Ünite 6: Yük Elleçleme Operasyonları ve Operasyon Verimliliği

Temel Liman Operasyonları

Tüm terminal türlerinde ayrım yapılmaksızın limanlardaki operasyonlar 5 ana gruba ayrılabilir:

1. Gemi Operasyonları: Gemi operasyonlarından önceki ünitelerde bahsedilmiştir. Ana hatları ile limana hizmet almak için uğrak yapan gemilere yönelik operasyonlardır. Geminin demirlemesi, rıhtıma yanaşması, rıhtımdan ayrılması, liman baseni ve gemi manevra alanlarındaki operasyonlar gemi operasyonları dahilindedir.
2. Rıhtım Operasyonları: Rıhtım/iskeleye yanaşmış olan gemiye yükün yüklenmesi/boşaltılmasına yönelik operasyonları içerir.
3. İç Taşıma Operasyonları: Gemiden aprona indirilen yükün depolama sahalarına veya yükün depolama sahasından gemiye yüklenmek üzere aprona aktarılmasına yönelik operasyonlardır.
4. Depolama Operasyonları: Gemiden tahliye edilen ya da liman kapısından gemiye yüklenmek üzere giren yükün liman sahasında geçici depolanmasına yönelik tüm operasyonları kapsar.
5. Kapı Operasyonları: Yükün ya da yolcunun liman sahasına giriş/çıkışlarının kayıt altına alınması, yüke ilişkin bilgilerin toplanması, yükaraç-sürücü ile ilgili evrakların kontrol edilmesi işlemlerini içerir.

Liman İçi Temel Yük Akışları

Tüm terminal türlerine ilişkin:

• Terminale kara ve deniz alanından ulaşan kara ve deniz taşıtlarının limana varış süreçleri (Kitabın 129. sayfadaki Şekil 6.2’de gösterildiği gibi)
• Gemilere yüklenen yüklerin liman içi süreçleri (Kitabın 129. sayfadaki Şekil 6.3’de gösterildiği gibi)
• Gemilerden boşaltılan yüklerin liman içi süreçleri (Kitabın 129. sayfadaki Şekil 6.4’de gösterildiği gibi)
• Transit yüklerin liman içi süreçleri (Kitabın 129. sayfadaki Şekil 6.5’de gösterildiği gibi) şekiller ile gösterilmiştir.

Liman sahasına kara tarafından gelen yükler ihracat amaçlı, ülke içindeki başka bir limana taşıma amaçlı (kabotaj) ve transit taşımacılık kapsamında gemilere yüklenebilir. Kapıdan giriş yapan yükün birçok süreçten geçerek gemiye yüklenme ihtimali bulunmaktadır:

Kapı + Apron (Supalan): Yükün limanda hiçbir işlemden geçmeden doğrudan aprona götürülüp gemiye yüklenmesi işlemdir.

Kapı + Ambar/Sundurma/CFS + Apron : Yükün kapıdan geçtikten sonra liman ambarında ya da konteyner yük istasyonunda (Container Freight Station-CFS) işlem gördükten sonra gemiye yüklenmesidir. Bu istasyonlarda müşteri taleplerine bağlı olarak, benzer yöne giden yüklerin gruplandırılması (konsolidasyon), ayrıştırılması (de-konsolidasyon), etiketlenmesi, barkotlanması, konteyner içinin doldurulması ya da boşaltılması, yükün ıslanmadan işlem görmesi (sundurma) gibi katma değerli ve limana ilave gelir sağlayıcı hizmetler verilmektedir.

Kapı + Ambar/Sundurma/CFS + Depolama + Apron : Yük istasyonlarında işlem gören yükün depolanarak gemiye yüklenmesidir.

Kapı + Depolama + Apron: Yükün doğrudan depolama sahasına alınarak yüklenmesidir.

Liman sahasına deniz tarafından gelen yükler ithalat amaçlı, ülke içindeki başka bir limandan aktarma amaçlı (kabotaj) ve transit taşımacılık kapsamında gemiden boşaltılabilir. Gemiden boşaltılan yükün birçok süreçten geçerek liman dışına çıkarılma ihtimali bulunur:

Apron + Kapı (Supalan): Yükün gemiden boşaltıldıktan sonra doğrudan liman sahası dışına çıkarılmasıdır. Tehlikeli yüklerde bu uygulama bir zorunluluk olsa da normal şartlarda supalan operasyonlarda sahil vincinin liman sahasının dışından gelecek olan çekici ve kamyonlar ile düzenli beslenememesi durumunda rıhtım operasyonlarının planlanandan uzun sürmesi riski vardır.

Apron + Ambar/Sundurma/CFS + Kapı : Gemiden boşaltılan yükün çeşitli katma değerli hizmetleri (yük ayrıştırma, ambalajlama, kolileme, çuvallama, iç boşaltım vb.) aldıktan sonra liman dışına çıkartılmasıdır.

Apron + Depolama + Ambar/Sundurma/CFS + Kapı: Yükün gemiden boşaltıldıktan sonra bir süre depolanması, ambar/sundurma CFS istasyonlarında işlem görmesi ve sonrasında liman sahasından çıkarılmasıdır.

