Ünite 4: Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi

Tedarik Zinciri

Malzemelerin tedarik edilmesi, bu malzemelerin yarı mamul ve mamullere dönüştürülmesi ve bu mamullerin müşterilere dağıtım işlemlerinin yerine getirildiği tesisler ve dağıtım seçeneklerinin oluşturduğu yapıya tedarik zinciri denir. Bu zincirde amaç müşterilerle tedarikçiler arasındaki işlemleri mümkün olan en kısa sürede ve en az maliyetle gerçekleştirmektir. Tedarik zincirindeki işletmeler sadece bir görevi yerine getiren işletmeler değil aynı anda birkaç görevi yapan ve birbirleriyle rekabet içinde olan işletmelerde olabilir.

Tedarik zinciri mal ve hizmetlerin temin edilmesinden, üretimine, müşteriye ulaştırılmasına kadar tüm halkaları kapsamaktadır. Bir tedarik zincirinde birbirinden yasal olarak bağımsız, iki yada daha çok zincirdeki işlemleri yerine getiren organizasyon bulunmaktadır.

Tedarik zinciri birbiri ile bağlantılı pek çok elemanın bulunduğu bir küme gibidir. Malzemeler ve nihai ürünler bu elemanlar arasında akmaktadır. Bu kümenin elemanları tedarikçiler, üreticiler, dağıtımı sağlayan işletmeler, perakendeciler ve müşterilerden oluşur.

Tedarik zincirinde ham madde ve ürün akışı ile birlikte bilgi, evrak ve para akışı da gerçekleşmektedir. Tedarik zincirinin etkinliği için bu akışların eşgüdümü önemlidir.

Tedarikçiden müşteriye ürün akışı ile müşteriden tedarikçiye iade, servis, geri dönüşüm akışına malzeme akışı denir. İçerisinde sipariş bildirimi, sevkiyat durum bildirimi gibi bilgilerin bulunduğu akışa da bilgi akışı denir. Tedarikçiler, üreticiler ve müşteriler tedarik zinciri bilgi sisteminde birbirleriyle bağlantılı olmalıdır. Ödeme planı bilgilerini içeren akışa da parasal akış denir. Tedarik zincirinde bu üç akış iç içedir.

Tedarik Zincirin Yapısı

Tedarik zincirindeki her bir halka bir öncekinin müşterisi iken bir sonraki halkanın tedarikçisi olmaktadır. Amaç müşteri memnuniyeti ve iyi hizmet sunmaktır.

Tedarik zincirini temel ve genişletilmiş olmak üzere iki gruba ayırabiliriz. Temel zincirde bir işletme ve işletmenin tedarikçileri ve müşterileri yer alır. Genişletilmiş zincirde ise bunlara ilave tedarikçinin tedarikçileri, müşterilerin müşterileri ve servis şirketleri ilave olur.

Basit veya genişletilmiş bir tedarik zincirinin yapısındaki işletmelerden üretici ile hammadde veya nihai ürünü gerçekleştiren işletmeler, distribütörler/toptancılar ile ürünlerin teslim alındığı, stoklandığı, gönderildiği işletmeler, perakendeciler ile ürünleri stoklayarak küçük miktarlarda müşterilere ulaştıran işletmeler, müşteriler ile ürünlerin son kullanıcıları hizmet sağlayan işletmeler ile de lojistik, finans, pazarlama araştırması, ürün tasarım ve bilgi teknolojisindeki işletmeler yer alır.

Bir üretim işletmesinde malzemeler birden fazla tedarikçiden alınır ve üretilen ürünler birden fazla müşteriye satılır. Genişletilmiş tedarik zincirinde işletmeye en yakın tedarikçiye 1.seviyede tedarikçi, tedarikçilerin tedarikçilerine de 2. Seviyede tedarikçi denir. Benzer şekilde 3. seviye ve diğer seviyeler de tanımlanabilir. Yine bir işletme için toptancılar 1.seviye müşteri, perakendeciler 2.seviye müşteri ve nihai müşteriler de 3.seviye müşteri gibi tanımlanabilir.

Bir tedarik zincirinde düzeylerin tümünün bulunması zorunlu değildir. Uygun tedarik zinciri tasarımı müşterilerin ihtiyaçlarına ve bunların nasıl karşılandığına bağlıdır.

Müşteri memnuniyeti korunurken, maliyetlerin minimize edilmeye çalışılması içeren bir tedarik zincirinin tasarlanması büyük bir problem olmasına rağmen sisteme entegre edildiğinde faydaları daha fazladır.

Tedarik Zinciri Kararları

Tedarik zinciri kararlarını üç seviyede toplayabiliriz. Stratejik kararlar işletmenin yer, üretim, envanter ve ulaştırma ile ilgili verdikleri uzun vadeli kararlardır. Tedarik kararları satın alma, stok politikaları gibi orta vadeli kararlardır. Operasyonel kararlar ise güzergah, kamyon yükleme gibi işlemlere ilişkin günlük kararlara karşılık gelir.

