Ünite 2: Limanlarda Verilen Hizmetler

Giriş

Limanlar hizmet üreten işletmelerdir. Verilen hizmetlerin kapsamı ve niteliği, liman kullanıcılarının istek ve beklentilerine göre belirlenir. Limanlarda verilen barınma ve yük elleçleme gibi hizmetler, bir limanda olması gereken temel hizmetlerdir. Ancak bir liman için sadece temel hizmetleri sunmak, günümüz rekabet koşullarında sürdürülebilirlik açısından yeterli değildir.

Limanların verdiği hizmetler birçok açıdan sınıflandırılabilir. Ancak en işlevsel sınıflandırma yüke ve gemilere verilen hizmetlere göre yapılan bir sınıflandırma olacaktır. Bu bölümde, liman hizmetlerine geçilmeden önce deniz taşımacılığında ve limanlarda hizmet sunum yapısı anlatılmıştır.

Deniz Taşımacılığı ve Limanlarda Hizmet Sunum Yapısı

Deniz taşımacılığı en temel düzeyde düzenli ve düzensiz taşımacılık olarak sınıflandırılabilir. Düzenli hat taşımacılığı tarifeli (liner), düzensiz hat taşımacılığı ise tarifesiz (tramp) taşımacılık olarak da adlandırılır.

Düzenli hat deniz taşımacılığında gemiler, belirli bir sefer programı dâhilinde (Schedule) önceden belirlenmiş ve ilan edilmiş limanlara, yine önceden belirlenmiş ve ilan edilmiş zamanlarda periyodik olarak uğrak yapar. Düzenli hat taşımacılığında sefer süresi, geminin kalkış zamanı ve deniz navlunu (ücreti) önceden bellidir.

Armatör sadece belirli bir rota üzerinde düzenli yük akışı olması durumunda bu taşımacılık tipini tercih eder. Armatör gemisini düzenli bir hatta tahsis ettiyse, gemi boş da olsa dolu da olsa ilan ettiği günde ilan ettiği limana uğrar. Bu durum yükletenler ve taşıtanlar açısından önemli avantajlar sağlar. Yükletenler ve taşıtanlar, yüklemelerini (ve üretimlerini) bu sefer programlarına göre düzenler. Yolcu gemileri, konteyner, Ro-Ro, şehir hatları düzenli deniz taşımacılığına örnek olarak gösterilebilir.

Düzensiz deniz taşımacılığında ise belirli bir sefer programı söz konusu değildir. Bu tip taşımalarda dünyanın herhangi bir limanında yükleme yapan bir geminin, tahliye limanında yükünü boşalttıktan sonra gideceği bir sonraki liman, gemi kiracısı ile yapılan “gemi kiralama sözleşmesiyle” (Charter Party) belirlenir. Bu nedenle düzensiz hat taşımacılığı yapan gemiler sürekli olarak dünyanın farklı limanlarına sefer yapar.

Bu iki hizmet yapısının liman işletmeciliği açısından bazı sonuçları vardır. Düzenli hatlara hizmet veren gemilerin limanlara olan talep yapısı ile düzensiz hat gemilerinin talep yapıları farklıdır.

Düzenli hatlara taşıma yaptıran taşıtanlar ve yükletenler genellikle doğrudan limanlarla temasa geçmemekte, bir aracı (lojistik hizmet sağlayıcılar) kullanmaktadır. Alternatif olarak taşıtanlar doğrudan taşıyanlar veya acenteleri ile de temasa geçebilmekte, bir lojistik hizmet sağlayıcı (Freight Forwarder) kullanmayabilmektedir. Ancak bazen istisnalar oluşabilir.

Lojistik Hizmet Sağlayıcısı (Freight Forwarder, nakliye müteahhidi, taşıma işleri komisyoncusu) bütün taşıma türlerinin kullanarak sevkiyat, dağıtım, depolama, gümrükleme ve sigorta hizmetlerini gerçekleştiren ve anahtar teslim lojistik hizmeti veren organizatör kuruluşlardır. Forvarder işletmelerinin temel misyonu, yükletenlerden teslim aldığı eşyayı en kısa sürede, en güvenli ve ekonomik şekilde istenilen varış noktasında alıcılara teslim etmektir.

Düzensiz hatlarda taşıtanlar ve yükletenler genellikle limanın hinter-landında üretim yapan, ürettikleri malları deniz yoluyla ihraç eden ya da ham madde ihtiyaçlarını gemi kiralayarak deniz yolu ile karşılayan işletmelerdir. Taşıtanlar ihtiyaç duydukları takdirde gemi kiralayarak yüklerini taşıtmakladır. Ancak gemi kiralamak çok farklı bir uzmanlık gerektiren bir iş dalıdır.

