Ünite 5: Lojisitik ve Maliyet Yönetimi

Lojistik ve Maliyet Yönetimi

Yönetim neyin, ne zaman, kimlerle, nasıl yapılacağı/yapıldığı sorularına yanıt olmak üzere; amaçları, işleri, faaliyetleri, kişlileri, üretim faktörlerini planlayan, örgütleyen, yönelten ve kontrol eden temel işletme işlevidir. Yönetim işlevleri, maliyet odaklı bir sistem yaklaşımıyla lojistik faaliyetlere uygulandığında lojistik maliyet yönetimi gerçekleşmektedir.

Maliyet Kavramı

Maliyet, günlük yaşantımızda sık sık karşılaştığımız kavramlardan biridir. Ancak bu kavram bazen yerli yerinde kullanılırken bazen de farklı şeyleri anlatmak için kullanılabilmektedir. İngilizce karşılığı cost.

Maliyetin tanımlanması: Maliyet, yararlanılacak varlık veya hizmeti sağlamak amacıyla elden çıkarılan varlıkların değeri ya da yapılan giderlerin toplamı şeklinde de ifade edilebilir. Varlıklar, işletme faaliyetlerinin yürütülmesinde, işletme işlevlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılan ekonomik değerlerdir.

Maliyet Kavramı ile Harcama, Gider ve Zarar ilişkisi: Harcama bir varlığın edinilmesi, hizmetin sağlanması ya da zararın karşılanması amacıyla para ödeme, para dıflında bir varlık verme, hizmet sunma, borç altına girmedir.

Ticari işletmelerin temel hedeflerinden biri kâr elde etmektir. Kârın kaynağı gelirlerdir. Gelir (hasılat), mal ya da hizmet satışlarından veya diğer işletme faaliyetleri sonucunda elde edilen varlıkların brüt tutarı olarak tanımlanır. Karşılığında herhangi bir şey vermeden gelir elde etme olanağı yoktur. Gelir elde etmek amacıyla elden çıkarılan varlıkların değeri gider adını alır.

Zarar, işletme faaliyetlerinin normal sonucu olmayan, arızî bir harcama veya tüketim olabileceği gibi, bir hesap dönemindeki faaliyetin genel sonucu (gelirler - giderler = kâr veya zarar) olarak da ortaya çıkabilir. (bkz.şekil 5.1 sayfa 113)

Maliyetlerin Sınıflandırılması

• Yatırım ve işletme maliyetleri,

• Üretim çıktısına yüklenme biçimine göre maliyetler,

• Davranış şekline göre maliyetler,

• Faaliyet hacmi ile ilişkisine göre maliyetler,

• Gerçekleşme durumuna göre maliyetler,

• İşletme kararlarında kullanım amacına göre maliyetler,

• İşletme işlevlerine göre maliyetler,

• Gider çeşitlerine göre maliyetler.

Yatırım ve İşletme Maliyetleri

İşletmelerin faaliyet merkezlerinin konumlandırılacağı yerin seçilmesi (depo, idari ofis, araç parkı, vb.), faaliyetlerde kullanılacak tesis ve araçların belirlenmesi (taşıma bandı, forklift, araç takip sistemi, vb.) organizasyon ve faaliyetlerle ilgili yetki ve izinlerin alınmas› (patent, ruhsat, vb.) yatırım kapsamında yatırım maliyetleri olarak ele alınabilir.

Mamul üreten işletmelerde, üretim maliyetini oluşturan giderlerin doğal ayrımı şöyledir;

• Direkt ilk madde ve malzeme giderleri,

• Direkt işçilik giderleri,

• Genel üretim giderleri.

Üretim Çıktısına Yüklenme Biçimine Göre Maliyetler

Üretilen mamul ve hizmetlerle bunların üretiminde gerçekleşen giderlerin doğrudan veya dolaylı olarak ilişkilendirilmesine göre yapılır.

Davranış şekline Göre Maliyetler

1.Değişken giderler,

2.Sabit giderler,

3.Karma giderler.

Faaliyet Hacmi İle İlişkisine Göre Maliyetler

Toplam maliyetler, belli bir zaman diliminde gerçekleştirilen üretimle ilgili faaliyetlerin toplam maliyetidir.

