başkanlık Sistemine geçişle birlikte 2018 yılında Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Kalkınma Bakanlığı birleştirilmiş ve “Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı” adını almıştır. Aşağıda Kalkınma Bakanlığı zamanında geliştirilmiş Çocuk Gelişimi Merkezleri Projesi’nde lisans ve önlisans çocuk gelişimcilerin ne gibi görevler üstlenebilecekleri ile ilgili bilgiler yer almaktadır.

Çocuk Gelişimi Merkezleri Projesi

Kalkınma Bakanlığı bünyesinde Güney Anadolu Bölgesi’nde başlayan ve diğer bölgelerde de kurulan toplam 24 Çocuk Gelişimi Merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerin temel amacı sosyoekonomik düzeyi düşük ve yoksulluğun etkisiyle dezavantaj yaşayan çocuk ve annelerin gelişimlerinin ve eğitimlerinin desteklenmesidir.

Ayrıca Çocuk Gelişim Merkezlerinde “Açık Kapı Programları” adı altında, okula devam eden çocukların, herhangi bir programa dâhil olmaksızın, merkezde olan her olanaktan yararlanmalarına fırsat verilmektedir.

Açık Kapı Programları, okula devam eden çocuklara uygulanan bir programdır. Açık Kapı Programı, çocuklara merkezlerin odalarını kullanma ve bu odalarda ders çalışma, kitap okuma, ödevlerini yapma, mevcut bilgisayar ve İnternet bağlantısını kullanarak araştırma yapma olanağını aktif olarak sağlar.

Kültür ve Turizm Bakanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşlar

Kültür ve Turizm Bakanlığının temel amacı; kültürel değerleri yaşatmak, geliştirmek, yaymak, tanıtmak, değerlendirmek ve benimsetmek, tarihî ve kültürel varlıkların tahribini ve yok edilmesini önlemek, yurdun turizme elverişli bütün imkânlarını ülke ekonomisine olumlu katkı sağlayacak şekilde değerlendirmektir.

Çocuk Bakımevleri

Çocuk Bakımevleri, Kültür ve Turizm Bakanlığında çalışan personelin 3-6 yaş grubundaki çocuklarının gelişim alanlarını desteklemek, güvenilir bir ortam sağlamak, ilköğretime hazırlamak, sosyal hayatla uyumunu kolaylaştırmak amacıyla kurulan merkezlerdir. Bu merkezlerde lisans, önlisans ve meslek lisesi çocuk gelişimi bölümlerinden mezun olan bireyler görev alabilmektedirler. Çocuk gelişimi bölümü lisans mezunu olan çocuk gelişimciler, bakımevi müdürü, müdür yardımcısı veya eğitimci olarak çalışabilirken, önlisans mezunu olan çocuk eğitimcileri ise müdür yardımcısı ve eğitimci olarak görev alabilmektedirler. Meslek Lisesi çocuk gelişimi bölümlerinden mezun olan kişiler ise çocuk bakımevlerinde yardımcı öğretmen ve sınıf anneleri olarak çalıştırılmaktadır.

Sinema Filmlerini Değerlendirme ve Sınıflandırma Kurulu

Sinema Filmlerini Değerlendirme ve Sınıflandırma Kurulunun temel amacı, sinema filmlerini genel ahlak çerçevesinde değerlendirerek, çocukların ve gençlerin ruh sağlığını korumaktır.

Sinema Filmlerini Değerlendirme ve Sınıflandırma Kurulları, Kültür ve Turizm, İçişleri ve Millî Eğitim Bakanlıklarının ilgili alanlarında çalışan, her bir bakanlıktan birer üyenin katılımıyla üç kişiden oluşmaktadır. Geri kalan altı üye Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından belirlenir. Çocuk gelişimi lisans mezunları da bu üyelerden birisi olabilmektedir. Aynı zamanda alanında doktora yapmış bir sosyolog, bir psikolog ve bir çocuk gelişimi uzmanı olmak üzere toplam 9 üyeden kurul oluşturulur. Üye sayısı kadar da yedek üye belirlenir. Kurul en az altı üyenin katılımı ile toplanır ve en az beş üyenin aynı yöndeki oyuyla kararlar alınır.