Üretim işletmeleri kendi üretim işlerinde uzman oldukları için çok farklı bir uzmanlık gerektiren deniz taşımacılığı konusunda genellikle bilgi sahibi değillerdir. Bu nedenle genellikle gemi kiralama işlemlerinde gemi brokerlerinden hizmet alırlar ve gemi brokerleri armatör ve gemi kiracısı (taşıtan) arasında gemi kira sözleşmelerinin düzenlenmesinde aracı olarak yer alır.

Düzensiz hatlarda, düzenli hatlarda olduğu gibi liman işlemlerinde armatör tarafından yetkilendirilmiş gemi acentesi kullanımı yaygındır. Ancak taşıtanlar, gemi kiracısı olduklarında ya da limandan depo/antrepo gibi hizmetleri talep ettiklerinde doğrudan liman kullanıcısı olurlar.

Gemi Brokeri, taşıtanla taşıyanı buluşturan, yüke gemi ya da gemiye yük bulan, bu hizmeti karşılığında toplam navlun bedeli üzerinden bir komisyon (%3 gibi) alan profesyonel kişi veya kuruluşlardır.

Liman Hizmetleri

Limanlarda verilen hizmetler yüklere ve gemilere verilen hizmetler olarak iki ana gruba ayrılır. Bu hizmetler de kendi içinde temel, destekleyici ve zenginleştirici hizmetler olarak üç gruba ayrılır. Bu hizmetler yük ve gemi ilgililerine de verilmektedir.

Yük ve ilgililerine yönelik hizmetler şunlardır:

• Temel Hizmetler
  • Yükleme
  • Boşaltma
  • İstifleme
  • Yük Aktarma
  • Limbo
  • Puantaj
  • Tartım
  • Geçici Depolama
  • İç Nakliye
  • Güvenlik hizmetleri
• Destekleyici hizmetler
  • Antrepo Hizmeti
  • Tehlikeli Yük Elleçleme
  • Ekipman ve Araç Kiralama
  • Konteyner İç Dolum
  • Konteyner İç Boşaltım
  • Konteyner İçi Hizmetler
  • Konteyner Yıkama
  • Konteyner Süpürme
  • Soğutmalı Konteyner Enerji ve İzleme Hizmeti
• Zenginleştirici (katma değer yaratıcı) hizmetler
  • Ofis Hizmeti
  • Ulaşım
  • İaşe Hizmetleri
  • Ara Nakliye
  • Bilgi ve İletişim
  • Yük Birleştirme
  • Yük Ayrıştırma
  • Yük Bağlama
  • Yük Sabitleme
  • Ambalajlama
  • Paketleme
  • Etiketleme
  • Barkotlama
  • İlaçlama
  • Muayene/Tam Tespit
  • Konteyner Tamir ve Bakım
  • Konteyner Takip
  • Otopark

Gemi ve ilgililerine yönelik hizmetler de şunlardır:

• Temel hizmetler
  • Kılavuzluk
  • Römorkaj
  • Palamar
  • Barınma
  • Yükleme
  • Boşaltma
  • İstifleme
  • Limbo
  • Ambar Kapağı Açma/ Kapama
  • Atık Alımı
• Destekleyici hizmetler
  • Tedarik Hizmetleri
  • Bakım, Onarım
  • Güvenlik Hizmetleri
• Zenginleştirici (katma değer yaratıcı) hizmetler
  • Ofis Hizmeti
  • İaşe Hizmeti
  • Enerji Tedariki
  • İletişim
  • Otopark