Birim maliyetler, belli bir dönemde katlanılan toplam maliyetin aynı dönemde satın alınan üretilen satılan mal hizmet mamul miktarına bölünerek ya da farklı hesaplama yöntemleri kullanılarak bulunan birim başına maliyetlerdir.

Gerçekleşme Durumuna Göre Maliyetler

Fiilî maliyet, mamul hizmet maliyetinin, üretim tamamlandıktan sonra, gerçekleşen tüketimler esas alınarak belirlenmesidir.

Öngörülen maliyet, mamul/ hizmet maliyetinin gelecekte olması beklenen kestirimi, yani tahmini maliyet şeklinde olabilir.

Karar Alma İle İlişkisine Göre Maliyetler

• Geçerli veya geçersiz maliyetler,

• Ek maliyetler,

• Fırsat maliyeti (alternatif maliyet),

• Kontrol edilebilen veya kontrol edilemeyen maliyetler.

İşletme İşlevlerine Göre Maliyetler

• Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri,

• Direkt İşçilik Giderleri,

• Genel Üretim Giderleri,

• Hizmet Üretim Maliyeti,

• Araştırma ve Geliştirme Giderleri,

• Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri,

• Genel Yönetim Giderleri,

• Finansman Giderleri.

Gider Çeşitlerine Göre Maliyetler

• İlk Madde ve Malzeme Giderleri,

• İşçi Ücret ve Giderleri,

• Memur Ücret ve Giderleri,

• Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler,

• Çeşitli Giderler,

• Vergi, Resim ve Harçlar,

• Amortismanlar ve Tükenme Payları,

• Finansman Giderleri.

Lojistik Maliyetler

Lojistik maliyet, işletmelerin lojistik faaliyetlerini gerçekleştirmek için katlandıkları giderlerden oluşur. Taşıma, depolama, stok yönetimi, sipariş işleme, müşteri ilişkileri gibi çeşitli lojistik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için yapılan işçilik, amortisman, yakıt gibi.

Lojistik Faaliyet Süreci

Amaçlarına göre lojistik süreçlerin üç grupta incelenmesi olanaklıdır. Bunlar;

• Tedarik lojistiği,

• Üretim lojistiği,

• Dağıtım lojistiğidir.

Lojistik maliyetlerin belirlenebilmesi ve kayıt altına alınarak izlenebilmesi için lojistik faaliyetlerin açıkça tanımlanması gerekmektedir. Burada benimsenen lojistik faaliyet akışı şöyledir;

Taşıma-Depolama-Elleçleme-Sipariş işleme ve bilgi yönetimi-Stok yönetimi-Diğer lojistik faaliyetler.

Lojistik Faaliyetlerin Maliyeti

Lojistik maliyet unsurları şöyle sıralanabilir;

• Taşıma maliyeti,

• Depolama maliyeti,

• Elleçleme maliyeti,

• Sipariş işleme ve bilgi yönetimi maliyeti,

• Stok yönetimi maliyeti,( Stoklar, üretimde kullanılmak ya da satmak amacıyla işletmenin sahip olduğu malzemelerin, mamullerin, malların genel adıdır).

• Diğer lojistik maliyetler.

Lojistik Yönetiminde Maliyet Muhasebesi

Muhasebe sistemi, işletme ile ilgili olarak gerçekleşen işlem ve olaylara ait para ile ölçülebilen değişiklikleri kaydeder, sınıflandırır, özetler ve gerektiğinde yeni bilgiler üretmek üzere analiz edilerek yorumlanmış finansal bilgileri, ilgili taraflara raporlar şeklinde iletir.

Maliyet Muhasebesi Sistemi

Maliyet muhasebesi, üretim maliyetlerinin belirlenmesi, planlama, maliyet kontrolü ve özel yönetim kararlarına yardımcı olacak maliyet bilgilerinin üretilmesine yönelik muhasebe alt sistemidir. Maliyet muhasebesi sisteminde genellikle talep edilen bilgiler şunlardır,

• Üretim maliyetini belirlemek,

• Planlamaya yardımcı olmak,

• Maliyet kontroluna yardımcı olmak,

• Özel yönetim kararlarına yardımcı olmak.

