Ünite 1: Lojistiğin Temel Kavramları

Lojistiğin Tanımı

Lojistik tarih boyunca kullanılan bir kavramdır. Kelimenin kökeni “logistikos” kelimesinden türetilmiş olup “hesap bilimi” anlamına gelmektedir. Lojistik ilk başlarda literatürde askeri kökenli bir ifade olarak yer almıştır. Askeri alanda lojistik, araç-gereç ve birliklerin hareket organizasyonunu tanımlamak için kullanılmaktadır.

Lojistiğin çok geniş bir uygulama alanı vardır. İş dünyasında lojistik, malların fiziksel akışı ve bilgilerin senkronize bir biçimde akışını kontrol eden bir yönetim aracıdır. İşletmelerde lojistik, tedarikçiden son kullanıcıya uzanan zincirde hammadde, ürün, hizmet gibi kaynakların, ihtiyaç duyulan yerde ve istenen zamanda temin edilmesi işlemlerini yerine getirmektedir. Zaman içerisinde lojistik kavramının getirdiği anlayış hızla yayılmış ve gelişim göstermiştir. Bunun sonucu olarak, literatürde lojistiğin birçok tanımı görülmektedir. Lojistiğin günümüzdeki en geçerli tanımı Lojistik Yönetim Konseyi tarafından yapılmıştır. Lojistik Yönetim Konseyi tarafından lojistik, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürün, hizmet ve bilgi akışının, hammaddenin başlangıç noktasından, ürünün tüketildiği son noktaya kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketinin, etkin ve verimli bir şekilde akış ve depolanmasının sağlanması, kontrol altına alınması ve planlanması süreci olarak tanımlanmaktadır.

Lojistiğin tanımına bakıldığında, üretim işletmeleri söz konusu olduğunda lojistiğin tedarik, malzeme yönetimi ve dağıtım faaliyetlerinin toplamından oluştuğu görülmektedir. Lojistik süreç olarak ele alındığında ise ürün ve hizmetlerin müşterilerin kullanabileceği hale gelmesinde etkili olan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi olarak ifade edilmektedir.

Lojistiğin Gelişimi

Lojistikte zaman içerisinde meydana gelen değişimleri ve bu değişimlere neden olan faktörlerin anlaşılmasını kolaylaştırmak amacı ile lojistiğin gelişimini, lojistiğin tarihsel gelişimi ve lojistiğin gelişiminde etkili olan faktörler olarak iki başlık altında inceleyebiliriz.

Lojistiğin tarihsel gelişimine bakıldığında, lojistik iş literatürüne 1900’lü yılların başında girmiştir. Lojistik, 1900’lü yılların başlarında yönetim stratejisinin bir bölümü olarak değerlendirilmiştir.

Müttefik devletlerin 2. Dünya Savaşının kazanılmasına yaptığı katkının anlaşılmasından sonra lojistiğe olan ilgi artmıştır.

1950’li yıllar lojistiğin bir parçası olan dağıtım sistemlerinin plansız olarak yürütüldüğü, malların üreticilerden perakendecilere bir şekilde ulaştırıldığı yıllardır.

1960’lı yıllar ise fiziksel dağıtım kavramının ortaya çıktığı dönemdir. Ayrıca bu dönemde lojistik konusunda ilk metin ortaya çıkmıştır. Yönetim bilimci Peter Drucker 1962 yılında “Lojistik, ekonominin karanlık anakarası ve en çok göz ardı edilen ama geleceğin parlak iş sahası” olduğunu söylemiştir.

1970’li yıllar dağıtım kavramının geliştirilmesinde önemli dönemdir. Bu değişimin kaynağı, bazı işletmelerin bir organizasyonun fonksiyonel yönetim yapısında, dağıtımında olması gerektiğini belirlemeleridir. Ayrıca bu on yılda dağıtım zincirinin yapı ve kontrolünde bir değişim görülmüştür.

1980’li yıllar ise taşımacılık düzenlemelerinin olduğu, bilgi sistemleri ve iletişim teknolojisinde hızlı gelişmelerin olduğu dönemdir. İşletmeler bu dönemde lojistiğin birleştirilebilir fonksiyonları üzerinde durmuşlardır.

1990’larda lojistik işletme içi faaliyetlerden müşteriye ürün teslimine katkı sağlayan faaliyetleri de içine alacak şekilde genişlemiştir.

2000’li yıllarla birlikte parçalanma ve birleşme kısmında yer alan faaliyetlerin lojistik fonksiyonlar olarak ayrı ayrı yönetilmesi yerine tüm lojistik zincirinin tek bir varlık olarak yönetilmesi geçerlilik kazanmıştır.