Yüklere Verilen Hizmetler

Yüke Verilen Temel Hizmetler

• Yükleme: Yükün limandaki depolama alanından (ya da kapıdan) getirilerek (yük elleçleme ekipmanları vasıtasıyla) gemiye yüklenmesidir. Yükün gemiye yüklenmesi ile taşıma biçimi de değişikliğe uğrar (Kara yolundan deniz yoluna gibi).
• Boşaltma: Gemi ambarında, güvertesinde veya tanklarındaki yükün liman elleçleme ekipmanları vasıtasıyla rıhtıma, iskeleye veya iskele üzerinde başka bir taşıma aracına (kamyon, terminal çekicileri veya vagon) veya diğer taşıma biçimlerine (boru hattı, konveyör bantları) aktarılması işlemidir.
• İstifleme: Yüklerin (özellikle genel kargo ve konteyner) gemi ambarında ve/veya depolama alanlarında düzenli bir şekilde yerleştirilmesi işlemidir.
• Yük Aktarma (Shifting): Bir gemideki eşyanın (aynı gemi ambarı içinde, diğer ambara veya gemi güverteleri arasında) gemiden indirilmeksizin yer değiştirilmesini ifade eder.
• Limbo: Bir gemideki yükün başka bir gemiye veya deniz aracına (mavna gibi) aktarılması işlemidir.
• Puantaj: Yükleme veya tahliye işlemlerine nezaret ederek, yükleme veya tahliyesi yapılan eşya miktarının kayıt altına alınmasıdır.
• Tartım: Limanda işlem gören yüklere verilen kantar hizmetidir.
• Geçici Depolama (Ardiye Hizmetleri): Tahliyesi yapılan yüklerin sahipleri tarafından teslim alınmasına veya gemiye yüklenecek yüklerin yüklenmesine kadar liman işletmesinin sorumluluğu altında açık veya kapalı alanlarda muhafaza edilmesi işlemidir.
• İç Nakliye: Gemiden tahliye edilen yükün depolara (geçici depolama alanlarına veya antrepolara) veya gemiye yüklenecek yüklerin depolardan çeşitli vasıtalarla (terminal çekicileri, kamyon veya vagonlarla) taşınması işlemidir.
• Güvenlik Hizmetleri: 1 Temmuz 2004 tarihinden itibaren dünya genelinde deniz yoluyla olabilecek güvenlik tehditlerinin önlenmesi karşı uluslararası sefer yapan gemiler ile bu gemilere hizmet veren liman tesisleri gerekli güvenlik tedbirlerini almak durumundadır. Limanlarda alınan bu tedbirler güvenlik hizmetleri olarak değerlendirilir.

Yüke Verilen Destekleyici Hizmetler

• Antrepo Hizmeti: İthal edilen yükler, yurt içine girişinden önce ilgili gümrük mevzuatı gereğince bazı gümrük işlemlerine tabidirler. Bu işlemlerin yerine getirilmesinin belli bir süre alması ya da ithalatçıların yükü hemen millîleştirmek istememesi gibi nedenlerle bu yüklerin depolarda bekletilmesi gerekebilir. Ağırlıklı olarak ithal yüklerin bu şekilde muhafaza edildikleri yerlere antrepo adı verilir.
• Tehlikeli Yüklerin Elleçlenmesi: Liman alanında veya çevresinde emniyet ve çevre korumasının sağlanması amacıyla tehlikeli yüklerin liman alanlarına girişi, elleçlenmesi ve depolanması sırasında ilgili tüm kural ve tavsiyelere uyulması ve önlemlerin alınması gerekir.
• Ekipman veya Araç Kiralanması: Limanda elleçlenen yükler her zaman standart biçimlerde olan yükler olmayabilir. Bu durumda yüklerin elleçlenmesini kolaylaştırmak üzere bazı araç veya ekipman ihtiyacı olabilir.
• Konteynere Yönelik Hizmetler: Konteynere yönelik hizmetler doğal olarak sadece konteyner terminallerinde verilir. Bu hizmetler çok çeşitlidir. Konteyner içlerindeki yüklerin boşaltılması (iç boşaltma), yüklerin konteyner içine yüklenmesi (iç dolum), yükün konteyner içinde bağlanması, sabitlenmesi, yükleme öncesi konteynerlerin süpürülmesi, yıkanması, soğutmalı konteyner gibi özel konteynerlere elektrik verilmesi gibi hizmetler konteyner terminalleri tarafından verilen destekleyici hizmetler olarak tanımlanabilir.

Yüke Verilen Zenginleştirici (Katma Değer Yaratıcı) Hizmetler

Dünya Bankasına göre katma değer yaratıcı hizmetlerin sunulması pazarları genişletmekte, taşıma maliyetlerini düşürmekte ve verilen hizmette değer yaratmaktadır. Müşteri memnuniyeti ve rekabetçi üstünlüğün sağlanması noktasında müşteri odaklı, katma değer yaratıcı hizmetlerin sunumu önemlidir.

Yük ilgililerinin liman içinde yüklerine ilişkin işlemleri takip etmelerine ve yönetmelerine yönelik ofis imkânı verilmesi, ulaşımlarının sağlanması, bu kişilere yönelik iaşe (yiyecek, içecek imkânı) hizmetlerinin verilmesi katma değerli hizmetlere örnek olarak verilebilir. Yüklerin liman sahasından nihai varış noktalarına veya ard bölgelerden liman sahasına ulaştırılmasının sağlanması ara nakliye hizmeti olarak tanımlanır. Liman sahalarında yüklerin birleştirilmesi (consolidation), yüklerin ayrıştırılması (deconsolidation), yüklerin bağlanması (lashing), yüklerin sabitlenmesi (dunnage), ambalajlanması, paketlenmesi, etiketlenmesi, barkotlanması, ilaçlanması, muayene ve tam tespit hizmetinin verilmesi, araçlara yönelik otopark imkânının sağlanması katma değer yaratıcı hizmetler arasındadır.