Maliyetlerin Gerçekleşme Durumuna Göre Maliyet Sistemleri

Fiili maliyet-Tahmini maliyet-Standart maliyet.

Giderlerin Tümünün Temel Alınıp Alınmamasına Göre Maliyet Sistemleri

Tam maliyet sistemi - Kısmi maliyet sistemi.

Üretim Eylemlerinin Niteliğine Göre Maliyet Sistemleri

Sipariş maliyeti sistemi - Safha (evre) maliyeti sistemi.

Geleneksel Muhasebede Maliyet Bilgilerinin İzlenmesi

Para ile ölçülebilen, ekonomik ve finansal işlemler muhasebe yöntemleri ile izlenebilir. Muhasebe bilgileri geçmişe ait, gerçekleşen işlem ve olaylara ilişkin verilere dayanılarak üretilir (bkz. Şekil 5.2 sayfa 128).

Muhasebe Sisteminde Maliyet Hesapları

İşletme maliyetlerini oluşturan giderler iki hesap grubunda ele alınmıştır. 7/A kodunu alan birinci grupta, işletme işlevlerine (fonksiyon esasına) göre giderler sınıflandırılmıfltır. 7/B kodunu taşıyan ikinci grupta ise giderler, çeşit (tür) esasına göre sınıflandırılmıştır.

Giderlerin Gerçekleştiği Yere Göre İzlenmesi

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerinde gider yerleri aşağıdaki gibi gruplandırılmıştır:

Gider Yerleri (10’dan 99’a kadar kodlanabilir)

• Esas Üretim Gider Yerleri

• Yardımcı Üretim Gider Yerleri

• Yardımcı Hizmet Gider Yerleri

• Yatırım Gider Yerleri

• Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri

• Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri

• Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri

• Genel Yönetim Gider Yerleri

• Finansman Gider Yerleri

Lojistik Maliyet Yönetiminde Faaliyet Tabanlı Maliyetleme

Faaliyet tabanlı maliyetlemenin merkezinde faaliyetler yer alır (bkz. Şekil 5.3 sayfa 131). Geleneksel maliyetleme yaklaşımlarında maliyete neden olan faktörün üretilen mamuller ya da hizmetler olduğu varsayılırken, faaliyete dayalı maliyetlemede kaynak tüketimine faaliyetlerin neden olduğu kabul edilir.

Lojistik Maliyet Yönetiminde Hedef Maliyetleme

Hedef maliyetleme, bir maliyet yönetimi ve kâr planlama aracı olarak kullanılmaktadır. Amaç, müşteri beklentilerini karşılayacak özellikte, satılabilecek mamul/ hizmet tasarımına başlamadan önce, kabul edilebilir fiyatı esas alarak, bu fiyatla ulaşılabilecek kâr hedefini karşılayacak maliyetlerle üretim sürecini gerçekleştirmektir (bkz. Şekil 5.4 sayfa 133).

Lojistik Maliyet Yönetiminde Muhasebe Dışı Yaklaşımlar

1.Satışlar Üzerinden Tahmin Yöntemi

2.Analitik Yöntem

3.Lojistik Maliyet Düşürücü Diğer Yöntemler

Lojistik Maliyetlerin Raporlanması ve Analizi Lojistik faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde kullanılacak maliyet bilgileri; ilgili, doğru, zamanlı ve güvenilir olmalıdır.

Genel olarak bilgi kullanıcılarının kolayca erişebileceği finansal bilgiler, dış raporlama adı verilen temel mali tabloların ve eklerinin kamuya açıklanan kısmıyla sınırlıdır. Bu kapsamda elde edilen bilgi sunum araçlarından biri, işletmenin belli bir tarihteki mali durumunu (varlık, borç ve öz sermaye yapısını) temel denge şeklinde gösteren bilanço olmaktadır. Diğer bilgi sağlama aracı ise, işletmenin belli bir dönemde (1 yıl içinde) gerçekleşen satış hasılatı ve diğer gelirleri ile bunlara karşılık tüketilen maliyet, gider ve zararların karşılaştırmalı şekilde sunulduğu, dönem kârı veya zararının oluşumunu gösteren gelir tablosudur.