Ünite 8: Lojistik Yatırım ve Hizmet Üretim Maliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi

Lojistik Yatırım Kavramı

Yatırım Kavramı ve Türleri

Genel olarak gelecekte elde edilmesi beklenen fayda için önceden katlanılan fedakarlıkların parasal tutarına yatırım denir. Yatırımla ilgili olarak yatırımcının nasıl karar verdiği, hangi yatırım araçlarına ne zaman ve hangi boyutta yatırım yapacağı hususlarına ise yatırım süreci denir.

İşletmelerin normal faaliyet döngüleri 12 ay olarak kabul edilir. Nakit ve benzeri varlıklar, normal faaliyet döngüsü içerisinde paraya dönüştürülecek tahvil, hisse senedi gibi finansal varlıklar, stoklar ve alacaklar kısa vadeli yatırım olarak isimlendirilir. 1 yıldan uzun sürede paraya dönüştürülmesi amaçlanan vadeli alacaklar, iştirak ve sabit kıymet yatırımları ise uzun vadeli yatırımlar olarak isimlendirilir.

Ülkemizde uygulanmakta olan Tekdüzen Hesap Planı’nda kısa vadeli yatırımlar Dönen Varlıklar, uzun vadeli yatırımlar ise Duran Varlıklar olarak sınıflandırılmaktadır.

Yatırımların Sınıflandırılması

Yatırımlar farklı ölçütlere göre sınıflandırılabilse de uygulamada yaygın olarak yatırımların özelliklerine göre yapılan ve dört grupta ele alınan sınıflandırmadır;

• İkame (Yeni Proje) Yatırımları: Kullanılamaz durumda olan veya eski teçhizatın yerine yeni bir teçhizatın alınması işlemine denir.
• Genişletme Yatırımları: Talepteki değişikliklere bağlı olarak yapılan yatırımlardır.
• Yenileştirme (Modernleştirme) Yatırımları: Eskiyen, yıpranan veya hasar gören tesislerin üretime devamlarının sağlanması için, üretim kapasite ve niteliklerini değiştirmeden yapılan yatırımlardır.
• Stratejik Yatırımlar: İşletmenin varlığını koruması ve geliştirmesi için yapılan yatırımlardır.

Özellikle sanayi ve lojistik işletmelerde toplam yatırım tutarının önemli bir bölümü duran varlık yatırımlarıdır. Bu yatırımların esnek olmaması sebebiyle duran varlık yatırımlarına ilişkin alınacak yanlış bir karar işletmeyi zor duruma sokabilir.

Duran Varlık Yatırımlarının İşletme Açısından Önemi

Duran varlık yatırımlarını işletmeler açısından çok önemli stratejik yatırımlar haline getiren faktörler şunlardır;

• Duran varlık yatırım payı: Elektrik, telefon hizmetleri, taşımacılık gibi kamu hizmeti gören işletmelerde %80, madencilik, ormancılık, tarım işletmelerinde %66, üretim işletmelerinde ise %50 oranındadır.
• Esneklik: Yatırım kararı alanlar, fonların uzun süre belirli alanlara ayrılmasından gelecekteki olayların baskısında kalmaktadır.
• Kara etkisi: Duran varlık yatırım tutarları gelecekteki talep tahminleri ile doğrudan ilişkilidir. Yanlış tahminler kar oranının düşmesine neden olur.
• Zamanlama: Zamanlamada yapılacak hatalar işletmeleri iflasa kadar götürebilmektedir.
• Finansman sorunu: Duran varlık yatırımları için gerekli finansman ihtiyacının önceden belirlenerek finansman kaynaklarının önceden tespiti gerekir.
• Bütçe üzerine etkisi: Yatırım bütçeleri bütçeleme süreci ile birleştirilmelidir.

Lojistik Yatırımlar ve Muhasebeleştirme Esasları

Lojistik faaliyetlerinin yapılabilmesi için elde bulundurulan nakit, ambalaj malzemesi, yakıt gibi sarf malzemeleri kısa vadeli lojistik yatırımlar, depo binası, depo alanı, forklift, taşıma bantlar, kamyon, uçak, gemi gibi maddi duran varlıklar ile yazılımlar, isim hakları gibi maddi olamayan duran varlıklar için yapılan yatırımlar ise uzun vadeli lojistik yatırımlardır.