Gelecekte ise işletmelerin lojistikten temel beklentileri daha verimli tedarik zincirleri ve talebe daha hızlı yanıt verebilmek olacaktır.

Lojistiğin yıllar boyunca nasıl değişime uğradığını zamansal olarak inceledikten sonra, bu değişimi şekillendiren değişimlerin, kaynağı sayılabilecek bir takım önemli faktörleri belirtelim.

Lojistiğin gelişiminde etkili olan faktörler,

• Yük taşımacılığında yaşanan değişim

• Düşen ürün fiyatları

• Nakliyede yaşanan değişim

• Verimlilikte sağlanan artış

• Stok yönetiminde yaşanan değişim

• Küreselleşmenin doğurduğu sonuçlar

• Rekabet baskısının artması

• Talebin farklılaşması

• Uluslararası ticaretin büyümesi

• Perakende sektöründe yaşanan değişimler

• Tedarik zincirlerinin gücündeki değişim

• Tedarik zincirinin stratejik öneme sahip olduğunun anlaşılması

• Üretim felsefesinde değişim

• İletişim ve bilgi teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler

• Ulaştırmada tutumların değişime uğraması

• Taşıma uzaklıklarının ve maliyetlerinin artması

olarak sıralanabilir.

İşletmelerde Lojistiğin Rolü

Lojistik, tedarikçilerden sağlanan malzemenin tesise, tesis içerisinde işlem birimlerine ve bitmiş ürünlerin dağıtım kanalları ve müşteriye akışından sorumludur. Lojistiğin tanımında yer alan malzeme ve tedarik zinciri kavramlarının açıklanmasında yarar vardır. Malzeme, bir organizasyonun ürününü oluştururken aktardığı her şeydir. Maddi yapıda malzemeye örnek olarak; bir enerji santralinin maden ocağından getirdiği kömür, bir köylünün toptancıya verdiği domates verilebilir. Maddi yapıya sahip olmayan malzemeye örnek ise; organizasyonlar arasında veya organizasyon içinde akan bilgi ya da bir televizyon işletmesinin aktardığı televizyon yayını olabilir.

Lojistik faaliyetleri birbirine bağlı olan üç alanda gerçekleşmektedir. Bunlar;

1.Giriş lojistiği

2.Üretim (tesis içi) lojistiği

3.Çıkış (dağıtım) lojistiği

dir.

Giriş lojistiği, üretim için gerekli hammadde, yarı mamulün ve hazır parçaların tedarikçilerden teminini, depolanmasını, üretim ortamına taşınması ile ilgili işlemleri kapsar.

Üretim lojistiği, giriş lojistiği işlemlerinin devamında tesis içerisinde ürünün üretim sürecinde gerçekleştirilen işlemlerden oluşur.

Çıkış lojistiği ise, üretim tesisinden üretim sonunda elde edilen ürünlerin müşterilere ulaştırılması ile ilgili işlemlerden yani fiziksel dağıtım faaliyetlerinden oluşmaktadır.

Lojistik Faaliyetler

Lojistik faaliyetler hammadde, yarı mamul veya parçaların işletmeye ulaştırılmasından, işletme içerisinde ürüne dönüşümü sırasında, malzemenin akışına; sonrasında ise kullanıcıya kadar olan zincir içerisindeki tüm faaliyetleri düzenlemeye çalışır. Lojistik faaliyetleri temel lojistik faaliyetler ve diğer lojistik faaliyetler olarak iki ana başlıkta inceleyebiliriz.

Temel lojistik faaliyetler, tüm işletmelerde lojistik işlemlerin etkin bir şekilde yürütülmesinde ve eşgüdümün sağlanarak lojistik görevlerin tamamlanmasında önemli yer tutan faaliyetlerdir. Bu faaliyetler:

• Taşıma yönetimi

• Stok yönetimi

• Depo yönetimi

olarak sıralanabilir.

Taşıma yönetimi: Taşıma faaliyeti, müşteri ihtiyaçlarının giderilmesi amacı ile üretilen malların üretildikleri merkezlerden ihtiyaç duyulan merkezlere zamanında ve ekonomik bir biçimde ulaştırılmasıdır. Taşıma yönetimi içerisinde; taşıma türü veya türlerin tespiti, yüklerin birleştirilmesi, taşıma araçlarının rotalarının belirlenmesi, araç çizelgeleme, ekipman seçimi gibi faaliyetler yerine getirilmektedir.

Stok yönetimi: Stok, iç ve dış müşterinin talebini karşılamak için işletmenin elde tuttuğu malzemedir. Stok yönetimi, stokta tutulacak malzeme, stok düzeyi, sipariş miktarı, sipariş zamanı, müşteri hizmetleri gibi işlem ve kararları içerir.