Apron + Depolama + Kapı: Yükün gemiden boşaltıldıktan sonra depolanması, daha sonra liman sahasının dışına çıkarılmasıdır.

Deniz yolu transit yükleri ya da deniz yolu aktarma yükleri (Transshipment), bir ülkeden başka bir ülkeye giden, fakat 3. bir ülkenin limanlarında başka bir gemiye aktarılmak durumunda kalan yüklerdir. Bu yükler, limanlarda yüklenen ve boşaltılan diğer yüklerden farklı olarak liman sahası dışına çıkarılmaz.

Terminal Bazında Operasyon Farklılıkları ve Katma Değerli Hizmetler

Sıvı Dökme Yük Terminalleri

Sıvı dökme yük terminallerinin temel görevi, limanda elleçlenen sıvı yükün limana geldiği andaki ürün kalitesinde herhangi bir değişiklik olmadan elleçlenmesi, depolanması ve sevkiyatının sağlanmasıdır. Sıvı yük terminallerinde elleçlenen yük türleri farklılık gösterir. Sıvı kimyasal madde limana geldikten sonra, gemiden tahliyesi iki şekilde yapılabilir. Yük, müşteri talebine bağlı olarak ya doğrudan liman sahasının dışına çıkarılır (supalan) ya da liman sahasında veya yakın bölgesinde bulunan kimyasal depolama tanklarına sevk edilerek depolanır. Ürün depolanacak ise öncelikle ürüne uygun tank rezervasyonu yapılır. Eğer ürün normal kimyasallardan farklı bir teknolojiyle depolanması gereken bir ürün ise tank (mümkünse) ürüne uygun hâle getirilir.

Kuru Dökme Yük Terminalleri

Kuru dökme yük terminallerinde ağırlıklı olarak taneli ve parçalı yüklerin elleçlenir. Bu terminallerde yükün doğası gereği emici sistemler ve yürüyen bant sistemleri gibi kesintisiz aktarıcı sistemlerle yükleme/ boşaltma yapılabileceği gibi sahil vinçleri de kullanılabilir.

Genel Yük Terminalleri

Ağırlıklı olarak parça eşyaların elleçlendiği genel yük terminallerinde, liman içi yük akışları ana hatlarıyla gerçekleşir. Ancak bu terminallerde elleçlenen yükün niteliği gereği ataşman kullanımı, kapalı depolama alanları, antrepo hizmetleri ve yüke verilen katma değerli hizmetler (etiketleme, barkotlama, ambalajlama, birimleştirme (unitization), paketleme vb.) önem kazanır.

Konteyner Terminalleri

Konteyner terminal işletmeciliği, çok fazla konteyner çeşidinin olması, konteyner tipine göre operasyon kısıtlarının olması, armatörün hız beklentisi, yüksek verimlilik baskıları, yüksek istifleme miktarları nedeniyle oldukça karmaşık bir operasyon sistemine sahiptir.

Gemiye yüklenecek konteyner ihraç, transit ya da kabotaj rejimlerinden birisine tabi olabilir. Konteyner taşımacılık sistemi içinde yükleme yapılırken konteynerin olası birçok akışı olabilir. Bu akışların en fazla kullanılanları aşağıdaki gibidir (Kitabın 134. Sayfasındaki Şekil 6.6’da gösterildiği gibi):

Dolu konteyner yükleme akışları:

• Fabrika + Kapı + Apron (Supalan)
• Fabrika + Kapı + Dolu konteyner istif sahası + Apron
• (Liman içindeki) Boş konteyner istif sahası + CFS + Dolu konteyner istif sahası + Apron
• (Liman dışındaki) Boş konteyner istif deposu + Kapı + Boş konteyner istif sahası + CFS + Dolu

Konteyner istif sahası + Apron Boş konteyner yükleme akışları:

• Boş konteyner istif sahası + Apron
• Boş konteyner istif deposu + Kapı + Boş konteyner istif sahası + Apron
• Fabrika + Kapı + Boş konteyner istif sahası + Apron

Gemiden boşaltılacak konteyner ithal, transit ya da kabotaj rejimlerinden birisine sahip olabilir. Konteyner taşımacılık sistemi içinde boşaltma yapıldıktan sonra konteynerin olası birçok akışı olabilir. Bu akışların en fazla kullanılanları aşağıdaki gibidir (Kitabın 134. Sayfasındaki Şekil 6.7’de gösterildiği gibi):

Dolu konteyner boşaltma akışları:

• Apron + Kapı (Supalan) + Fabrika
• Apron + Dolu konteyner istif sahası + Kapı + Fabrika
• Apron + Dolu konteyner istif sahası + CFS + Boş konteyner istif sahası
• Apron + Dolu konteyner istif sahası + CFS + Boş konteyner istif sahası + Kapı + Boş konteyner istif deposu

Boş konteyner yükleme akışları:

• Apron + Boş konteyner istif sahası
• Apron + Boş konteyner istif sahası + Kapı + Fabrika
• Apron + Boş konteyner istif sahası + Kapı + Boş konteyner istif deposu

Konteyner terminallerinde, konteyner taşımacılığının bir gereği olarak transit yük elleçlemesi oldukça yaygındır. Transit yük süreci kitabın 136. sayfasındaki Şekil 6.8’de gösterilmiştir. Ana gemiden (mother ship) boşaltılan transit konteyner ya transit konteyner istif sahasında bir süre bekletilip ya da doğrudan besleme gemiye (feeder ship) yüklenmekte, bu işlemin tersi de olabilmektedir.