Tedarik zincirinde karar alınırken talebe hızlı cevap verme ve etkinlik faktörü etkilidir ve bunlar aynı zamanda çatışırlar. Tedarik zincirindeki işletmeler tek başlarına veya diğer işletmelerle birlikte baş alana ilişkin karar almaktadır.

• Üretim: üretme ve ürün depolama kapasitesine karşılık gelir. Yöneticilerin karşılaştıkları temel karar durumları tepki hızı ile verimlilik arasındaki dengenin kurulması sorununun nasıl çözüleceği üzerine olmaktadır.

• Envanter: Stok tedarik zincirine yayılmış hammadde, yarı mamul, mamul maddelerin zincir içinde tutulan miktarlarıdır. Çevrim stoğu, emniyet stoğu, mevsimsel stok olmak üzere üç çeşidi vardır. Stoğun temel amacı tedarik zinciri içindeki belirsizliğe karşılık tampon işlevi göstermesidir. Tedarik zincirinin her aşamasında ne kadar envanter stoklanacağı, hammadde, yarı mamul ve mamul maddelerden ne kadar tutulacağı, optimal stok düzeyleri ne olacaktır gibi sorulara ilişkin kararlar envanter alanı ile ilgilidir.

• Yerleşim Kararları: Tedarik zincirinde yer alan üretim ve depolama tesislerine ait yerleşim yeri, hangi tesiste hangi işlemlerin gerçekleştirileceği ile ilgili kararlardır.

• Nakliye: Malzemelerin zincir üzerinde farklı tesisler arasında taşınmasında hangi tür taşımacılık kullanılarak hareket edileceğine dair kararların verilmesidir.

• Bilgi: Ne kadar bilgi toplanabileceği, paylaşılacağı gibi kararlardır. Tedarik zincirinde sipariş bilgisi paylaşma stratejisi, talep bilgisi paylaşma stratejisi ve nakliye bilgisi paylaşım stratejisi olmak üzere üç tiptir.

Tedarik Zinciri Yönetimi

Tedarik zinciri yönetimi, tedarikçiler, üreticiler, depolar ve perakendecilerin malın, gerekli servis düzeyini sağlayacak şekilde en düşük maliyetle, üretimini ve dağıtımını sağlayacak şekilde bütünleştirilmesini gerçekleştirir. Burada amaç üretim kapasitesini ve işletme performansını arttırmaktır.

Tedarik zincirinin gelişmesini işletmelerin ilgili taraflarla yaptıkları işbirliğinin yarattığı faydaları görmeleri, müşteri taleplerini karşılayabilen işletme sayısının ve rekabetin artması, müşteri taleplerinin hızlı bir şekilde karşılanmaya zorlanılması, ürün yaşam eğrisinin kısalması karşısında işletmelerin süreçlerinde esnek olmalarını gerektirmesi etkili olmuştur.

Tedarik zinciri yönetimini oluşturan unsurlar şunlardır;

• Tedarik zinciri yönetiminin stratejik basamağını oluşturan planlama,

• Müşteri siparişlerini zamanında, kaliteli ve uygun maliyetle karşılayacak malzemelerin minimum maliyet ve hızda temini için satın alma,

• Pazara sunulacak ürünlerin ve hizmetlerin hazırlandığı üretim,

• Siparişlerle alınmasıyla ürünün üretim noktasından veya stok noktasından tüketiciye ulaştırılması için dağıtım,

• Tekrar kullanılabilen ürünlerin tedarik zincirine geri katılmasını sağlayan geri dönüşüm/ters tedarik zinciri.

Sadece bir tesis için maliyet düzeylerini minimum tutmak ve hizmet düzeyini korumak için yönetmeye çalışmak zor ikin tedarik zincirinin tek bir sistem olarak tasarımı ve yönetimi zorluk derecesini daha da arttırır. Tasarlanacak tedarik zinciri belirsizlikleri azaltacak şekilde oluşturulmalıdır.

Bir bütün olarak tedarik zinciri sistemi için bütünleşik çözüm üretmeyi zorlaştıran etkenler şunlardır;

• Geniş coğrafyadaki tesislerin karmaşık ağı,

• Tesislerin birbirinden farklı ve çatışan amaçları,

• Zaman içinde gelişen dinamik yapı,

• Zaman içerisinde sistemde meydana gelen değişkenlikler.

Tedarik zincirlerinin tasarımındaki belirsizliklerin kaynağı talep ve tedarikin eşleştirilmesinin büyük bir problem oluşturması, stok ve karşılanamayan sipariş düzeylerinin zincir boyunca dalgalanmalar göstermesi, talebin kesin olarak tahmin edilememesi ve teslim süreleri, zamanları, yarı mamulün uygunluğu gibi faktörler olarak söylenebilir.

Tedarik zincirinin tasarımında belirsizlikler ortadan kaldırılamayacağına göre etkilerini azaltmak amaç edinilmelidir.