Belediyelere Bağlı Kurum ve Kuruluşlar

Belediye Kanunu’na göre belediyeler, öncelikle imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı hizmetlerini yapmakla yükümlü resmî kurumlardır. Bunun yanında çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık, zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans, şehir içi trafik, defin ve mezarlıklar, ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar konusunda hizmet üretirler. Ayrıca, konut, kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor, sosyal hizmet ve yardım, evlendirme, meslek ve beceri kazandırma, ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini de yapar veya yaptırırlar. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000’i geçen yerlerdeki belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açarlar. (Belediye Kanunu, 2005). Öncelikli olan kadın ve çocukların refahını ve gelişimini destekleyecek merkezler açmaktır. Belirtilen bu merkezler belediyeler tarafından ihtiyaç doğrultusunda açılır.

Çocuk Koruma Evleri

Çocuk Koruma Evleri, yasal olarak çocuk tanımı yaş sınırları esas alınarak 0-18 yaş arası bakım desteğine ihtiyaç duyan çocukların geçici olarak barınma, beslenme, sağlık, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla belediyeler bünyesinde kurulmuş yerlerdir. Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü veya Özel Koruma Evleri ile yapılan protokol gereği, çocuk hâkimlerince hakkında koruma ve destekleme kararı verilen 0-18 yaş arasındaki çocukların velisi veya vasisinin onayı ile bu merkezlerde bakımları sağlanmaktadır.

Belediyelere bağlı Çocuk Koruma Evlerinde en fazla 6 çocuk kalabilmektedir.

Çocuk Evleri

Çocuk evi, belediye meclisinin onayı doğrultusunda belediye mülki idare sınırları içerisinde ikamet eden 3-5 yaş grubu çocukların ilgi, ihtiyaç ve gelişim özelliklerini göz önünde bulundurarak bilişsel, fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişimlerini desteklemek amacıyla uygun ortamlar ve programlar uygulayan yerlerdir.

Anne Çocuk Oyun Merkezleri

Çocukların fiziksel ve ruhsal gelişimlerini korumak ve desteklemek, temel beceri ve alışkanlıklar kazandırmak, güvenilir oyun alanları yaratmak ve çocukların anneleriyle birlikte kaliteli zaman geçirebilmeleri için alanlar oluşturmak amacıyla belediyelere bağlı Anne Çocuk Oyun Merkezleri açılabilmektedir. Bu merkezlerde, bir merkez sorumlusu ve sosyal hizmet, psikoloji, çocuk gelişimi ve eğitimi alanlarında lisans veya önlisans eğitimi almış kişilerden oluşan bir ekip görev alabilmektedir.

Çocuk ve Gençlik Merkezleri

Sosyal tehlikelerle karşı karşıya olan ve sokakta yaşayan veya çalıştırılan çocuk ve gençlerin rehabilitasyonu ve topluma yeniden kazandırılması amacıyla belediyeler bünyesinde Çocuk ve Gençlik Merkezleri kurulmaktadır. Bu merkezlerin genel amaçları şu şekilde açıklanmıştır: “Sokakta yaşayan ve çalıştırılan çocukları ve gençleri bedensel, ruhsal ve duygusal gelişimleri açısından tehlike yaratabilecek risklerden korumak, temel gereksinimlerini gidermelerine yardımcı olmak, gerektiğinde geçici olarak barınmaları için gerekli hizmetleri sunmak veya sunulmasını sağlamak, belirli bir süreç sonunda kendi kendilerine yeterli hâle gelmelerini sağlayıcı her türlü sosyal hizmet müdahaleleri ile rehabilite edici mesleki çalışmaları gerçekleştirmek, aile ve topluma yönelik çalışmaları yapmakla yükümlüdür” (Çocuk ve Gençlik Merkezleri Yönetmeliği, 2001). Bu merkezler 18 yaşını doldurmamış bireylere hizmet verir. Fakat merkezin bulunduğu ilin özellikleri doğrultusunda 18 yaşını tamamlamış gençlere de geçici bir süreliğine hizmet verebilmektedir. Çocuk ve Gençlik merkezinde sosyal servis biriminde sosyal çalışmacı, sosyolog, psikolog ve çocuk gelişimciden oluşan bir ekip birlikte çalışır.

