Ünite 6: Diğer Deney Hayvanlarının Yetiştiriciliği

Giriş

Fare ve sıçan kadar sık olmasa da deneylerde kullanılan başka laboratuvar hayvanları da vardır. Bu hayvanlarının kullanımını kısıtlayan çeşitli faktörler vardır. Laboratuvarlarda kullanılan diğer deney hayvanlarının yetiştirilme koşulları ya da refahı için gereken tüm ihtiyaçların belirlenmesi bu hayvanların biyolojik, fizyolojik, morfolojik yapılarının iyi bilinmesini gerektirir.

Kobay

Kobaylar da fare ve sıçan gibi laboratuvar deneylerinde kullanılabilen bir kemiricidir. Göz ve kulakları açık olarak doğan kobayların dişleri de gelişmiş olup formülleri 1/1-0/0-1/1-3/3 şeklindedir. Doğduklarında tüyleri çıkmış olan bu hayvanlar aynı zamanda da hareketlidirler. Doğumdan sonra anne yakınında bulundurulan yavrulara yaklaşık 12-24 saat boyunca anneleri tarafından süt emzirilmez. Erkekte genital bölge etrafına yavaşça basınç uygulandığında penisin ortaya çıkmasıyla, dişilerde ise östrus ve gebelik dışında kapalı olan vajinal zarın görülmesiyle cinsiyet ayrımına gidilebilir. Kobaylar mevsime bağlı kalmadan sürekli poliöstrus gösterirler ve yılda 2 kez doğum yaparlar.

Deney hayvanı olarak kobaylar bilimsel laboratuvar araştırmalarından özellikle immün sistem (bağı- şıklık sistemi) hastalıklarının tanı ve tedavisi, genetik kontrol, ana aktik şok ve alerjik encephalomyelitis çalışmalarında, hipersensitivite çalışmalarında, hastalığa neden olan mikroorganizmalar için uygun bir ko- nak olması sebebiyle özellikle mikobakteria ve tüberküloz çalışmalarında kullanılmak üzere tercih edilirler.

Kobayların barındırıldığı laboratuvarda optimal sıcaklığın 18-22 °C derece olması gerekir. Kobaylar genellikle plastik, ahşap ya da metalden yapılmış değişik tipte kafeslerde, yer bölmeleri ve sığı- naklarda yetiştirilirler. Kobaylar herbivor yani otçul beslenen hayvanlardır. Pellet yeme ek olarak kuru ot verilmesi gereklidir. Böylece hem pellet yem tüketiminin azaltılması hem de hayvanların oyalanması sağlanır. Beslenme kuru otla desteklenmediğinde istenmeyen kürk kemirme davranışları görülebilir. Ayrıca 2-3 günlük kobay yavrularının anne sütüne ek olarak katı yem ve su alması da sağlanmalıdır.

Gerbil

Gerbiller Çin, Moğolistan, Hindistan gibi Asya ülkeleriyle Güney Afrika’nın çoğu ülkesinde doğal olarak yaşamaktadır. Göz ve kulakları kapalı olarak doğan gerbil yavrularının kulakları 3-7 günlük iken, gözleri ise 15. gün- den sonra açılır. Gerbiller normal yaşam koşullarında sadece birkaç damla idrar bırakır. Vücutlarının ve metabolizmalarının çöl koşullarına uyum sağlamış olması nedeniyle böbreklerinde suyun geri kazanımı sonucunda idrar daha da azalmıştır. Gerbillerin henüz erişkin olmadan çiftleşmelerinin önlenmesi için cinsiyet ayrımının yapılması ve farklı cinslerin ayrı kafeslere yerleştirilmesi önemlidir.

Gerbillerin deney hayvanı olarak kullanıldığı bilimsel araştırmaların büyük çoğunluğunu iskemi hayvan modeli çalışmalar oluşturmuştur. Gerbil yetiştirilmesinde kullanılacak laboratuvarda optimum sıcaklığın 20-24 °C derece olması gerekir. Gerbil yetiştiriciliğinde fare ve sıçanlar için kullanılan kafes tipleri rahatlıkla kullanılabilir. Erkek ve dişi gerbiller aynı kafeste barındırılacağı zaman sabah saatlerinde bir araya getirilmelidirler. Gerbiller granivor ve otçul hayvanlardır. Laboratuvar koşullarında gerbiller pelet yem ile beslenirler. Ad libitum beslemede 100 g katı yem için verilmesi gereken su miktarı 4 mL’ dir.