Başarılı bir tedarik zinciri yönetimi için bilgi, ürün ve malzeme akışıyla ilgili kararların alınması gerekir Zaman bakımından bu kararlar tedarik zinciri stratejisi, tedarik zinciri planlaması ve tedarik zinciri işlemleri olarak belirlenebilir. Tedarik zincirinin kötü yönetilmesi işletmelerin rakip işletmelere göre rekabet güçlerini yitirmelerine neden olur.

Tedarik Zinciri Yönetiminin Amaçları

Tedarik zincirinin yönetiminin amacı müşteri talebini karşılamak ve maliyetleri minimize etmektir. Bu maliyet unsurları hammadde maliyeti, satın alınan malın taşıma maliyeti, fabrika yatırım maliyeti, üretim ve dağıtım merkezi maliyeti, stok bulundurma maliyeti, fabrika içi ve ürünlerin müşteriye taşınma maliyetleri olarak verilebilir. Bu şekilde bakıldığında zincir yönetiminin amaçları maliyetlerle ilişkilendirilmektedir. Oysa işletmeler zamanında teslim, ürün çeşitliliği gibi rekabet avantajı sağlayacak parasal olmayan başka amaçları da gerçekleştirmek isteyebilir. Her iki amaçtan da vazgeçilemeyeceğinden bunlar arasında dengeyi sağlamak gerekir.

Tedarik zinciri yönetiminin temel amaçları;

• Müşteri hizmet düzeyini arttırmak,

• Sipariş çevrim süresini azaltmak,

• Stok seviyesi ve stokla ilgili maliyetleri azaltmak,

• Ürün hatalarını azaltmak,

• Nakliye işlemlerinin optimizasyonunu sağlamak,

• Birim zamanda yapılan iş miktarını arttırmak,

• Sipariş karşılama oranını arttırmak,

• Tedarik zinciri ile ilgili olası sorunlar hakkında bildi sahibi olmaktır.

Bu amaçlara ulaşabilmek için tedarik zinciri yönetiminde işletmeler arası bilgi paylaşımı arttırıldığında, tedarikçilerle odak işletmeler arasında geçen süreçlerde yüksek düzeyde verim elde edilebilir.

İyi tasarlanmış tedarik zincirleri aşağıdaki faydaları sağlar.

• Üreticiler müşterilerin yerlerinden bağımsız olarak işletmeleri en iyi yere konumlandırırlar.

• Üreticiler işlemleri büyük tesislerde gerçekleştirerek ölçek ekonomisinden yararlanırlar.

• Üreticiler büyük miktarlarda nihai ürün stoğunu bulundurmazlar.

• Distribütörler perakendecilere yakın olduğundan teslim süreleri kısalır.

• Taşıma işlemleri daha az sayıda daha büyük miktarlarda ve maliyetleri azaltan yapıdadır.

Tedarik zincirinin etkin biçimde gerçekleştirilmesi sonucunda ise girdilerin tedariki garanti altına alınarak üretimin devamlılığı sağlanır, tedarik süresi azaltılarak pazardaki değişikliklere kısa sürede cevap verilmesi sağlanır, tüketici talepleri en iyi şekilde yerine getirilerek kalite ve hizmet düzeyi arttırılır, toplam maliyet azaltılır, işletmenin bilgi, malzeme ve para akışı yönetilebilir ve gecikme ile beklemeler en aza indirilir.

Tedarik zinciri yönetiminin iyi olmaması durumunda ise gerektiğinden fazla ve işlevsiz envanterden doğan kar kayıpları, taleplerin karşılamamasından doğan müşteri kayıpları, rakip işletmeler karşısında pazar kayıpları, planlamaya az vakit ayırılmasından doğan üretim zamanı kayıpları ve taahhüt edilen zamanda ve miktarda ürün teslim edememe sonucu fırsatlarının kaçırılması kayıpları oluşur.

Lojistik Yönetimi

Lojistik yönetimi müşteri gereksinimlerini karşılamak amacıyla mal ve hizmetler ile bilgi akışının ilk çıkış noktası ile son tüketim noktası arasındaki tedarik zinciri içindeki her iki yöne doğru hareketin etkin ve verimli bir şekilde akışının planlanması, yürütülmesi ve kontrol edilmesinin gerçekleştirilmesi olarak tanımlanır.

Lojistik yönetiminin amaçları hızlı yanıt, en az stok, en az maliyet, kalite, izlenebilirlik ve sürdürülebilirliktir.

Lojistik yönetiminde tedarik zinciri boyunca planlanması, uygulanması ve kontrolü söz konusu olan faaliyetler taşımacılık, depolama, envanter yönetimi, sipariş işleme, elleçleme, paketleme, talep yönetimi, müşteri hizmetleri, satın alma ve bilgi yönetimidir.

Geleneksel lojistikte satın alma, dağıtım, envanter yönetimi gibi faaliyetlere odaklanılmaktadır. Tedarik zinciri yönetiminde ise lojistikte geçen faaliyetlere pazarlama, yeni ürün geliştirme, finans ve müşteri hizmetleri dahil edilmektedir. Lojistik, tedarik zincirinin önemli bir parçasıdır.