Ünite 6: Lobicilikte Temel Aktörler Olarak Baskı Grupları

Baskı Grubu Tanımları

Baskı grupları da, siyasal partiler gibi siyasal güç olarak kabul edilmekte, fakat siyasal partilerin tersine iktidarı ele geçirmeyi amaçlamamaktadır. Siyasal partilerin hedefleri tek başlarına ya da diğer partilerle birleşerek iktidara geçmektir, baskı grupları ise iktidar savaşının dışında kalmayı yeğler (Çam, 1987: 217).

Baskı grupları farklı yönleri vurgulanarak tanımlanmaya çalışılmıştır. Tanımlama yapan siyaset bilimciler baskı gruplarını, “toplumdaki çeşitli sosyal güçlerin bilinçli biçimde örgütlenerek, kendi çıkarları doğrultusunda toplumsal çıkarları iktidara iletmesini ve onunla karar verme işlemini paylaşarak kitlenin gerçek iradesini belirleyen ve yönetime meşruluğunu kazandıran çoğulcu gruplar (Akad, 1976: 64)” olarak değerlendirirken, bir diğer tanımda, “siyasal iktidarı etkilemeyi amaçlayan her türlü insan topluluğu, bir baskı grubu (Turan, 1987: 45)” olarak tanımlanmaktadır. Yapılan bir başka tanımda baskı grupları en genel anlamıyla ele alınarak “kamu makamlarının kararlarını, herhangi bir toplum kategorisinin çıkarlarına ya da düşüncelerine uygun hâle sokmak için girişilen savaşlar (Meynaud, 1975: 5)” şeklinde ele alınmaktadır. Benzer yönde bir başka tanımda baskı gruplarının “toplumun yönetimi konusunda siyasi iktidarı bizzat elde etmek yerine, siyasi iktidar, siyasi partiler ve kamuoyu üzerinde dolaylı veya dolaysız, gizli ya da açık baskı kurabilen, resmî veya gayri resmî örgütlenmiş siyasi kuvvet (Akçalı, 1991: 124)” olma yönü üzerinde durulmaktadır.

Tüm tanımlar ve unsurlar ışığında genel bir tanım yapıldığında baskı grupl arı ; belirledikleri ortak amaçlar doğrultusunda siyasi iktidarı, devletin çeşitli kademelerindeki yetkilileri, siyasi partileri ve kamuoyunu etkilemeyi hedefleyen, güçlerini gizli ya da açık baskı şeklinde gösteren, resmî ya da gayri resmî şekilde örgütlenmiş, siyasi kuvvet oluşturan kişiler topluluğudur.

Baskı Gruplarının Tarihsel Gelişimi

Baskı gruplarının tarihi hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır. Buna rağmen James Madison günümüzden yaklaşık 200 yıl önce The Federalist dergisinin 10. sayısında üstü kapalı olarak “güçler, büyük toprak sahiplerinin çıkarları, ticari çıkarlar, üretici çıkarları, bireysel çıkarlar ve daha birçok ufak tefek çıkar birbiriyle çarpışarak kendilerine daha faydalı konuların siyasi arenada yer almasına çabalarlar (Henry, 1984: 64)” diyerek, baskı gruplarının Amerika Birleşik Devletleri’ndeki varlığını belirtmiştir.

İşçi birlikleri bir baskı grubu olarak ilk kez İngiltere’de 1834 yılında ‘Trade Union’ adıyla kurulmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ilk büyük grev ise demiryolları çalışanlarının çalışma koşullarını hafifletmek için, demiryolu işçilerinin oluşturduğu baskı grubu tarafından 1887 yılında gerçekleştirilmiştir (Güzeliş, 1964: 31). Tarih içinde, Türkiye’de de zaman zaman güç göstererek amaçlarına ulaşmaya çalışan topluluklar görülmüştür. Özellikle çok partili sisteme geçilmesinin ardından baskı gruplarının etkinliği artmış ve belirgin özellikler kazanmıştır. 19. yüzyılda baskı grupları hakkında kişilerin gözünde olumsuz bir imaj oluşumu söz konusudur. 20. yüzyılda ise “baskı grubu” deyiminin ilk kez 1925 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gazeteciler tarafından kullanılmaya başlandığı görülmektedir.