Hamster

Doğal olarak Avrupa, Afrika ve Asya kıtasında da Çin’ e kadar olan uzak doğu ülkelerinde bulunur. Hamsterler doğdukları zaman açık pembe renkte, tüysüz ve opak derili olarak doğarlar. Ayrıca doğduklarında gözleri fonksiyonel değildir ve göremezler. Hamsterlerde diş formülü 1-0-0-3=16 olup bu dişler sadece çene önündeki kesici dişler ve arka kısımda yer alan azı dişlerinden ibarettir.

Araştırmacılar tarafından hamsterlerin deney hayvanı olarak tercih edilmelerinin çeşitli nedenleri vardır. Parazit, virus, insan tümörleri ve bakterilere toleranslı olması, insan dâhil diğer canlılara göre tümör aşılama açısından immünolojik anlamda avantaj sağlayan yanak keselerine sahip olması bu nedenlerin başında gelir. Hamsterler için en uygun ortam sıcaklığı 20-24 °C derece, nispi nem %50-60 arasında bir orana sahip olmalıdır. Çoğu gerbil türünde de olduğu gibi noktürnal hayvanlar olan hamsterler, gerbillerden farklı olarak doğada yalnız yaşama özelliğine sahiptirler. Hamsterlerin beslenmesinde genel olarak tohumlar, dut, çilek, böğürtlen gibi küçük ve sulu meyveler kullanılmaktadır. Enerji kaynakları başta %30-35 oranında nişasta içeriği olan besin maddeleridir. Aynı besin maddesi içinde ayrıca %18 protein, %3,7 yağ ve %8 oranında sellüloz bulunmalıdır. Besin maddelerinin yanı sıra hamsterlerde kilogram vücut ağırlığı başına 100 mL içme suyu verilmelidir.

Tavşan

Yeryüzünde yarı kurak bölgelerden subtropikal alanlara kadar geniş bir doğal yayılış gösteren tavşanların çok çeşitli cinsleri vardır. Doğduklarında gözleri kapalı, kulakları yapışık ve çok az miktarda tüyleri bulunur. Ön ayaklarında 5, arka ayaklarında ise 4 parmak bulunan tavşanların üst dudakları yarıktır.

Tavşanlarda 2 çeşit dışkı bulunur. “Caecotroph” adı verilen ve yumuşak olan dışkı körbağırsak dışkısı- dır. Bu dışkı özellikle B vitamini gereksiniminin karşılanması amacıyla hayvan tarafından tekrar yenir. Sert nitelikte olan dışkı ise normal bağırsak dışkısıdır ve hayvan tarafından tekrar tüketilmez. Tavşanların en alışılagelmiş hareketi burunlarını oynatmasıdır. Tavşanlarda yeni doğan yavruların cinsiyet ayrımı kolaylıkla yapılabilir. Tavşanlarda düzenli bir östrus periyodu yoktur.

Yavrular 20 günlük olduklarından itibaren anne sütü dışında tamamen katı yemleri de yiyebilirler. 1,5-2 aylık olan tavşan yavruları artık sütten kesilirler.

Tavşanlar laboratuvarlarda sık kullanılan deney hayvanlarındandır. Arteriosklerosis araştırmaları, yaşlanma çalışmaları, hormon, immünoloji, toksikoloji araştırmaları, tümör ve yüksek tansiyon çalışmaları için çoğunlukla tavşanlar tercih edilir. Tavşanlar için laboratuvarda ortamında en uygun sıcaklık 15-20 °C olmalıdır. Laboratuvar amaçlı olarak 50-60 hayvanlık üniteler uygundur. Tabanı ve yan duvarları ayrılmış büyük hacimli fakat yüzey alanı geniş bir oda ünite olarak düşünülebilir. Tavşanlarda çiftleştirme yapılacağı zaman 6 ila 9 aylık damızlık duruma gelmiş 1 erkek tavşanın yanına 10-12 adet dişi tavşan koyulmalıdır.

Doğada yaşayan tavşanlar yeşil bitkisel materyalleri besin kaynağı olarak tüketirler. Taze otlar, yonca, burçak, lahana, marul ve benzeri yiyecekler tavşanlar için uygun besin maddeleridir