Depo Yönetimi: Depolama tedarik zincirinin en önemli halkalarından biridir. Depolama kontrol, teslim alma, yerleştirme, sayım, toplama, kalite kontrol ve gönderme faaliyetlerini kapsar.

Depo ve dağıtım merkezi, depolamada karşımıza çıkan önemli kavramlardan ikisidir. Depo, ürünlerin hammadde aşamasından üretim ortamına, oradan da tüketim merkezlerine dağıtımına kadar bütün bir faaliyetler dizisinin gerçekleşmesinde rol oynayan ara birimlerdir. Dağıtım merkezi ise, malların korunduğu ve müşteri siparişlerine göre hızlı, sık ve kapsamlı sevkiyatlara elverişli büyük hacimli depolardır. Bu merkezler, tedarik zincirlerinde fiziksel dağıtım işleminin gerçekleştirilmesinde önemli rol oynayan merkezlerdir.

Elektronik veri değişimi (EDI), depo yönetimindeki bir diğer kavramdır. Bu sistem, iki kuruluş arasında, insan faktörü olmaksızın bilgisayar ağları aracılığı ile yapılanmış bilgi ve belge değişimini sağlar. Satın alma ile ilgili satın alma siparişleri, malzeme çıkışları, faturalar ve sevkiyat bilgileri EDI ile taşınan dokümanlara örnek olarak verilebilir.

Depolamada gerçekleştirilen işlemlerden bir başkası konsolidasyondur. Konsolidasyon, farklı merkezlerden gelen benzer ürünlerin depo içerisinde birleştirilmesi işleminden sonra, aynı müşteriye ait olan ürünlerin, bir alanda toplanıp kalite kontrol ve ambalajlama işlemlerinden sonra dağıtımın gerçekleştirilmesi için hazır hale getirilmesi işlemidir.

Depolamada kullanılan teknolojilerden birisi, barkod teknolojisidir. İşletmelerin doğru detaylı ve hızlı veri akışını gerçekleştirmesinde yararlanılan teknolojidir. Ürün ambalajında bulunan barkodlar tanımlama, sayım, stoklama, muhasebe ve kontrol gibi işlemlerde kullanılır.

Radyo frekansı ile tanımlama sistemleri (RFID), canlıları ya da nesneleri radyo dalgaları ile tanımlamak için kullanılan teknolojilerdir. Bu sistemlerin sağladığı en önemli avantaj veri ve enerji transferine mikroçip ve okuyucu arasında temas olmaksızın olanak sağlamasıdır. Depolamada RFID kullanımına örnek olarak; depo ve kapı giriş/çıkış, palet ve raf etiketleme sayesinde forklift ve mobil terminallerinde stok sayım, yerleştirme/toplama verilebilir.

Çapraz sevkiyat tesisleri ise, klasik anlamda depolar olarak değil, transfer noktaları olarak görev üstlenirler. Bu tesisler giren ürün akışı ile çıkan ürün akışının senkronize edildiği merkezlerdir.

Destek Lojistik faaliyetler, belirli koşullara bağlı olarak belirli firmalarda gerçekleştirilen lojistik faaliyetlerdir. Bu faaliyetler aşağıda sıralanmıştır:

• Müşteri hizmetleri

• Ambalajlama

• Bilgi yönetimi

Müşteri hizmetleri, lojistik müşteri hizmetleri açısından müşterilerin ihtiyaç ve isteklerinin saptanması ve nasıl karşılanacağı ile ilgili faaliyetleri kapsamaktadır. Müşteri hizmetleri talep tahmini, sipariş izleme, stok gibi diğer faaliyetlerle yakın ilişki içerisindedir.

Ambalaj, ürünlerin üreticiden tüketiciye kadar uzanan ulaşımı sırasında güvenli ve hasarsız ulaşımının sağlanabilmesi için kullanılan koruyucu araçların tümüdür. Ambalajlama işleminde, bir ürünün düşük maliyetle ve güvenli bir şekilde müşteriye ulaştırılması amaçlanmaktadır.

Bilgi yönetimi, lojistikte iletişim ve bilgi akışının gerçekleştirildiği bir fonksiyondur ve bu fonksiyon altında bilginin toplanması, depolanması, verinin işlenmesi, kontrol işlemleri vb. işlemler yerine getirilir.

Müşteri hizmetleri, ambalajlama ve bilgi yönetimi faaliyetleri dışındaki diğer lojistik faaliyetler, diğer destek faaliyetler olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıfta yer alan faaliyetler;

• Satın alma

• Elleçleme

• Sipariş işleme

• Atık parça yönetimi

• Satış sonrası servis desteği

• Fabrika ve depo yer seçimi

• Talep tahmini/planlama

• Gümrüklemedir.