Tekerlekli Yük Terminalleri

Tekerlekli yük terminallerinde operasyonların temelini “insan/çalışan organizasyonu” oluşturur. Araçlar gemiden indirildikten sonra ya da gemiye bindirilmeden önce geniş otopark alanlarına ihtiyaç duyulabilir Bu terminallerde ayrıca bir dorse üzerine yerleştirilmiş büyük ve ağır yüklerin gemilere yüklendiği ya da gemilerden indirildiği özel operasyonlar da gerçekleştirilebilir. Bu operasyonlarda bir çekici vasıtasıyla gemiye bindirilen ağır yük, dorse üzerinde gemi güvertesine sabitlenir. Bu yükler varış limanında yine bir çekici vasıtasıyla gemiden indirilir.

Yolcu Terminalleri

Ana hatlarıyla yolcu terminallerindeki operasyonlar gemiye yolcunun binme operasyonları (Embarkation) ve inme operasyonları (Disembarkation) olarak iki ana gruba ayrılabilir. Yolcular gemiye binerken önce liman sahasına gelir, güvenlik süreçlerinden geçerek terminal binasına gider, kayıt ve bagaj işlemlerini (Check in) tamamlar, sonrasında bekleme salonlarında gemiye biniş saati bekler. Bu noktada yolcunun niteliğine ve satın alınan hizmetin düzeyine göre bekleme yapılan alanların kalite standartları (CIP, VIP vb.) farklılık gösterebilir. Eğer uluslararası bir güzergah söz konusu ise pasaport kontrolü de terminal binası içinde gerçekleşir.

Liman Operasyonlarının Verimlilik Ölçümü

Verimlilik ölçümleri operasyon maliyetleriyle doğrudan ilgili olduğundan işletmeciler için kritik bir öneme sahiptir. Liman işletmeciliğinde kaynakların faydalı kullanılması ve operasyonların en uygun (optimal) şekilde yönetilmesi liman planlamasının en önemli iki temel amacıdır. Verimliliğin takip edilmesi ve ölçülmesi için birçok yol olmasına rağmen, terminal operatörlerinin hesaplamaya ihtiyaç duyduğu yedi temel verimlilik ölçümünden bahsedilebilir:

• Gemi Verimliliği: Belli bir zaman diliminde gemiye verilen hizmetle ilgili olan ölçümlerdir.
• Vinç Verimliliği: Vinç verimliliği net değer ve tonaj olarak ifade edilen ve her bir vinç için hesaplanan bir ölçümdür.
• Rıhtım Verimliliği: Rıhtım ve terminalde hizmet üretimi ilişkisini tanımlar. Birim zaman diliminde rıhtımın tamamı veya rıhtımın her bir metresi için ölçümler kullanılabilir.
• Terminal Saha Verimliliği: Rıhtım verimliliği ölçümleriyle benzerdir. Bu kez terminal sahası ile elleçlenen yük arasındaki oran aranır.
• Ekipman Verimliliği: Bir çalışma saatinde elleçlenen yük miktarı/sayısının her bir vinç için ölçümüdür.
• İş Gücü Verimliliği: Limanda çalışan personelin verimliliği ile ilgilidir. Belli bir zaman periyodunda iş gücünün izlenmesi ve her iş gücünün saat başı verimlilik oranının ölçülmesini kapsar.
• Maliyet Etkinliği: Belirli bir zaman diliminde (hafta, ay, yıl vb.) elleçleme maliyetlerinin belirlenmesidir.

Kitabınızın 138. sayfasında yer alan Tablo 6.1’de bir terminalde yer alan temel unsurlarla ilgili ölçümler yer almaktadır. Terminallerde performans ölçümü konusuna “hizmet süreleri” kapsamında da bakılabilir. Kitabınızın 138. sayfasında yer alan Şekil 6.9’da tanımlanan süreler her tür yük terminaline uyarlanabilir. geminin limana gelmesi ve rıhtıma yanaşması arasındaki süre “yanaşma öncesi geçen süre” olarak adlandırılmaktadır. Operasyonun başlaması ve operasyonun tamamlanması arasındaki süre ise “operasyon zamanı” olarak tanımlanmaktadır. Geminin rıhtıma yanaşması ve geminin rıhtımdan ayrılması arasında geçen zaman geminin “rıhtımda geçirdiği süre” olarak adlandırılır. Son olarak geminin liman sahasına girmesi ile başlayan ve liman sahasından ayrılması ile sona eren süre ise “limanda geçen süre” ya da “liman zamanı” olarak adlandırılabilir (Kitabınızın 138. sayfasında yer alan Şekil 6.9’da gösterildiği gibi)