Mehmet Akad’ın Baskı Grupları Sınıflandırması

Mehmet Akad baskı gruplarını “ideolojik nitelikte”, “sınıflara dayalı” ve “politik nitelikte” olarak sınıflandırmaktadır. İdeolojik nitelikte baskı grupları:

1. Üniversiteler
2. Dinsel örgütler
3. Gençlik örgütleri
4. Diğer düşünce dernekleri

Sınıflara dayalı baskı grupları:

1. Kırsal alanda olanlar (tarımda çalışanları örgütleyen sendikalar, birlikler (işveren sendikaları, ticaret ve sanayi odaları, borsalar)
2. İşçi sendikaları (federasyonlar)

Politik nitelikte baskı grupları:

1. Yürütme ve yasama organları
2. Kamusal yargı organları
3. Bürokrat ve teknokratları örgütleyen meslek kuruluşları

Almond ve Powell’in Baskı Grupları Sınıflandırması

Siyasi iktidara sürekli etki yapmayı amaçlayan örgütlenmiş baskı grupları arasındaki farklılıkları temel alan Almond ve Powell, baskı gruplarını örgütlenmeleri açısından dörde ayırarak sınıflandırmıştır.

1. Anomik baskı grupları
2. Örgütlenmemiş Baskı Grupları Birleşmeye eğilimi olmayan gruplaşmalar
3. Örgütlenmiş Baskı Grupları
4. Kurumsal Baskı Grupları

Duverger ve Schwarzenberg’in Baskı Grupları Sınıflandırması

Duverger ve Schwarzenberg baskı gruplarını amaçlarına, çalışma alanlarına ve yapılarına göre sınıflandırmaktadır.

Amaçlarına göre baskı grupları:

1. Amaçları kısmen baskı kurmak olanlar (Mesleki BG, Fikir ve Düşünce)
2. Amaçları sadece baskı kurmak olanlar

Çalışma alanlarına göre baskı grupları:

1. Özel kesime ilişkin BG
2. Kamu kesimine ilişkin BG

Yapılarına göre baskı grupları:

1. Kitle BG
2. Kadro BG

Baskı Gruplarının Üstlendikleri Görevleri

Bu görevler şu şekilde özetlenebilir:

1. Baskı grupları kendilerinin faaliyet alanları içinde kalan bölgelerdeki kişileri siyasetle ilgili konuda bilinçlendirir, ayrıca kendi üyelerini de eğitir.
2. Yönetimin çeşitli kademelerindeki bürokratlara, memurlara ve genel olarak kamuoyuna enformasyon, kanıt ve istatiki veri sağlar.
3. Karşıt çıkar sahibi grupların baskılarını etkisiz hâle getirir ve benzer çıkarlara, düşüncelere sahip organizasyonlar arasında güç birliği oluşturabilmek için koalisyon kurabilir.
4. Siyasi sistemde önemli etki yaratacak faaliyetler gerçekleştirir, alternatif fikirler ortaya atar ve yönetimdekilerin belki de akıllarına gelmeyecek özgün görüşler sunar.
5. Siyasal kurumlar önünde üyelerin istek, tercih, beklenti ve çıkarları temsil edilir.
6. Üyelerin çıkar, istek, beklenti ve tercihleri ilgili kamu kurumu ve kamuoyuyla paylaşılır, onların da fikir ve istekleri öğrenme amacıyla, çift yönlü yani karşılıklı akış içinde olan bir iletişim ağı kurulur.
7. Siyasal iktidarın gruba karşı takınabileceği olumsuz tutumun grubun lehine çevrilmesi için çabalar.
8. Son olarak farklı konum ve kademedeki devlet görevlilerinin işlerini yürütüş şekli denetim altında tutularak, hali hazırda yaşanan ya da yaşanılması olası aksaklıklar giderilmeye çalışılır.