Satın alma, organizasyonun ihtiyaç duyduğu hammadde, hazır parça ve yarı mamullerin elde edilmesi için uygun tedarikçilerin bulunması, onlarla olan ilişkilerin yönetilmesi, teslimat, sigorta ve ödeme işlemlerinin organize edilmesi ve malzemenin üretim ortamına taşınması ile ilgili işlemleri yerine getirir.

Elleçleme, depoya malzeme boşaltma, depoda mal seçerek ayrıştırma, birleştirme, teslim, paket açma, istifleme, yerleştirme, yerini değiştirme, yenileme, eksik tamamlama, ambalajlama, yükleme gibi işlemleri kapsar.

Sipariş işleme, müşteri siparişlerinin istenilen yerde ve zamanda teslim edilmesi ile ilgili faaliyetleri kapsar. Sipariş işlemede yararlanılan günümüzün en önemli teknolojik araçlarından biri Elektronik Veri Değişimidir.

Atık Parça Yönetiminde, değerlendirme işlemine tabi tutulan malzemenin tekrar kullanımı araştırılır, kullanımı mümkün değilse geri dönüşüme uygunluğu belirlenir.

Satış sonrası servis desteğinde, satış sonrasında müşteri memnuniyetini sağlayacak biçimde parça ve hizmet desteği, tamir için parçaların bayilere teslimatı, hatalı, fazla sayıda veya farklı tipte teslim edilen ürünlerin toplanarak geri getirilmesi, doğruları ile değiştirilmesi gibi işlemler gerçekleştirilir.

Fabrika ve depo yer seçimi kararı stratejik bir karardır. Yer seçim kararları ulaşım maliyetlerini, müşteri hizmetlerini ve stoklanacak malzeme miktarını doğrudan ilgilendirmektedir.

Talep tahminlerinden yararlanılarak işletmeler hammadde sipariş miktarını, taşınacak ürün miktarını, hangi ürünlerden ve ne kadar stok tutulacağını tespit etmektedirler.

Gümrükleme hizmeti, yabancı bir ülkeye gerçekleştirilen dış ticaret faaliyetlerinde ürün veya hizmetlerin gümrüklü sahalardan geçişi sırasında devletle olan ilişki ve işlemlerin yürütülmesi hizmetidir.

Lojistiğin Önemi

Lojistiğin önemi aşağıda maddeler halinde özetlenmiştir:

• Hizmet üreten işletmeler dâhil tüm işletmelerde üretim, malzeme akışına dayandığından lojistik temeldir, zorunludur.

• Lojistik pahalıdır. Sıklıkla lojistik maliyetlerin ciroya oranı yüksek değerlere ulaşmaktadır.

• Karı ve diğer hesaplanan organizasyon kriterlerini doğrudan etkilemektedir.

• İşletmenin uzun dönemli performansına etki eden kararları içerdiğinden stratejik öneme sahiptir.

• Tedarikçilerle karşılıklı faydaya dayanan bağlantı kurar.

• Müşterilerle, müşteri memnuniyetine katkıda bulunan değer katan bağlantı kurar.

• Siparişlerin temin süresi, güvenilirlik ve diğer müşteri hizmet düzeyini etkileyen faktörler üzerinde büyük etkiye sahiptir.

• Fabrikalar ve dağıtım merkezleri gibi tesisler için en iyi büyüklüğü ve yeri belirler.

Elektronik Ticaret Lojistiği (E-Lojistik)

E-Ticaret’in yaygın olarak kullanılmaya başlanması ile birlikte günümüzde Elektronik Ticaret Lojistiği (E-Lojistik) gündeme gelmiştir. E-Lojistik internet üzerinden yürütülen işle ilgili lojistik işlemlerin elektronik olarak yürütülmesidir. E-Lojistik şu şekilde tanımlanmaktadır: E-Ticaret, “ talebin belirlendiği andan ilgili ürünün tüketildiği ana kadar geçen süreç içerisinde meydana gelen her türlü hareket ve bilgi akışının kesintisiz bir şekilde elektronik ortamdan takibidir”. E-Lojistik, E-Ticarette yaratılan mal, servis ve bilgi hareketini planlamak, yerine getirmek ve kontrol etmek amacıyla lojistik hizmetlerin verilmesi işlemidir. E-Lojistikte verilen hizmetler; “siparişleri oluşturan ürünlerin tedarikçilerden edinilmesi, depolarda yüklerin birleştirilmesi, konsolidasyon, etiketleme, barkodlama, sipariş irsaliyelerinin e-ticaret firması adına kesilmesi, dağıtım ve teslimattır. E-Lojistik ile geleneksel lojistik arasındaki farklar sayfa 20, tablo 1.2 de verilmiştir.