Yukarıda anlatılan yatırımların bir kısmı Tekdüze Hesap Planında “25 Maddi Duran varlıklar”, “26 Maddi Olmayan Duran Varlıklar” olarak isimlendirilir.

Maddi Duran Varlık Grubundaki Lojistik Yatırımlar ve Muhasebeleştirme Esasları

Maddi duran varlıklar Tekdüze Hesap Planında gösterilir. Lojistik yatırımların hangi hesaplarda ne şekilde muhasebeleştirilmesi gerektiği ve muhasebeleştirme esasları şunlardan oluşur.

Arazi ve Arsalar

İşletmeye ait her türlü arazi ve arsa “250 Arazi ve Arsalar” hesabında muhasebeleştirilir. Arazi ve arsalar depolama alanı olarak kullanılmak sureti ile lojistik sürecinin bir parçasıdır.

Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri

Lojistik işletmeler kendi makine, araç, gereç park alanı veya depolama alanlarını oluştururken yol, köprü, kanalizasyon sistemi veya iskeletlerini yaparlar, bunlar büyük tutarlı lojistik yatırımlardır ve “251 Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri” hesabında muhasebeleştirirler.

Binalar

Lojistik işletmelerde depolar, kapalı park yerleri ve genel yönetim binaları “252 Binalar” hesabında muhasebeleştirilir.

Tesis Makine ve Cihazlar

Lojistik işletmelerde kullanılan konveyör, forklift, vinç, asansörler, paketleme makineleri gibi cihaz ve makineleri edinme maliyetleri “253 Tesis, Makine ve Cihazlar” hesabında muhasebeleştirilir.

Taşıtlar

Lojistik işletmelerde kamyon, uçak, gemi gibi her türlü kara, hava ve deniz taşıtları “254 Taşıtlar” hesabında muhasebeleştirilir.

Demirbaşlar

Faaliyetlerin yürütülmesi için kullanılan her türlü büro makine ve cihazları ile masa, koltuk, dolap gibi varlıklar “255 Demirbaşlar” hesabında muhasebeleştirilir.

Diğer Maddi Duran Varlıklar

Yukarıdaki hesaplarda tanımlanamayan duran varlıklarda “256 Diğer Maddi Duran Varlıklar” hesabında muhasebeleştirilirler.

Yapılmakta Olan Yatırımlar

Lojistik işletmelerde yapılan ya da yaptırılan depo, duvar, zemin işleri ve bunlar için kullanılan malzemelere ait değerler işler tamamlayıncaya kadar “258 Yapılmakta Olan Yatırımlar” hesabında muhasebeleştirilir.

Verilen Avanslar

Maddi duran varlıklarla ilgili olarak yurt içi veya dışındaki kişi veya kuruluşlara yapılan avans ödemeleri “259 Verilen Avanslar” hesabına muhasebeleştirilir.

Maddi Olmayan Duran Varlık Grubundaki Lojistik Yatırımlar ve Muhasebeleştirilme Esasları

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde maddi olmayan duran varlıklar işletmenin belirli bir şekilde yararlandığı ya da yararlanmayı beklediği, herhangi bir fiziki varlığa sahip olamayan, aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında yasal olarak himaye gören haklar ve şerefiyeden oluşur. Tekdüze Hesap Planında söyle tanımlanırlar.

Haklar

Lojistik işletmesinin bir isim hakkını satın almak için ödediği miktarları, finansal kiralama yolu ile satın alınan kara, hava, deniz taşıtları veya makine, teçhizat gibi duran varlıklar “260 Haklar” hesabında muhasebeleştirilir.

Şerefiye

Bir lojistik işletmesinin başka bir lojistik işletmeyi net varlık tutarından daha büyük bir tutarla satın aldığında aradaki farkı “261 Şerefiye” hesabında muhasebeleştirir.

Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri

Lojistik işletmenin bir başka şehirde veya aynı şehirde şube açmasından dolayı katlanacağı maliyetler “262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri” hesabında muhasebeleştirilir.

Araştırma ve Geliştirme Giderleri

Lojistik işletmede kullanılan herhangi bir aracın veya makinenin geliştirilmesi ile ilgili olarak mühendislik işletmelerine yapılan ödemeler ve ödeme vaatleri “263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri” hesabında muhasebeleştirilir.

Özel Maliyetler

Kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi ve ekonomik değerinin sürekli olarak arttırılması amacıyla yapılan giderler ve süre sonunda mal sahibine bırakılacak olan eklenen varlıkların bedelleri “264 Özel Maliyetler” hesabında muhasebeleştirilir.