Gemilere Verilen Hizmetler

Gemilere Verilen Temel Hizmetler

• Kılavuzluk (Pilotaj) Hizmeti: Kılavuzluk hizmeti bu hizmetin görülmesi gerekli sularda (liman, kanal gibi) o yerin tüm özelliklerini ve şartlarını dikkate alarak seyir, manevra, demirleme, aborda (yanaşma) ve avara (kalkış) gibi hizmetleri kapsayan gemiyi güvenle yönetme işidir.
• Römorkaj Hizmeti: Römorkörün temel amacı manevra veya hareket yeteneği sınırlı olan deniz araçlarını çekmek veya itmek yolu ile yardım etmektir. Römorkaj hizmeti geminin rıhtıma aborda ve avara olması sırasında geminin manevrasına yardımcı olmak maksadıyla inşa edilmiş römorkör gemileri tarafından sağlanmaktadır. Kılavuzluk ve römorkaj hizmeti, kılavuz kaptanın gemiye çıkması ve römorkörün gemi yanına varması ile başlar ve kılavuz kaptanın ve römorkörün gemiden ayrılması ile biter.
• Palamar Hizmeti: Palamar hizmeti gemilerin limana bağlanması ve çözülmesi işlemini kapsar. Palamar hizmetleri ile rıhtıma yanaşmış olan gemi halatlarının babalara volta edilmesi (bağlanması), yeri belirlenmiş yanaşma yerinin markalanması (işaretlenmesi) ve bunun manevra sırasında pilota rapor edilmesi işlemleri yapılır.
• Barınma Hizmeti: Gemilerin kötü hava koşullarından korunmasını sağlamak amacıyla geminin limandaki rıhtım veya iskeledeki yanaşma yerlerine, liman sahasındaki şamandıralara bağlanmak suretiyle veya demir sahasına demirleyerek barınmasını kapsayan hizmettir.
• Yükleme ve Boşaltma: Bu hizmet yükün gemiye yüklenmesi ve gemiden alınmasını içeren temel liman hizmetidir. Hem yüke hem de gemiye verilen bir hizmet olarak değerlendirilebilir.
• İstifleme: Yüklerin (özellikle genel kargo, konteyner gibi) gemi ambarına veya depolama alanlarına düzenli bir şekilde yerleştirilmesi işlemidir. Hem yüke hem de gemiye verilen bir hizmet olarak değerlendirilebilir.
• Limbo: Gemiden gemiye yük aktarma işlemidir. Hem yüke hem de gemiye verilen bir hizmet olarak değerlendirilebilir.
• Ambar Kapağı Açma ve Kapama: Konteyner gemileri yüklerini hem ambarlarında hem de ambar kapağının konmasından sonra güvertelerinde taşır. Bu yüzden tahliye öncesi ambar kapaklarının gemiden alınıp, iskele veya rıhtım üzerine konması, tahliye ve yükleme sonrası ambarın yeniden kapatılması gerekir. Bu işlem limanlar tarafından hizmet olarak verilir.
• Gemiden Atık Alımı: Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesine ait Uluslararası Sözleşme (MARPOL 73/78) gereğince gemilerin normal faaliyetlerinden kaynaklanan atıklarının liman işletmesi tarafından alınması işlemidir.

Gemilere Verilen Destekleyici Hizmetler

• Tedarik Hizmetleri: Liman işletmesinden talep edilmesi durumunda gemilere çeşitli tedarik (yakıt, tatlı su, kumanya, malzeme gibi) hizmetleri verilir.
• Bakım ve Onarım Hizmetleri: Geminin talep etmesi durumunda gemilerin ve ekipmanların gerekli bakım ve onarımları liman sahasında yapılabilir.
• Güvenlik Hizmetleri: Uluslararası Gemi ve Liman Tesisi Güvenlik Kodu (ISPS) gereğince liman işletmeleri tarafından alınan tedbir ve uygulamalardan gemiler de yararlanmaktadır.

Gemilere Verilen Zenginleştirici (Katma Değer Yaratıcı) Hizmetler

Gemi ilgililerinin gemi operasyonlarını takip etmelerini ve yönetmelerini kolaylaştırmak üzere ofis imkânı sunulması, buralarda görev alacaklara iaşe (yiyecek, içecek imkânı) imkânın sunulması, ayrıca gemilere sahilden enerji tedariki (cold ironing) ve iletişim imkânları verilmesi gemilere verilen katma değer yaratıcı hizmetler olarak değerlendirilebilir.