Kadın Çocuk Sağlığı ve Gelişim Merkezleri

Herhangi bir sosyal güvencesi olup olmadığına bakılmaksızın, temel sağlık hizmetleri ve tıbbi etik çerçevesinde, kadın, ana ve çocuk sağlığı ile ilgili koruyucu hizmetlerin, aile planlaması hizmetlerinin ve bu konularla ilgili teorik ve beceri kazandırma eğitim ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinin ücretsiz olarak verilmesi amacıyla belediyelere bağlı Kadın Çocuk Sağlığı ve Gelişim Merkezleri açılmaktdır. Merkezde, bir sorumlu doktor ve yeterli sayıda aile planlaması sertifikası olan doktor, çocuk gelişimi uzmanı, psikolog, aile planlaması sertifikalı hemşire, büro personelleri ve hizmetliler görev almaktadır.

Kadın Danışma Merkezleri

Her sosyal ve ekonomik kesimden kadının bilgilendirilmesi, desteklenmesi ve güçlendirilmesi amacıyla belediyeler tarafından kurulan Kadın Danışma Merkezleri kapsamında, fiziksel, duygusal, cinsel ve ekonomik şiddete uğrayan veya uğrama riski altında olan kadınların, şahsen veya telefonla gerçekleşen başvuruları doğrultusunda, ücretsiz olarak hukuksal bilgilendirme ve psikolojik danışmanlık alabildikleri merkezlerdir.

Kadın Danışma Merkezlerinde ihtiyaca göre, sosyal çalışmacı, psikoloji, hukuk, sosyoloji, çocuk gelişimi ve okul öncesi öğretmenliği lisans programlarından mezun bireyler görev almaktadır. Kuruma başvuran kadınların çocuklarıyla birlikte gelmeleri durumunda çocuklar merkezde kendileri için özel olarak ayrılmış bölüme alınmaktadırlar. Bu özel alandan sorumlu çocuk gelişimci veya okul öncesi öğretmeni tarafından çocuğa gelişimini destekleyici etkinlikler uygulanmaktadır.

Engelli İyileştirme ve Hizmet Merkezleri

Engelli bireylerin çağdaş hizmet anlayışından yola çıkarak kentsel tüm imkânlardan yararlanması, günlük yaşamlarını güvenli, sağlıklı ve mutluluk içinde sürdürebilir olması ilkeleri doğrultusunda belediyelere bağlı Engelli İyileştirme ve Hizmet Merkezleri açılmaktadır. Bu merkezlerin genel amaçları; engelli bireylerin ihtiyaçlarını tespit edip çözüm yolu üretmek, bilinçlendirmek, gelişimlerini desteklemek, toplum tarafından kabulü için mesleki çalışmalar yürütmek, engelli bireylerin aile ve çevresinin psikolojik, sosyolojik ve hukuki sorunlarına destek vermektir. Bu merkezlerde, sosyal çalışmacılara, psikolojik danışmanlık ve rehberlik uzmanlarına, hukuk danışmanlarına, sosyologlara, çocuk gelişimi uzmanlarına, çocuk gelişimciler ve okul öncesi öğretmenlerine önemli görev ve sorumluluklar verilmektedir.

Oyuncak Kütüphaneleri

Oyuncak kütüphaneleri, Türkiye’de yeni oluşturulmaya başlanmış merkezlerden birisidir. Belediyelere bağlı olarak oluşturulan oyuncak kütüphanelerinin temel amacı; çocuğun işi olarak tanımlanan oyun kavramını ortaya çıkartmak, ebeveynlerin oyun farkındalıklarını oluşturmak ve çocukların oyun oynama haklarını sağlamaktır. Farklı illerde farklı belediyelerin bünyesinde kurulan oyuncak kütüphaneleri farklı yaş gruplarına hitap edebilmektedir.

Oyuncak kütüphanelerine ebeveynleriyle beraber gelen çocuklar istedikleri oyuncaklarla oynarlar. Merkezden ayrılırken istedikleri oyuncakları evlerine götürebilir ve belirli bir süre sonra iade edebilirler.

Sivil Toplum Kuruluşları, UNISEF, Özel Firmalar ve Yurt Dışında Çalışma Alanları

Sivil Toplum Kuruluşları (STK)

Sivil Toplum Kuruluşları, kar amacı gütmeyen, sadece kendi amaç ve değerleri dışında toplumda bulunan her bireyin refah ve barışını amaçlayan ve merkezi otorite ile vatandaşların arasında köprü kuran kurumlardır.