Bunlardan başka “267 Maddi Olmayan Duran Varlıklar, 268 Birikmiş Amortismanlar, 269 Verilen avanslar” muhasebe hesapları da maddi duran varlıklardakine benzer tanımlı hesapları muhasebeleştirmek için kullanılır.

Lojistik Yatırımların Hizmet Üretim Maliyetine Yansıtılması

Maddi ve maddi olmayan duran varlık niteliğindeki lojistik yatırımlar işletmelerde bir yıldan daha uzun sürelerden kullanıldığında yatırımların yararları ekonomik ömürleri boyunca devam eder. Dolayısıyla bu tip lojistik yatırımların yararlı ömürleri boyunca gidere dönüştürülmesi gerekmektedir.

Ekonomik ömrü sınırlayan nedeler fiziki, teknolojik, ekonomik yıpranmalara bağlı olabilir. Duran varlığın ekonomik ömrünün sınırlı olması, amortisman ayırmanın gerekçesini meydana getirir. Amortisman ayırmanın amacı lojistik yatırımların maliyet bedelini, yatırımın ekonomik ömrü içinde dönem giderlerine veya hizmet maliyetlerine yansıtmaktır.

Lojistik faaliyetlerle ilgili olarak ortaya çıkan maliyetler ile, amortisman işlemleri ile her döneme isabet eden lojistik yatırım maliyetleri “740 Hizmet Üretim Maliyeti” hesabında takip edilir.

Amortisman İşlemleri

Amortisman Kavramı

Amortisman kavramını açıklayan değişik tanımlar bulunmaktadır. Genel olarak amortismanı, “işletmede kullanılan duran varlıkların kullanıldıkları sürece uğradıkları değer azalmalarının gider yazılması işlemi” olarak tanımlamak mümkündür.

Amortisman Konusu

Amortisman kavramının tanımı kanun 313’üncü maddesinde; işletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranması, aşınması veya değerinde düşmeye maruz kalması muhtemel bulunan varlıkların, Kanun’da yer alan değerleme usullerine göre tespit edilen değerlerinin yok edilmesinin amortismanın konusunu oluşturduğu belirtilmiştir.

Amortismana tabi varlıklar gayrimenkuller, Vergi Usul Kanunu’nun 269. Maddesi gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetler, alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar olarak açıklandığından Vergi Usul Kanunu’na göre lojistik yatırımların da amortisman işlemlerine tabi tutulması gerekmektedir.

Amortisman Ayırma Koşulları

Lojistik yatırım unsurlarının işletmenin envanterine kayıtlı olması, yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunması, işletmede bir yıldan fazla kullanılması, amortisman konusu varlıklar arasında yer alması durumunda lojistik yatırımlar için amortisman ayrılabilmektedir.

Amortisman Hesaplama Yöntemleri

Vergi Usul Kanunu’nda amortisman uygulaması açısından esas itibariyle normal ve azalan bakiyeler olmak üzere iki yöntem belirlenmiş ve her bir varlık için kullanılacak hesaplama yönteminin seçiminde işletmeler serbest bırakılmıştır.

Normal amortisman yöntemi varlığın yararlı ömrü boyunca eşit bir şekilde yıpranacağı ve değer kaybına uğrayacağı varsayımına dayanmaktadır.

Azalan bakiyeler yöntemi ise varlıkların değerlerinin ilk yıllarda daha fazla düşeceği, daha sonraki yıllarda ise bu değer düşüklüğünün göreceli olarak daha az olacağı varsayımına dayanmaktadır.

Vergi Usul Kanunu’na göre ilk yıl azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman ayıran bir işletmenin izleyen yıllarda normal amortisman yöntemine geçme olanağı varken, ilk yıl normal amortisman yöntemine göre amortisman ayıran bir işletmenin izleyen yıllarda azalan bakiyeler yöntemine geçme olanağı bulunmamaktadır.

Amortisman Oranları

Muhasebe kuramında amortisman oranlarını belirleme ilkesi hizmet süresi ve yararlı ömür esas alınmak üzere işletmelere bırakılmışken, Vergi Usu Kanunu’nun 315’inci maddesinde işletmelerin amortismana tabi iktisadi kıymetlerini, Maliye bakanlığı tarafından tespit ve ilan edilecek oranlar üzerinden amortismana tabi tutulacakları hüküm altına alınmıştır.