Baskı Gruplarının Güç Kaynakları

Baskı gruplarının güç kaynakları şu şekildedir:

1. Grubun büyüklüğü,
2. Grubun birliği, bütünlüğü,
3. Grubun coğrafi dağılımı (yerel ya da ulusal olması),
4. Grubun sosyal statüsü,
5. Gruptaki liderlik olgusu,
6. Grubun benimsediği program,
7. Grubun faaliyetlerinin yürütüleceği siyasi ortamın durumu olarak sınıflandırılabilir.

Baskı Grupları Tarafından Etkileme Amaçlı Başvurulan Yöntemler

Baskı gruplarının çıkarlarını gerçekleştirmede yararlanabilecekleri bazı yöntemler şu şekilde özetlenebilir (Ker Dincer, 1998: 34-41):

İkna

Baskı gruplarının en çok kullandığı ve başarı sağladığı birincil baskı yöntemi, ilgilendikleri devlet görevlisini isteklerinin yerindeliğine inandırmak, ikna etmektir.

Üyeleri ve Taraftarları Ele Geçirme

Baskı grupları eğer kendi çabaları ile çıkarları doğrultusunda siyasi karar mekanizmasını etkileyememişlerse başvuracakları başka bir baskı yöntemi doğrudan üyelerini ve taraftarlarını harekete geçirmektir. Eyleme dönük harekete geçmenin iki yolu vardır; doğrudan eylemler ve grevler.

Doğrudan Eylemler

Yasal düzenlemeler çerçevesinde düzenlenen doğrudan eylemler aracılığıyla baskı grupları, siyasal karar mercilerini alacakları kararların etkileri, kararın ilgi alanının genişliği ve kapsayacağı kişilerin tutumları konularında uyarmaktadır.

Grevler ve Boykotlar

Baskı gruplarının üyeleri ve tarafları aracılığıyla gerçekleştirdiği ikinci tür eylem grevler başlığı altında toplanan, boykot ve direnişi de kapsayan, zorlayıcı ve organize hareketlerdir.

Hukuksal ya da Meşru Yol

Benzer çıkarları savunan grupların, parlamentoda taraftar toplayarak kanun koyucuların kendilerini ilgilendiren konuda aldığı karara karşı direnmeleri o işlem hakkında sordurmaları, görüşme açılmasını sağlayarak baskı yapmaları, bu yöntemde başvurulan yollar arasında sıralanabilir.

Medya

Genel olarak medya olarak adlandırılan yazılı, sözlü ve görüntülü iletişim araçlarının istenilen yönde kullanımı etkin bir baskı yöntemi olabilmekte, önemli görevler üstlenmektedir. Medya öncelikli olarak baskı gruplarının fikirlerini topluma duyurmasında etkili olurken, yeri geldiğinde, tehdit unsuru da oluşturmaktadır. Baskı grupları medya aracılığıyla görüşlerine önem vermeyen devlet görevlilerini, hem kendi üyelerine hem de kamuoyunun geneline şikâyet edebilmektedir.

Tehdit

Baskı grupları ikna metoduyla, çeşitli kademelerdeki devlet görevlilerine bilgi sunarak ya da görüşmeler yaparak onları kendi istek ve beklentileri doğrultusunda karar almaya yöneltebilirler. Ancak bazı durumlarda ilgili makamlar karşılarındakilerin isteklerini göz önüne almayabilir. Böyle durumlarda baskı grupları, kendi çıkarlarına uygun kararların alınmadığı yasaların çıkarılmadığı durumlarda tehdit metoduna başvurabilir.

Maddi Çıkarlar

Maddi çıkarlar denilince para, baskı gruplarınca güçlü etki imkânı sağlayan ve birçok kapının açılmasında rol oynayan bir unsur olarak görülmektedir. Baskı grupları da zaman zaman dünyanın pek çok yerinde mali kaynakları ölçüsünde bu metottan yararlanmaktadır. Paranın baskı yöntemi şeklinde kullanılması birincil olarak baskı gruplarına bilgi vermek amacıyla raporlar hazırlama, eylemler düzenleme gibi diğer baskı metotlarının uygulanmasına yardımcı olarak yer alır.