Lösemili Çocuklar Vakfı (LÖSEV)

Lösemili Çocuklar Vakfı (LÖSEV) ilk olarak 1998 yılında Ankara’da kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur. LÖSEV’in temel amacı, lösemi ve kan hastası olan çocukların, sağlık ve eğitim başta olmak üzere tüm ihtiyaçlarını sağlamaktır. Aynı zamanda vakfın diğer bir amacı da, kalıtsal ve edinsel kan hastalıkları konusunda ulusal düzeyde tedavi, eğitim ve araştırma kurumları kurmak ve onları işletmektir.

Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV)

Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV), 1993 yılında “daha güçlü ve sağlıklı bir toplum, daha iyi bir gelecek” temel ilkesiyle kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur. AÇEV’in ilk hedefi eğitimde fırsat eşitliğini gözeterek ihtiyaç sahibi çocuklara ve ailelerine yönelik erken çocukluk ve yetişkin eğitimi alanında programlar geliştirmek ve uygulamaktır. Kuruluşundan bu zamana kadar sosyal ve ekonomik koşullar açısından dezavantajlı çocuklar, anne-babalar ve okuma yazma bilmeyen yetişkinler hedef kitle olarak belirlenmiş ve bu kitleye yönelik birçok uygulama ve değerlendirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)

Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), çocuk haklarının uygulanmasını desteklemek amacıyla oluşturulmuş ve uzmanlaşmış Birleşmiş Milletler kuruludur. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi doğrultusunda çocukların savunuculuğunu küresel bazda gerçekleştiren kurumların başında gelmektedir. Yerel bazda ise çocukların yaşadıkları dezavantajları ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Örneğin; tüm çocukların refahını ve tam potansiyellerine ulaşmalarını sağlayamak için programlar düzenlemektedir. UNICEF’in çalışmalarının büyük bir kısmı dünyanın en yoksul bölgelerinde ve acil durumlarda çocukların gereksinimlerini belirlemek ve gidermek üzere gerçekleştirilmektedir.

Özel Firmalar: Oyuncak Firmaları

Ebeveynlerin çoğunun oyuncak seçimini gerçekleştirirken çocuğun yaşını ve gelişim düzeyini göz önünde bulundurduğu görülmektedir. Bu doğrultuda oyuncak firmaları gelişim düzeyine uygun oyuncak tasarımları gerçekleştirirken çocuk gelişimcilere ihtiyaç duymaktadırlar. Oyuncak firmalarında çalışacak olan çocuk gelişimcilerin görev ve sorumlulukları şu şekilde sıralanabilir:

• 0-18 yaş arası çocukların genel gelişim özelliklerini belirlemek ve her gelişim alanına ait listeler hazırlamak,
• Normal gelişim gösteren, özel gereksinim gerektiren ve öğrenme güçlüğü olan çocukların temel gelişim özelliklerini belirleyerek çocukların gelişim ve becerilerini destekleyici fikirler üretmek ve oyuncak projeleri üretmek,
• Üretilen oyuncakların hangi yaş grubu çocuklar için uygun olduğunu belirlemek,
• Üretilecek oyuncağın çocuğun sağlığı için tehdit içerip içermediğini ayrıntılı olarak incelemek ve raporlamak,
• Oyuncak firmalarının web sitelerinde ebeveynlere bilgilendirme amaçlı çocuk gelişimi ve eğitimi ile ilgili yazılar yayınlamak.

Yurt Dışında Çalışma Alanları

Yurt dışındaki çocuk gelişimi önlisans ve lisans programları incelendiğinde genel olarak belirli ilkeleri temel aldıkları görülmektedir. Çocuk gelişimi bölümünde okuyan öğrencilerin, çocuk gelişimi ve öğrenme teorileri bilgisine sahip olması, eğitim öğretim sürecinde aktif katılım sağlaması, kritik ve yansıtıcı düşünebilmesi ve belirlenen ölçüt ve göstergelere sahip olması istenmektedir. Ayrıca yurt dışındaki çocuk gelişimi lisans ve önlisans programların içeriği incelendiğinde ülkemizdeki çocuk gelişimi bölümlerinden daha fazla uygulama derslerine sahip olduğu görülmektedir. Bir diğer fark ise çalışma ve uygulama alanlarıyla ilgilidir. Yurt dışında çocuk gelişimciler yönetim, eğitim, toplumsal hizmetler, sosyal servisler, sağlık, hükümet, iletişim ve ticari gibi temel alanlarda kariyer imkânlarına sahiptirler.